Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dil bilgisi ve dil aileleri konularını anlattığı kapsamlı bir eğitim dersidir. Öğretmen, öğrencilere sınavlarda çıkabilecek konuları ve önemli bilgileri aktarmaktadır.
- Video, dünya dil ailelerini (Avrupa, Hint, Altay, Çin-Tibet vb.) ve dil teorilerini (karşılaştırmalı dil teorisi, Sallamberg sınıflandırması, Altay dil teorisi) ele alarak başlamakta, ardından Türkçe'nin tarihsel dönemlerini (Orhun Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Memlük Türkçesi), lehçelerini ve dilbilgisi kurallarını detaylı şekilde incelemektedir. Son bölümde ise fiil ekleri ve zaman ekleri gibi dilbilgisi konuları örneklerle açıklanmaktadır.
- Video, Türkçe dil bilgisi sınavlarına hazırlanan öğrenciler için faydalı bilgiler içermekte, Talat Tekin'in kriterleri, Türk edebiyatı eserleri ve şahsiyetleri hakkında bilgiler sunmaktadır. Ayrıca ünsüzlerin oluşum noktaları, boğumlanma noktaları, ünlülerin özellikleri, emir kipi, birleşik fiiller, yardımcı fiiller, sıfat fiiller ve yapım ekleri gibi dilbilgisi konuları da detaylı olarak ele alınmaktadır.
- 00:22Dil Aileleri
- Avrupa dil ailesi, Hami Sami dil ailesi, Çin-Tibet dil ailesi ve Bantu dil ailesi gibi dil aileleri incelenecektir.
- Avrupa dil ailesine Almanca, İngilizce, Flemenkçe, Norveç, İzlanda, İsveç ve İskandinavca gibi Germen dilleri dahildir.
- Kafkas dilleri arasında Gürcüce ve Çerkezce bulunmaktadır.
- 01:18Diğer Dil Aileleri
- Latin dilleri arasında Portekizce, İtalyanca, İspanyolca ve Fransızca bulunmaktadır.
- Slav dilleri arasında Rusça, Slovakça, Hırvatça, Boşnakça, Bulgarca, Makedonca, Lehçe ve Çekçe bulunmaktadır.
- Kelt dilleri arasında İrlanda ve İskoçya dilleri bulunmaktadır.
- 02:18Hint ve Hami Sami Dil Aileleri
- Hint dilleri arasında Hint, Urduca ve Bengali dilleri bulunmaktadır.
- İran dilleri arasında Farsça, Tacikçe ve Peştun dilleri bulunmaktadır.
- Hami Sami dil ailesi (Dört Ahil) arasında Arapça, Akadca, Asurca, İbrani, Cevvel ve Libya dili bulunmaktadır.
- 03:18Çin-Tibet ve Bantu Dil Aileleri
- Çin-Tibet dil ailesi tek heceli yalın dillerdir.
- Bantu dil ailesi Afrika'da konuşulan dillerdir.
- Ural dil ailesi arasında Fince, Estonca, Macarca ve Okurca dilleri bulunmaktadır.
- 04:18Altay Dil Ailesi
- Altay dil ailesi arasında Türkçe, Moğolca, Mançurca, Tunguzca, Korece, Japonca, Estonca ve Samuçe dilleri bulunmaktadır.
- Altay dillerine araştırmacıların çalışma yaptığı diller olarak dikkat edilmelidir.
- Ural-Altay dil ailesi karıştırılmamalıdır.
- 05:11Dil Yapıları
- Eklemeli dil yapısına göre diller üç gruba ayrılır: eklemeli, gövde bükümlü ve tek heceli diller.
- Eklemeli diller arasında Türkçe, Moğolca, Macarca, Mançurca, Korece, Japonca, Estonca ve Samuçe (Ural-Altay dilleri) bulunmaktadır.
- Kök bükümlü diller arasında Arapça, Habeşçe ve İbranice; gövde bükümlü diller arasında Almanca, İtalyanca, Rusça, Farsça ve Hintçe bulunmaktadır.
- 06:13Dil Araştırmacıları
- Karşılaştırmalı Altay dil teorisinin kurucusu ve Türkçe-Moğolca ses tekniğini ilk kez bulan kişi William Scott'tur.
- William Scott, Ural-Altay dillerini ilk kez ikiye ayırmış ve Altay diline "Taar", Ural diline "Çıt" adını vermiştir.
- Sallamberk, ilk kez Ural-Altay dillerini bir bütün olarak sınıflayan kişidir.
- 08:23Dil Teorileri
- Altay dil teorisini kabul edenler arasında Altu Kotvitz, Gondoks, Nemet Mengez, Mas Müller, Maskov, Tuncer Gülensoy ve Ahmet Demir bulunmaktadır.
- Nostatik teorisinde Pedersen kurucusu olup Hint-Avrupa, Ural-Altay, Hami Sami, Kartbel, Dravit ve Avrasyatik dilleri bulunmaktadır.
- Avrasyatik teorisinde Hint-Avrupa, Ural-Altay, Kore, Japon, Ayça, Gulya ve Eskimo dilleri bulunmaktadır.
- 09:58Ural-Altay Dillerinin Özellikleri
- Mas Müller, Ural-Altay dil ailesine Siyam, Güney Hindistan ve Tibet dillerini ekleyerek "Turani diller" ifadesini kullanmıştır.
- Ural-Altay dillerinde ses uyumu vardır, grammatikal cinsiyet ve belirtme notları yoktur.
- Ural-Altay dilleri bağlantılıdır, sözcük yapısı eklerle sağlanır ve türetme sırasında kökte değişiklik olmaz.
- 11:24Runik Harfli Yazıtlar
- Runik harfli yazıtlar Orhun dönemine ait Coren, Tigin, Ligekan, Tonyukuk, Köylü Çor, Ongi İsbara, Tarhan, İe Nur ve İge Arçe yazıtlarıdır.
- İkinci Köklük dönemine ait Uygur dönemine ait runi yazıtlar bulunmaktadır.
- Uygur dönemine ait runi yazıtlar arasında Moenchur Çini Uşi, Tariyat, Karabalgasun Test, Karabağ, İkinci Karabalgasun Tuciyazıtı ve Somun Zerrey bulunmaktadır.
- 12:31Orhun Yazısı ve Özellikleri
- Orhun yazısı, Aytu Tamir kayaya boya ile yazılmıştır ve Talas yazıtları ile Doğu Türkistan yazmaları da bu yazıya aittir.
- Orhun yazısının keşfinde Çin yıllıkları ve tarihçi Cüveyni Cihan Şah'ın ilk söylediği, Milesco'nun bulduğu, Salabek ve Smith'in keşfettiği bilinmektedir.
- Orhun Türkçesi'nde bıçakta ünsüzler (bts), nötr ünsüzler (cmpz), Orhun alfabesi olmayan ünsüzler (yumuşak ve) ve Orhun alfabesinde bulunmayan ünsüzler (nazar) vardır.
- 14:14Orhun Türkçesi'nin Ses Özellikleri
- Orhun Türkçesi'nde nazar n vardır ve kelime sonunda bdg sesleri korunur.
- Orhun Türkçesi'nde ng nöbetleşmesi görülür, örneğin "örtün" ve "diye" gibi kelimelerde.
- Orhun Türkçesi'nde sudurlar (altınk sekiz ekmek kuanşim kusar, insani sudur, etken sudur, mali sudur ve kin gluk nom bitik) bulunmaktadır.
- 15:09Orhun Türkçesi'nin Çetikleri ve Edebiyatı
- Orhun Türkçesi'nin çetikleri arasında Kalm, Kara Babam Kara Şehzade ile Açpart hikayesi, Danti Ballıbak hikayesi, Çarşıbek hikayesi ve Mary Smith'in Tunda Riks bulunmaktadır.
- Orhun Türkçesi'nin edebiyatı arasında tövbe duası, ikbetik fal kitabı, iki yıldız nom ve üç mane servete ait eserler bulunmaktadır.
- Y ağzında belli geçmiş zaman için hep neli gereklilik anlamı kulluk pz fili panikinden çok kullanılır.
- 16:52Kıpçak Türkçesi Eserleri
- Kıpçak Türkçesi'nin karşılık dilli eserleri arasında Becciday, Kudret Tercüme Kıssayı, Yusuf Kitabüt, Feraiz, Kitab-ı Konya ve Kitab olmak üzere altı tane eser bulunmaktadır.
- Kıpçak Türkçesi'nin eserleri arasında Kitabın İdrak, Lisan-ı Etrak (Ebu Hayyan), Kitabın Mecmu, Tercüman, Acemi, Mualli (Yusuf Konami) ve Zeki (Saf Kıpçak Türkçesi'nin özelliklerini taşıyan tek eser) bulunmaktadır.
- Abdullah Türk'ü'nün yazdığı Türkü zikzaklı baklava dilimi şeklindedir ve Gülistan Tercümesi Seyfi Sarayı Sadelik Patik tarafından meydana gelmiştir.
- 19:49Memlük Türkçesi Eserleri
- Memlük Türkçesi'nin Kıpçak ulus'a hakim olduğu lehçe eserleri arasında Gülistan Tercümesi, İrsadi, Baltabazı ve Bunaltı bulunmaktadır.
- Memlük Türkçesi'nin Osmanlı Türkçesine hakim olduğu lehçe eserleri arasında Şahname Tercümesi, Kudretüt Tercümesi ve Ferahname bulunmaktadır.
- Memlük Türkçesi'nin Oğuz Türkçesi vekan oldukça hakim olduğu lehçe eserleri arasında Kitab ve Lisan bulunmaktadır.
- 20:56Türkçenin Dönemleri
- Ana Altay dönemi, Türk dilinin en karanlık dönemi olarak kabul edilir ve Türkçe'nin bağımsızlaşmadığı dönemdir.
- Ana Altay'da en eski Türkçe devrine geldi ve Türkçe Ana Altay dil birliğinden ayrılıp bağımsızlaşmaya başladı.
- Altay dil kuramını reddedenlere göre ilk Türkçe ve Türkçe'nin bağımsızlaştığı dönemdir.
- 21:47Türkçenin Ses Bilgisi Özellikleri
- Türkçenin ünsüzleri oluşum noktalarına göre bpm, dil ucu dişi dns, diş eti ve damak cc olarak sınıflandırılır.
- Boğumlanma noktalarına göre kalın ünlüler (e, i, ö, ü) ve ince ünlüler (e, i, ö, ü) vardır.
- Dudakların konumuna göre düz veya yuvarlak, açılır dar veya açılır geniş olarak sınıflandırılır.
- 24:40Türkçenin Lehçeleri
- Güneybatı grubuna Gagavuz, Türkiye Türkçesi, Türkmen ve Horasan lehçeleri dahildir.
- Kuzeybatı grubuna Kırgırt Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Karaçay, Balkar, Kırım, Tatar, Karay Türkçesi, Karakalpak Türkçesi, Nogay Türkçesi ve modern Kırgırt Türkçesi dahildir.
- Güneydoğu grubuna Özbek Türkçesi, Uygur Türkçesi, modern Uygur Türkçesi, Kara Uygur ve Salıca dahildir.
- Kuzeydoğu grubuna Dol, Tuba, Tufa, Hakas, Şort ve Türkçesi dahildir.
- 25:57Oğuz Grubu ve Türk Dilleri
- Oğuz grubuna en yakın lehçeler Gagavuz Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi'dir.
- Rablofa'nın "Kuzey Türk Dillerinin Fonetiği" adlı eserinde Doğu, Batı ve Orta Asya-Güney diyalekleri sıralanırken Çuvaşça ve Yakutça'ya yer verilmemiştir.
- Talat Tekin'in kriterlerine göre söz d sesi durumu, ices grubunun durumu, access grubuna göre inceleme ve söz başına t serisinin durumu incelenmiştir.
- 27:02Türk Dillerinin Grupları
- LL grubu Çuvaşça, ADAK grubu Alaca, ATAK grubu Yakutça, HAKASça Tatlılık grubu, TULU grubu Özbekler, SALARCA grubu Dağlı grubu, Türkmen Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi ve Gagavuz Türkçesi olmak üzere dört Türkçe oluşur.
- SALARCA hem Orca ait unsurlar hem de Kıpçakça ait unsurları barındırır ve geçit Türkçe olarak kabul edilir.
- 28:28Kutadgu Bilig ve Türk Edebiyatı
- Kutadgu Bilig, Topkaç Boran'a sunduğu ilk tevhid ve ilk münacat örneğidir.
- Divanü Lügati't-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözcülüğüdür ve Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.
- Çağatay Türkçesi'nde Abuşka Lukatı, Lugatı Nevai, Luga Her Talih, Mehdi Ha Esterabadi, Kitab-ı Zebani Türk'ü, Yakup Çingi, Fetali Kaçar Lügati gibi eserler bulunmaktadır.
- 30:53Çağatay ve Harezm Türkçesi Eserleri
- Çağatay Türkçesi'nde Mevlana, Lüfü Gülü, Nevruz, Zafername, Hayrati ve Mahsen es-İsraf, Turki Goy, Yusuf Emiri, Dehname, Bengü Ağır, Ahmet'i, Telli Sazlar Münazarası, Seyit Ahmet Mirza Taşuk, Name Yakini, Okyay Münazarası, Alişi, Nevai, Mecaz, Nefai, Muhakemetü'l-Lugateyn gibi eserler bulunmaktadır.
- Harezm Türkçesi'nde Üsev Şirin Kutbun, Nizamiye eserinin ilk çevirisi, Altın Ozan, Tınıbe ve Melika, Muhabbetname, Harezmini, Miraçname, Malik Bahşi, İstimsa eder, CCname, Hüse, Katip, Azsare, Kesik Baş Hikayesi, Siracı Kulüp, İlyatü Lisan u ve Bayan İbni Muna (İbni Münakati) gibi eserler bulunmaktadır.
- 32:10Türkçe Dilbilgisi
- Emir kipi barın, bargle (ikinci tek kişi), barsun (üçüncü çoğul kişi), varalım (birinci çoğul kişi), ikinci çoğul kişi, barın barınlar, üçüncü çoğul kişi bar barlar şeklinde kullanılır.
- S kipinde varsa sis şeklinde kullanılır ve zam gelmesi gerekir.
- Birleşik zamanlar erdil ile yapılır ve belirsiz geçmiş zaman eki olarak kullanılır.
- 33:18Fiil Türleri ve Yapım Ekleri
- Yardımcı fiiller isim-sıfat artı bol tutkl- et, et cefa şeklinde kurulur.
- Fiille kurulan bileşik fiiller fiil auu dart fiil ekip var bil, kör, kel, tur şeklinde kurulur.
- Sıfat fiiller duk tokma mı, akarsu gele bakırlı kişi, bakımlı kişi, kel gibi şekillerde kullanılır.
- Zarf fiiller a- u- u- u upalı arma derken arda urga şeklinde kurulur.
- Yapım ekleri isim isim yok eklerinden başlayarak çığlık, da olabilir, ellik, pusu, bunsuz, kanı, kına, belik, akış, yaş-ı kadaş, ertem, ikaç gibi şekillerde kullanılır.
- 37:21Türkçe Eki Türleri
- Fiilden isim yapmak için kullanılan ekler xg, a, k, x, x, mamak, x, ne, uk gibi eklerdir.
- Fiilden fiil yapmak için kullanılan ekler ur, tur, tur, u, xe ve ma, to, tot gibi edilgenlik ekleridir.
- Ettirgenlik ekleri arasında ökleş, eşleşk, x, ot, gur, alt, ur ve x gibi ekler bulunmaktadır.
- 39:36İyelik ve Durum Ekleri
- İyelik ekleri atam, atan, atası, atamız, ataer, çoğul olmuş ve üçüncü çoğul ekleridir.
- Belirtme durum eki xg, xg haldeki sözcüklere gelir ve "baş başı" gibi ifadelerde kullanılır.
- Yön gösterme eki auuuu şeklinde olup, "görür görmez" gibi ifadelerde kullanılır.
- 41:01Zaman Ekleri
- Geçmiş zaman eki belli olup, çekimi zamir gelmeden iyelik ekine göre yapılır.
- Geniş zaman eki bakar, men, a, a, man şeklinde olup zamir gelir.
- Gelecek zaman eki gui, go, go birde touch da var ve zamir gelir.
- 41:55Kapanış
- Konuşmacı, sunulan bilgilerin faydalı olduğunu ve pratik yoldan sunulduğunu belirtiyor.
- Öğretmenlerin bilgileri paylaşmalarının önemini vurguluyor.
- İzleyicilerden abone olmalarını ve paylaşmalarını istiyor.