Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, Türk tarihindeki toy sistemi hakkında detaylı bilgiler içermektedir.
- Video, toy kavramının tarihsel anlamını ve önemini açıklayarak başlıyor, ardından Hun ve Göktürk dönemlerindeki toy sisteminin yapısını, üyeleri ve yetkilerini inceliyor. Toyların yılda üç defa toplandığı, savaş ve barış kararlarının oy birliğiyle alınması gerektiği, toyların hem siyasi hem de eğlence amaçlı olduğu anlatılıyor. Son bölümde ise toy sisteminin Türk tarihindeki demokrasi anlayışını ve günümüz Türkiye'sindeki başkanlık sistemiyle karşılaştırmasını yapıyor.
- Videoda toygunlar (milletvekilleri), ayku (bakanlar kurulu) ve bu kurulun üyeleri (aygucu, ilteber, tamgacı, ılımgacı, çor, erkin, apa-aalar) hakkında bilgiler verilirken, toyların yasama yetkisi ve kağanların yetkilerini kısıtlama gücü örneklerle açıklanıyor. Ayrıca, toyların Türk devletlerindeki boylar federasyonu yapısını nasıl etkilediği ve toy protokolünün nasıl işlediği de anlatılıyor.
- 00:14Türk Toylarının Tanımı ve Önemi
- Türk toyları, Göktürkler, Hazarlar ve bunları takip eden Türk devletlerinde demokrasinin, hukukun, yönetimin ve toplumsal yaşamın biçimlendiği önemli kurumlardır.
- Toy sözcüğü günümüzde eğlence veya düğün anlamına gelse de, aslında bir karar mekanizması, kurumun toplantısı veya halkın katılımını sağlayan bir etkinliktir.
- Toylar, Türk devletlerinin en önemli kararlarının alınıp görüşüldüğü kurullardır ve hakan'ın yanı sıra yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir.
- 01:10Toyların Yetkileri ve Önemi
- Toylar, hakan'ı seçme yetkisine sahiptir ve hanedan geleneği çerçevesinde seçilen kişinin hakan olmasının onay makamıdır.
- Toylar kanun yapar, töre yazar, hakan'ı denetler ve zaman zaman hakan'ın yetkilerini kısıtlayabilir.
- Parlamenter demokrasi sistemi, tarih boyunca toplulukları yönetenlerin danışma mekanizmasına ihtiyaç duymasıyla gelişmiştir.
- 03:48Toyların Tarihi ve Gelişimi
- Toy, yetkili kişiler tarafından devlet işlerinin görüşüldüğü ve halkın katılımıyla yenilip eğlenilen bir festival niteliğindeki etkinliktir.
- 13. yüzyıldan itibaren toy sözcüğünün yerini kurultay sözcüğü almaya başlamış, bu da Cengiz İmparatorluğu etkisiyle olmuştur.
- Toy geleneğinin aslı olan ilk meclisler Asya Hun İmparatorluğu'nda Mete dönemine kadar gidiyor.
- 05:15Toy'un Yapısı ve Üyeleri
- Toy'a katılma yetkisi bulunan kişilere toygun denir ve bugünkü karşılığı milletvekilidir.
- Toy'un doğa üyeleri hakan, hatun, tiginler (prensler) ve boy beyleridir.
- Toy'un bünyesinde yürütme yetkisine sahip bakanlar kurulu olan ayku bulunur, ayku'nun başkanına aygucu veya il ögesi denir.
- 06:37Ayku'nun Bakanları ve Görevleri
- Aygucu, kanundan sonra devletin en yetkili kişisi olup toy'un genel sekreterliğini de yapar.
- Ayku'nun bakanları arasında ilteber (devletin mali işlerini yürüten ve dış ilişkilerden sorumlu), bitçi (toy'da konuşulanları yazıya aktaran) ve tamgacı (devletin dış politikasını düzenleyen) bulunmaktadır.
- Aygucu'nun diğer bakanları arasında ilteber, bitçi, tamgacı, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber, ilteber
- 12:16Toy'un Yetkileri ve Önemi
- Türk töresine göre tanrı adına kullanılan kutun yeryüzündeki gerçek sahibi halktır ve yeni kurulan bir devletteki ilk kağan'a tayin etme hakkı halka aittir.
- Toy, tanrı'nın verdiği kutu kullanma hakkı kağanlık hakkı halk tarafından onaylanırsa kullanılabiliyor ve kağanlar toy'da yapılan görüşmeler sonucu tüm boyların onayı alınarak başa getiriliyor.
- Toy, kağanı görevden alabiliyor ve bu da toy'un kağan'ın üzerinde olduğunu gösteriyor; örneğin Toy İrteris Kağan'ı tahttan indirmiş ve yerine Oms'a yeni kağan ilan etmiş.
- 13:53Toy'un Diğer Görevleri
- Toyların yüce divan gibi görevleri vardır; vatan hainliği gibi devlet büyüklerinin işlediği büyük suçlar toyda tartışılarak karara bağlanıyor.
- Toy'un başkaca yargı yetkisi yoktur çünkü yılın belirli günlerinde bir araya gelen toy yargı görevi göremez; adalet o dönemki adıyla klik işlerini gören mahkemeler var.
- Kaanlar, hakanlar önüne gelene savaş ilan edemiyorlar; savaş ve barış kararlarda toyda veriliyor ve öteki ülkelerle yapılan anlaşmalar toyda onaylandıktan sonra yürürlüğe giriyor.
- 14:50Toyların Toplanma Yerleri
- Türklerde toylar devlet merkezleri olan Ötüken ve Ordu Balık gibi yerlerde toplanıyor, ancak kutsal sayılan yerlerde de toy düzenleniyor.
- Türkler her yılın beşinci ayındaki toyları atalar mezarlığında topluyorlar; bu toyda ataların ruhları anılıyor ve atalara adak alınıyor.
- Türk Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra kağanlığın bakiyesi olan Türk halkının Uygur Kağanlığı'na tabi oluşu, Uygur Kağanlığı'nın Türk Kağanlığı'nın devamlılığını üstlenmesi de 748'de atılar mezarlığı'nda yapılan bir toyla gerçekleşiyor.
- 16:00Toyların Toplanma Zamanları ve Konuları
- Toylar esas olarak yılda üç defa toplanıyor; yılın birinci, beşinci ve dokuzuncu aylarında yapılıyor.
- Toylar ilgili ayın beşinci günü gerçekleştiriliyor; otomatik olarak yılın ilk ayının beşinci günü, ilkbaharın ilk ayının beşinci günü, güzün ilk ayının beşinci günü.
- Toy üyesi katılımcıları olan toygunlar törelerle ilgili işler yapıyorlar; toplanan bakanlar kurulu da kendi işlerini ele alıyor ve halkın da katılımının olduğu eğlenceler başlıyor.
- 17:40Toy'da Kararlar ve Oy Birliği
- Baharda yapılan toyda askeri, stratejik konular, dış politika ile ilgili işler, elçi kabulleri gerekli ise yeni kağan seçimi yapılıyor.
- Savaş, barış ve göç gibi önemli konularda kararlar mutlaka oy birliği ile alınıyor; görüşmeler oybirliği sağlanana kadar sürüyor.
- Oy birliği sağlanamazsa, toy'un elli üyesi varsa kırkdokuz'u savaş kararını onayladı, bir toygun buna katılmıyorsa, o toygun'a kendisi gibi düşünenleri de yanına alarak birlikten ayrılması gerektiği söyleniyor.
- 19:17Türk Devletlerinin Yapısı
- Prof. Dr. Ahmet Taşağı, tarihteki bütün Türk devletlerinin birer boylar federasyonu olduğunu söylüyor.
- Oy birliği sağlanamadığında ilgili boy federasyon yapısını oluşturan devletten ayrılıyor; bu federasyon yapısı nedeniyle bir Türk devleti yıkıldığında kısa süre içinde üç-beş-on hatta otuz küçük devlet Türk devleti çıkıveriyor ortaya.
- Göktürklerin yıkılmasının ardından Orta Asya ve Türkistan'da otuz'a yakın Türk devleti ortaya çıktı; Selçukluların yıkılmasından sonra ise Selçukluların egemenlik bölgesinde yaklaşık yirmi devlet ve devletçik kuruldu.
- 21:16Toy'da Eğlence ve Protokol
- Bahar toylarında iklimin uygunluğu dolayısıyla festival benzeri, bayram gibi kutlamalar yapılıyor; at yarışları, ok atma yarışları, güreşler yapılıyor, türküler söyleniyor, kırmızılar, şaraplar içiliyor, bol bol et yeniyor.
- Bu eğlenceler ve yemek ziyafeti belirli bir disiplin içinde yapılıyor; herkes töreye uymak zorunda, mevkisine göre, makamına göre, asaletine göre hareket ediyor.
- Oğuzlar, toplumsal ve siyasal yaşamın görüşüldüğü toylara trinek (bugün kullandığımız dernek) de diyorlar; kimi zaman da bu toylara kengeç soyunuyorlar.
- 22:25Oğuz Toylarının Özellikleri
- Oğuz toylarını öteki Türk topluluklarının toylarından ayıran bir özellik, toy yemeklerinden sonra konukların konuk olarak bulundukları evi yağmalamalarıdır; bu geleneğe "han yağması" deniyor.
- Arap gezgini İbn-i Fadlan, Oğuz toylarına bey ve komutanların yanı sıra halkın da katılabildiğini belirtiyor; bu, öteki Türk devletleri toylarında görülen bir özellik değil.
- Toylar bir çağrı üzerine değil, belirtilen aylarda o ayların beşinci gününde otomatik olarak yapılıyor; olağanüstü koşullarda program dışı toy yapıldığı da oluyor.
- 23:59Türk Toyunda Hatunların Konumu
- Hatun veya Hatun Han, toyun üyelerinden olup, han'ın (kaan'ın) ilk ve asıl karısıdır.
- Hatunlar asil bir aileden ve Türk olmak zorundadır.
- Hatunlar devlet işlerinde söz sahibi konumdadır ve toyda doğal üyedir.
- 24:29Toyun Önemi ve Demokrasi
- Hatunlar elçilerin kabulünde hazır bulunur ve savaş kararlarının alındığı toplantılara katılıp görüşlerini açıklarlar.
- Toy, Türklerde devlet meclisi olup, bütün töreyi toylar belirler ve hakanların töre yazma yetkisi yoktur.
- Hakan'ın tahta oturması toyunmasıyla gerçekleşir ve toy Türk tarihinin demokrasi anlatılır.
- 25:11Günümüz Rejimi ile Karşılaştırma
- Başkanlık sistemi adıyla Türkiye'nin üzerini örten bugünkü rejim, 2200 yıl önceki Hun ve 1300 yıl önceki Göktürk demokrasisinin bile gerisinde bir iki değil çok basamak aşağı düştüğü belirtiliyor.
- Bu durum karşısında "2200 yılı boşa mı geçirdik?" sorusu soruluyor.