Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Talha Doğan ve öğrencisi Tonguç arasında geçen, Tonguç Akademi platformunda sunulan kapsamlı bir Türkçe dil bilgisi eğitim içeriğidir. Öğretmen, dil bilgisi konularını öğrencisiyle etkileşimli bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, Türkçe dil bilgisinin temel kavramlarını sistematik bir şekilde ele almaktadır. İçerik ses bilgisi (ünlü-ünsüz harfler, ses olayları), sözcük anlamları, yazım kuralları, cümle öğeleri, anlatım bozuklukları, eksiklikler, isim tamlamaları ve fiillerde yapı gibi konuları kapsamaktadır. Her bölüm, somut örneklerle desteklenerek ve günlük hayattan örneklerle açıklanmaktadır.
- Video, YGS, LYS, SBS ve TEOG gibi sınavlara hazırlanan öğrenciler için tasarlanmıştır. İçerik, dil bilgisi konularını iyi anlamak ve pekiştirmek isteyenler için kapsamlı bir kaynak niteliğindedir. Her konu, önce temel kavramların açıklanmasıyla başlayıp, ardından örneklerle pekiştirilerek ilerlemektedir.
- Ses Bilgisi Temel Kavramları
- Ses bilgisinde ünlü ve ünsüz harflerin farkını bilmek önemlidir.
- Ünlü harfler tek başına ses bildirebilen harflerdir (a, ı, o, u, e, i, ö, ü) ve kalın (a, ı, o, u) ile ince (e, i, ö, ü) olarak ayrılır.
- Ünsüz harfler ise sert (f, s, t, k, p, c, ç, j, h, ş) ve yumuşak (g, n, m, r, l, v, y, z, w) olarak sınıflandırılır.
- 01:34Sözcük Kökleri ve Ses Olayları
- Ses bilgisinde sözcüğün köküne dikkat edilmelidir çünkü kök sözcüğün anlamlı en küçük parçasıdır.
- Ünlü düşmesi (akıl-akıla, burun-burnumuz), ünsüz düşmesi (ufak-ufacık, minik-minicik), ünlü türemesi (dar-daracık, bir-biricik) ve ünsüz türemesi (his-hissettim, af-affettim) gibi ses olayları vardır.
- Ünlü daralması (izle-izliyor, başla-başlıyor) ve ünsüz yumuşaması (ağac-ağacı, kitap-kitabı, yurt-yurdumuz) da ses bilgisinde önemli konulardır.
- 06:12Ünlü Uyum ve Kaynaştırma
- İki tür ünlü uyumu vardır: büyük ünlü uyumu (evimiz) ve küçük ünlü uyumu.
- Büyük ünlü uyumunda aynı sesli harfler yan yana gelirken, küçük ünlü uyumunda farklı sesli harfler yan yana gelir.
- Kaynaştırma, iki ünlüyü yan yana gelmesini önlemek için kullanılan bir ses olayıdır (suyu, altışar, arabayı, onu).
- 08:31Kelimelerin Anlamlarını Anlama
- Kelimelerin içinde bulunduğu duruma göre kattığı anlamı anlamak, sözcükte anlam sorularını anlayabilmemiz için önemlidir.
- "Sıcak" kelimesi "sıcakkanlı bir insan" ifadesinde mecaz anlamda kullanılmıştır çünkü insanın sıcaklığı dokunarak hissedilemez, soyut bir ifadedir.
- Mecazi bir ifade, kelimenin aklımıza gelen ilk anlamıyla değil, sonradan kazandığı yeni bir anlam ile kullanılmıştır.
- 10:15Nesnel ve Özel Anlatım
- Nesnel anlatım, kanıtlanabilir duyguların katılmadığı anlatımdır.
- Özel anlatım ise kişisel düşünceleri ve yorumları katıldığı anlatımdır.
- "Sıcak" ifadesi kanıtlanamaz, öznel ve nitel bir özellik olarak kullanılmıştır.
- 11:18Gerçek ve Mecaz Anlam
- Gerçek anlam, kelimenin temel anlamıyla kullanımlarıdır.
- Mecaz anlam, kelimenin temel anlamından yola çıkarak kazandığı yan anlamlardır.
- "Burun akıntısı" ifadesinde "burun" sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmış, "ayakkabının burnu" ifadesinde ise mecaz anlamda kullanılmıştır.
- 13:39Terim Anlamı
- Terim anlam, sözcüğün bir bilim, sanat veya spor dalı için özel bir tanımla kullanılmasıdır.
- "Uyak düzeni" edebiyat terimidir, "ay" coğrafya terimidir.
- "Tonguç perdeyi kapatır mısın?" ifadesinde "perde" sözcüğü terim anlamda değil, gerçek anlamda kullanılmıştır.
- 14:15Eş Anlamlı, Zıt Anlamlı ve Eş Seslilik
- Eş anlamlı sözcükler, yazılışı farklı ama anlamı aynı olan sözcüklerdir.
- Zıt anlamlı sözcükler, karşı anlamlı sözcüklerdir; "yanlış"ın zıttı "doğrudur", "sevmenin" zıttı "nefret etmektir".
- Olumsuzluk ve karşıtlık farklıdır; "sevmek" ile "sevmemek" arasında karşıtlık değil olumsuzluk vardır.
- 15:50Eş Seslilik ve Kelime Türleri
- Eş seslilikte aynı sesli ancak farklı anlamlı kelimeler bulunur, örneğin "yüz" (sayı) ve "yüzmek", "gül" (çiçek) ve "gülümsemek".
- "Hala" (şapkalı) ve "hala" (henüz) eş sesli değildir çünkü yazılışları farklıdır.
- "Kar" (kış) ve "kar" (beyaz) eş sesli değildir çünkü anlamları farklıdır.
- 16:55Soyut ve Somut Kavramlar
- Somut kavramlar duyu organlarımızla algılayabildiğimiz, kişiden kişiye değişmeyen gerçekliğe sahip kavramlardır.
- Soyut kavramlar duyu organlarımızla algılayamadığımız, kişiden kişiye değişen kavramlardır.
- Rüya soyut, ışık ve ses somut kavramlardır.
- 17:57Genel ve Özel Anlamlar
- Özelden genele giderken Tonguç → insan → canlı → varlık şeklinde ilerleriz.
- Genelden özele giderken varlık → canlı → insan → Tonguç şeklinde ilerleriz.
- "Aslan ormanın kralıdır" cümlesinde genel anlamda kullanılmış, "aslan eti yavaşça yedi parçalı" cümlesinde özel anlamda kullanılmıştır.
- 18:49Nicel ve Nitel Anlamlar
- Nicel anlamlar ölçülebilir özelliklerdir.
- Nitel anlamlar ölçülemeyen özelliklerdir.
- "Atatürk büyük bir liderdir" cümlesindeki "büyük" sözcüğü nitel anlamda kullanılmıştır, "büyük bir oda" cümlesindeki "büyük" sözcüğü nicel anlamda kullanılmıştır.
- 19:23Yansıma Sözcükleri
- Yansıma sözcükleri doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşur.
- "Top aniden patladı", "kedicik miyavladı", "horladın" gibi cümlelerde yansıma sözcükler vardır.
- "Kuşlar ne güzel ötüyordu" cümlesinde yansıma sözcüğü yoktur çünkü "öt" sözcüğü doğadaki bir sesi taklit etmez.
- 20:01Yazım Karışıklıkları
- "Şey" kelimesi bir varlığı ifade ettiği için ayrı yazılır.
- "Hiç kimse" ayrık yazılırken "hiçbiri" bitişik yazılır.
- "Birebir" ayrı yazılırken "birbirine" bitişik yazılır.
- 22:52Yazım Kuralları
- "El ele", "göz göze", "baş başa", "diz dize" gibi ifadeler ayrı yazılır.
- "Herhalde" kelimesi, "belki" anlamında kullanıldığında bitişik yazılır, "mutlaka" anlamında kullanıldığında ayrı yazılır.
- "Hoşçakal", "hoş geldiniz", "güle güle" gibi ifadeler ayrı yazılır.
- 24:28Karıştırılan Kelimeler
- "Önsöz", "önyargı", "özgüven" gibi kelimeler bitişik yazılır.
- "Birebir" ayrı yazılır, "birdenbire" bitişik yazılır.
- "Fark etmek", "hak etmek", "terk etmek" gibi kelimeler genellikle ayrı yazılır, ancak "zannetmek", "hissetmek", "affetmek" gibi ses olayı olan kelimeler bitişik yazılır.
- 26:48Özel Yazım Kuralları
- "Hiçbiri" bitişik yazılır, "hiç kimse" ayrı yazılır.
- "Birdenbire" bitişik yazılır, "birebir" ayrı yazılır.
- "Hayvansever", "konuksever", "yardımsever" gibi sonu sıfat-fiil ile biten kelimeler bitişik yazılır.
- 27:30Yabancı Kelimeler ve Özel Yazım
- "Tıraş" Türkçe bir kelime olduğu için bitişik yazılır.
- "Gözyaşı", "özdeyiş", "cankurtaran", "gözbebeği" gibi kelimeler bitişik yazılır.
- "Hastane", "eczane", "postane" gibi kelimelerde "haneye" dikkat edilmelidir.
- 28:43Karıştırılan Kelimeler
- "Pantolon", "etek", "şoför", "espri", "egzoz", "antrenman", "antrenör" gibi kelimeler doğru yazılır.
- "Doküman" kelimesi "döküman" olarak okunsa da "doküman" olarak yazılır.
- "Orjinal" kelimesi "original" olarak yazılır.
- 31:13Cümlenin Öğeleri
- Cümlenin öğeleri konusu anlatılacaktır.
- Cümlede yüklem, lokomotif görevini görür ve cümlenin hareket etmesini sağlar.
- Yüklem olmadan cümle öğeleri ayırt edilemez.
- 32:13Cümlenin Öğelerini Ayırma Kuralları
- Cümleyi öğlen ayırırken üç kurala dikkat edilmeli: önce yüklem, sonra özne ve diğer öğeler.
- Tamlamalar, deyimler ve söz öbekleri asla bölünemez.
- Fiilimsilerin oluşturduğu yan cümleler bölünemez.
- 37:14Cümleyi Öğlen Ayırma Yöntemi
- Cümlenin yüklemi (lokotomotif) bulunur ve diğer öğeler yüklemeye sorular sorularak bulunur.
- Öznenin sorusu "kim" ve "ne" sorularıdır.
- Belirtili nesnenin sorusu "kimi" ve "neyi", belirtisiz nesnenin sorusu "neye" sorusudur.
- 38:18Tümleç Türleri ve Soruları
- Dolaylı tümleç soruları: kime, neye, nereye, kimde, neyde, nerede, kimden, neyden, nereden.
- Zarf tümleç soruları: ne zaman, nasıl, niye, ne kadar, nereye.
- İlginç tümleç soruları da vardır.
- 38:54Örnek Cümlelerle Uygulama
- "Mükremin bu sabah çok yorgundu" cümlesinde "yorgundu" yüklem, "Mükremin" öznedir.
- "İstanbul Türkiye'nin en güzel şehridir" cümlesinde "Türkiye'nin en güzel şehridir" yüklem, "İstanbul" öznedir.
- "Ömer çok başarılı bir öğrencidir" cümlesinde "çok başarılı bir öğrencidir" yüklem, "Ömer" öznedir.
- 41:29Cümle Bileşenleri
- Belirtili nesne, "neyi" sorusuyla bulunur ve "i" harfi nesneyi belirtili yaparak belirsizlikten kurtarır.
- Dolaylı tümleç, "nereye" veya "nereden" sorularına cevap verir.
- Zarf tümleci, "ne kadar" veya "ne zaman" sorularına cevap verir ve yüklemi belirler.
- 43:16Anlatım Bozukluğu Konusuna Giriş
- Anlatım bozukluğu, YGS, LYS, SBS ve TEOG sınavlarında karşılaşılan bir konudur.
- Anlatım bozukluğu, cümlelerde bozukluk olduğunda karşıdakilerin cümleyi tam olarak anlamasını engeller.
- Anlatım bozukluğu iki temel sebepten kaynaklanır: anlama dayalı bozukluklar ve dilbilgisine dayalı bozukluklar.
- 45:41Dilbilgisine Dayalı Bozukluklar
- Dilbilgisine dayalı bozukluklarda "iki salla bir bağla" yöntemi kullanılabilir.
- Virgül, bağlaçlar (ve, da, ama) ve fiilimsilerin olduğu cümlelerde öznelerin yüklemlerle uyumlu olmaması bozukluk oluşturabilir.
- Nesne eksikliği de dilbilgisine dayalı bir bozukluk olabilir.
- 47:49Anlama Dayalı Bozukluklar
- Gereksiz sözcük kullanımı anlama dayalı bir bozukluktur.
- "Portakal suyu sıkma" gibi günlük kullanımlar dilbilgisi açısından bozuk olabilir.
- Yanlış anlamda kullanılan kelimeler de anlama dayalı bozukluk oluşturabilir, örneğin "fiyatlar pahalı" yerine "fiyatlar yüksek" kullanılmalıdır.
- 50:11Anlama Dayalı Bozukluklar
- Cümlelerde sözcüklerin yanlış kullanılmamasına rağmen, sözcüklerin yanlış yerleştirilmesi bozukluk oluşturabilir.
- Türkçe'de cümlenin en kurallı yapısı özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleç ve yüklem sıralamasıdır.
- Dolaylı tümleç ile zarf tümlecinin yer değiştirmesi anlam karışıklığına yol açabilir.
- 53:12Çelişen İfadeler
- Kesinlik bildiren kelimeler (elbette, mutlaka, şüphesiz) ile belirsizlik bildiren kelimeler (belki, galiba, tahminimce) birlikte kullanılamaz.
- "Genellikle hep aynı hatayı yapıyorum" gibi cümlelerde çelişen ifadeler kullanılmıştır.
- "Aşağı yukarı tam beş kişi vardı" cümlesinde "aşağı yukarı" ile "tam" ifadeleri çelişmektedir.
- 54:25Deyimler ve Mantık Hataları
- Deyimlerin yanlış kullanılması da anlama dayalı bozukluk oluşturabilir.
- "Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme, hatta sara nöbetlerine yol açabilir" cümlesinde "ölüme" ile "sara nöbetlerine" yerleri değiştirilmelidir.
- Anlama dayalı bozukluklar zor ve dikkat gerektirirken, yapısal bozukluklar daha kolay çözülebilir.
- 56:06Yapısal Bozukluklar
- "Hasta yemeğini erken yemesi gerektiği halde bu yasağa uymuyor" cümlesinde "yasak" kelimesi yanlış kullanılmış, "kural" olmalı.
- "Hastayı doktor çok iyi tanıyordu ve çok iyi yardımcı oluyordu" cümlesinde tümleç eksikliği vardır.
- Anlatım bozukluğu konusu anlama dayalı bozukluklar ve yapısal bozukluklar olmak üzere ikiye ayrılır.
- 57:32Cümle Bozukluklarının Tespiti
- Yapısal bozukluklarda fazla endişelenmeye gerek yoktur.
- "İki salla bir bağla" yöntemi, virgül olan, bağlacı olan veya fiilimsi olan yani birleşik, sıralı ya da bağlı cümlelerde uygulanır.
- Cümlelerde virgül, bağlaç ve bafiil aynı bağlantı noktasını yakalamamızı sağlar.
- 58:59Öğe Eksiklikleri
- Nesne eksikliği, "onu", "seni", "sizi" gibi hal eki almış kelimelerde görülür (örneğin "Emre oyuncağıyla oynadı, hiç bırakmadı" cümlesinde "onu" eksik).
- Dolaylı tümleç eksikliği, "ona", "size", "oraya" gibi e'den eki almış kelimelerde görülür (örneğin "seni aradım ama ulaşamadım" cümlesinde "sana" olmalı).
- Zarf tümleci eksikliği, "onunla", "seninle" gibi tümleç eksikliğinde görülür (örneğin "kardeşini sever ama hiç anlaşamazdı" cümlesinde "onunla" olmalı).
- 1:01:17Özne ve Yüklem Eksiklikleri
- Özne eksikliği, virgül, bağlaç veya fiilimsi olduğu yere dikkat edilerek tespit edilir (örneğin "bu tür dergilerin sayısı arttıkça okunmaz olur" cümlesinde özne eksik).
- Yüklem eksikliği, cümlede yüklem olmadığı durumlarda görülür (örneğin "bazı öğrenciler hiç çalışıyor, bazıları ise çok çalışıyor" cümlesinde "hiç çalışmıyor" olmalı).
- 1:03:00Uyuşmazlıklar
- Olumluluk-olumsuzluk uyuşmazlığında "herkes", "kimse", "hiçbiri" gibi ifadelere dikkat edilmelidir (örneğin "herkes dersi dinliyor, çıt bile çıkarmıyordu" cümlesinde "kimse çıt bile çıkarmıyordu" olmalı).
- Şahıs uyuşmazlığında "ben ve sen", "ben ve o", "ben ve siz" özne olursa yüklem "biz" olmalıdır (örneğin "ben kendi odama, Fatma da kendi odasına yattı" cümlesinde "yattık" olmalı).
- 1:04:24Türkçe Dil Bilgisi Hataları
- Çoğul yüklemde "lar/ler" ekinin kullanılması önemlidir, ancak hayvanlar ve topluluk isimleri çoğulda bile yüklemde tekil kullanılır.
- "Kelebekler baharın gelişini kutluyor" cümlesi doğru çünkü kelebekler kişileştirme sanatıyla insanlaştırılmıştır.
- Tamlayan eksikliğinde sıfat tamlaması ve isim tamlaması karışıklığı olabilir; sıfatlarla iyilik eki almamış, isimlerle ise iyilik eki almış tamlananlar kullanılır.
- 1:07:31Ekelem Eksikliği ve Çatı Uyuşmazlığı
- Ekelem eksikliği, "idi", "imiş", "dir" gibi eklerin eksikliğidir ve olumsuz yüklemle olumsuz ekelemle olumluyu bağlamamalıyız.
- Çatı uyuşmazlığında etkenlik ve edilgenlik uyumlu olmalıdır; etken ifadelerle etken yüklem, edilgen ifadelerle edilgen yüklem kullanılmalıdır.
- 1:09:13Sözcük Türleri
- Sözcüklerin türü, sözcüğün isim, sıfat, zamir, zarf, fiil olup olmadığına bakılarak belirlenir.
- Özel adlar sadece bir tane bulunan şeyler için kullanılırken, cins adlar dünyada birden fazla bulunan tür adlarıdır.
- Somut adlar duyu organlarıyla algılanabilen, kişiden kişiye değişmeyen şeylerdir; soyut adlar ise duyu organlarıyla algılanamayan, kişiden kişiye değişen şeylerdir.
- 1:12:32İsim Türleri
- Tekil adlar çoğul eki almamış isimlerdir, çoğul adlar ise "lar/ler" eki alan isimlerdir.
- Topluluk adları çoğul eki alsın ya da almasın her zaman çokluk bildiren isimlerdir.
- İsim tamlamaları, isimlerle alakalı önemli bir konudur.
- 1:13:28İsim Tamlaması
- İsim tamlaması (at takımları) iki ismin bir araya gelerek oluşturduğu ifadelerdir.
- İsim tamlamasında ilk kelime "tamlayan", ikinci kelime ise "tamlanan" olarak adlandırılır.
- İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasında sözcük girebilir veya yer değiştirebilirler.
- 1:14:32İsim Tamlamasının Çeşitleri
- Belirtili atlamada tamlayan ve tamlanan ikisi de ek alır (sınıfın duvarı).
- Belirtisiz atlamada sadece tamlanan ek alır, tamlayan ek almaz (okul binası).
- Zincirleme tamlaması en az üç isimden oluşur (serüven romanlarının okuyucusu).
- Takısız atlamalarda ne tamlayan ne de tamlanan ek alır (yün kazak, demirkapı, taş yürek).
- 1:18:11Fiillerde Yapı
- Fiillerin yapısı üç kısma ayrılır: basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller.
- Basit fiiller şahıs ekleri, kip ekleri ve çekim ekleri alabilir, ancak yapısı değişmez.
- Türemiş fiiller yapım eki alan fiillerdir (koşmak → koşturmak).
- Birleşik fiiller iki kelimeden oluşur ve birbirine bağlıdır (koşabilir).
- 1:21:08Türemiş Fiiller
- Türemiş fiiller, isim veya fiilden türemiş ve yapım eki almış fiillerdir.
- Örnek olarak "tanımak" fiilinden "tanıştı", "öpmek" fiilinden "öpüştü" türemiş fiillerdir.
- "Baştan başladı", "gözden gözledi", "karadan karardı" gibi isimlerden türemiş fiiller de vardır.
- 1:22:58Bileşik Fiiller
- Bileşik fiiller üç çeşittir: yardımcı eylem ile oluşturulan, anlamca kaynaşmış ve kurallı bileşik fiiller.
- Yardımcı eylem ile oluşturulan bileşik fiillerde "hissetti", "affetti", "terk etti" gibi örnekler vardır.
- Yardımcı eylem ile oluşturulan fiillerde "hissetti" gibi ayrı yazılmış ve "terk etti" gibi bitişik yazılmış fiiller vardır.
- 1:23:57Anlamca Kaynaşmış ve Kurallı Bileşik Fiiller
- Anlamca kaynaşmış bileşik fiillerde "kalbimi kır", "burun kıvır", "senden vazgeç" gibi deyimler kullanılır.
- Kurallı bileşik fiillerde "ebilmek" (yapabilmek anlamına gelen) fiil ile fiil birleşerek "yapabilir" gibi bileşik fiiller oluşur.