Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dil bilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek konuları açıklamaktadır.
- Video, fiilde çatı konusunu üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde yüklemin fiil olması gerektiği ve özne-yüklem ilişkisine göre etken ve edilgen çatılı fiiller anlatılmaktadır. İkinci bölümde özne-yüklem ilişkisi ele alınmakta ve geçişli-geçişsiz fiillerin nasıl tespit edileceği örneklerle açıklanmaktadır. Son bölümde ise çekimli fiillerin nesnesine göre geçişli ve geçişsiz fiillerin nasıl ayırt edileceği gösterilmektedir.
- Videoda her konu, çeşitli cümleler üzerinden pekiştirilmekte ve öğrencilerin anlayabilmesi için pratik örnekler sunulmaktadır. Ayrıca, fiil eylem edilgen değilse edilgen olduğu durumlarda fiillerin yüzdeyüz geçişsiz olduğu kuralı vurgulanmaktadır.
- Fiil Çatı Konusunun Tanıtımı
- Fiil çatı, fiil cümlelerinde aranan bir dil bilgisi konusudur ve yüklem kesinlikle fiil olmalıdır.
- Fiil çatı konusu, cümlenin ögeleri ile bağlantılı olup önce yükleme, sonra nesne ve özneye geçilir.
- Sorularda "özne-yüklem ilişkisine göre diğerlerinden farklı olan" veya "nesne-yüklem ilişkisine göre farklı olan" şeklinde sorular sorulabilir.
- 00:57Etken Çatılı Fiiller
- Etken çatılı fiillerde, yüklemin bildirdiği işi yapanın gerçek özne olduğu fiillerdir.
- Etken çatılı fiillerde iş bizzat özne tarafından yapılmaktadır ve yüklemde l ve n harfleri aranmaz.
- Gizli özne görüldüğünde kesinlikle etken çatılı fiil olduğu anlaşılır.
- 01:59Etken Çatılı Fiil Örnekleri
- "Çocuklar mahalleye adeta neşe saçıyor" cümlesinde "saçıyor" fiili etken çatılıdır çünkü gerçek özne (çocuklar) var ve iş bizzat özne tarafından yapılmaktadır.
- "Bahar gelince ailecek yaylaya çıktık" cümlesinde "çıktık" fiili etken çatılıdır çünkü gizli özne var.
- "Bu kitabı almak için bütün öğrenciler soluğu kitapçıda aldım" cümlesinde "aldım" fiili etken çatılıdır çünkü gerçek özne (öğrenciler) var.
- "Afyon'a vardığımızda ablam rotayı çizmiştim, bizi Karahisar Kalesi'ne götürecekti" cümlesinde "çizmişti" ve "götürecekti" fiilleri etken çatılıdır çünkü gerçek özne (abla) var.
- 04:21Edilgen Çatılı Fiiller
- Edilgen çatılı fiillerde yüklemdeki fiillerde l ve n harfleri görülür ve eylem başkaları tarafından yapılır.
- Edilgen çatılı fiillerde gerçek özne yoktur, sözde özne vardır ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değildir.
- Edilgen çatılı fiillerde "birileri tarafından" ifadesi kullanılarak bulunabilir.
- 05:22Edilgen Çatılı Fiil Örnekleri
- "Sınavın iptal edildiği bu sabah birileri tarafından söylen oldu mu?" cümlesinde "söylen" fiili edilgen çatılıdır çünkü özne (sınavın iptal edildiği) eylemi gerçekleştirmiyor.
- "Yangın daha fazla büyümeden birileri tarafından söndürüldü" cümlesinde "söndürüldü" fiili edilgen çatılıdır çünkü özne (yangın) eylemi gerçekleştirmiyor.
- "Akşam saatlerinde kapı hızlıca birileri tarafından vuruldu" cümlesinde "vuruldu" fiili edilgen çatılıdır çünkü özne (kapı) eylemi gerçekleştirmiyor.
- 06:57Etken ve Edilgen Çatılı Fiillerin Özel Durumları
- Etken çatılı fiillerde özne sadece insan olmak zorunda değildir, insan dışındaki varlıklar da etken fiil özne olabilir.
- "Kış gelince ağaçlar yapraklarını döktü" cümlesinde "döktü" fiili etken çatılıdır çünkü özne (ağaçlar) eylemi gerçekleştiriyor.
- Edilgen çatılı fiillerde "birileri tarafından" ifadesi kullanılarak bulunabilir.
- 08:40Çatı Özellikli Cümlelerin Belirlenmesi
- Çatı özelliği aranan cümlelerde yüklem fiil olmalıdır, isim cümlelerinde çatı aranmaz.
- "Üzerinde en güzel elbisesini giyip evden hızlıca çıktı" cümlesinde "çıktı" fiili çatı özelliği aranır.
- "Çalıştı" fiili çatı özelliği aranır çünkü yüklem fiil.
- "Buruk bir gündü" cümlesinde "buruk" isim cümlesi olduğu için çatı aranmaz.
- "Doluymuş" cümlesinde "dolumak" fiil olduğu için çatı aranır.
- "Geçti" fiili çatı özelliği aranır çünkü yüklem fiil.
- "Yapılmış" fiil cümlesi olduğu için çatı aranır.
- "Kamyon muş" isim cümlesi olduğu için çatı aranmaz.
- "Kaldı" fiili çatı özelliği aranır çünkü yüklem fiil.
- "Yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır" isim tamlaması olduğu için çatı aranmaz.
- "Dürüst olmaktır" fiilimsi yükleme olduğu için çatı aranmaz.
- "Bugündür" fiilimsi isim soylu sözcük olduğu için çatı aranmaz.
- "Merdivenler merdivenleri dir" isim cümlesi olduğu için çatı aranmaz.
- "Etkilindi" fiili çatı özelliği aranır çünkü yüklem fiil.
- "Keşfetmek istiyormuş" fiili çatı özelliği aranır çünkü yüklem fiil.
- 10:20Özne-Yüklem İlişkisi
- Özne-yüklem ilişkisinde etken olanların başına tek, edilgen olanların başına çarpı işareti konulur.
- Etken özne, fiili gerçekleştiren öznedir (örneğin: biz dolaştık, onlar söndürdüler).
- Edilgen özne, fiili etkilenen öznedir (örneğin: birileri tarafından hazırlandı, birileri tarafından ütülendi).
- 12:35Nesne-Yüklem İlişkisi
- Nesne-yüklem ilişkisinde fiilin nesne alıp almadığı incelenir.
- Geçişli fiiller, "neyi", "kimi" veya "onu" sorusuna cevap veren fiillerdir.
- Geçişsiz fiiller, "neyi", "kimi" veya "onu" sorusuna cevap veremeyen fiillerdir.
- 13:33Geçişli Fiiller
- "Kitabı okuyup arkadaşına verdi" cümlesinde "kitabı" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Seni duyabilirim" cümlesinde "seni" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Dedesini görmeden gitmedi" cümlesinde "dedesini" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Anahtarı evde unutmuş" cümlesinde "anahtarı" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Radyo dinledim" cümlesinde "radyo" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Meyve almaya gidecek" cümlesinde "meyve" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Türkülerini dinlerdik" cümlesinde "türkülerini" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- 15:25Geçişsiz Fiiller
- "Toplantıya yetişmek için yola çıktık" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Yorulunca gelir gelmez uyudu" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Yürüyorum" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Uçtuk" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Üzülmüş" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Düşkün hale gelmişti" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Çalmış" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Çalmış" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Koştum" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Koştum" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- 18:10Nesne-Yüklem İlişkisi Etkinlikleri
- "Babaannemin yaptığı keki kuzenleri ile birlikte yedik" cümlesinde "kek" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Bu mahalleye yeni bir aile taşındı" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Sabahları parkta yarım saat koşuyorum" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Dolapta gördüğünüz kitapların hepsini okumuş" cümlesinde "kitapların hepsini" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Uzun zamandır üzerinde çalıştığım projeyi bitirdi" cümlesinde "projeyi" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Televizyon izlerken kanepede uyuyakalmışım" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Sokağın başındaki evin bahçesinde mis kokan çiçekler yetiştiriyorlar" cümlesinde "çiçekler" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Arkadaşıma bensiz" cümlesinde "arkadaşıma" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Sabah arkadaşımla karşılaşınca okula beraber yürüdük" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Okuldaki herkes pikniğe katıldı" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Omuzundaki yükü bıraktı" cümlesinde "yükü" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Yeryüzündeki en yaşlı deniz ayısı güneş rekorlar kitabına girdi" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Lezzetli balı yapar" cümlesinde "bal" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Bisiklet sürücüleri İstanbul'daki yarışa katıldı" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Sahlep sütten yapılıyor" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Kapının önündeki karları temizledi" cümlesinde "karları" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- "Sokakta oynarken bir kaza geçirmiş" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Arkadaşım durakta bekliyor" cümlesinde nesne olmadığı için geçişsizdir.
- "Dilek beni uçurduk" cümlesinde "dilek" nesnesi olduğu için geçişlidir.
- 21:54Çekimli Fiillerin Nesne Göre İncelenmesi
- Çekimli fiillerin nesnesine göre incelenmesi ve geçişli/geçişsiz olup olmadığı belirlenmesi konusu ele alınıyor.
- "Birçok robot fikir üretmişler" cümlesinde "fikir üretmişler" geçişli bir fiil olarak değerlendiriliyor.
- "Önemli keşifler yapmaya başlamış" cümlesinde "yapmaya başlamış" geçişli bir fiil olarak inceleniyor.
- 23:38Geçişsiz Fiiller
- "Onu çalışıyorlar" cümlesinde "çalışıyorlar" geçişsiz bir fiil olarak değerlendiriliyor.
- "Bakımı birileri tarafından planlanıyor" cümlesinde "planlanıyor" edilgen fiil olduğu için yüzdeyüz geçişsiz olarak kabul ediliyor.
- Bir fiil eylem edilgen değilse ve "birileri tarafından" gibi bir ifadeyle kullanılmıyorsa, nesnesine göre yüzdeyüz geçişsiz olur.