Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kanal 16 Ekran'da yayınlanan, bir sunucu ve Türk tarihi uzmanı Hayri Tekgöz Bey arasında geçen bilgilendirici bir tarih programıdır.
- Program, Türk tarihinde kullanılan farklı alfabeleri ve bu alfabelerle yazılmış eserleri ele almaktadır. Göktürk alfabesi, Arap alfabesi, Uygur alfabesi ve Enveriye alfabesi gibi önemli alfabeler detaylı olarak incelenmekte, ayrıca Arap yazısının kökenleri, evrimi ve Türk alfabesinin bu alfabelerden nasıl etkilendiği anlatılmaktadır.
- Programda ayrıca "Tengri" kavramı, İslam'a geçiş sürecinde Türk toplumunda gök tanrı inanışının devamı, şamanizm ve kamlık arasındaki farklar gibi Türk tarihi ve kültürü konuları da ele alınmaktadır. Hattatların babası olarak anılan Hamdullah Bey, Emin Barın, Yolluk Tigin gibi önemli hattatlar ve Divan-ı Lügat-it-Türk, Selçuklu Name gibi önemli Türk edebiyatı eserleri de tanıtılmaktadır.
- 00:18Programın Tanıtımı
- Program, Türk tarihinde kullanılmış farklı alfabeler ve bu alfabelerle yazılmış önemli eserleri ele alacak.
- Son bölümde 1914 yılında Enver Paşa'nın geliştirdiği Enveriye alfabesi ile yazılmış belgeler ve "Salname" adlı kitap incelenecek.
- Konuk Hayri Tekgöz, bu eser üzerinde çalışma yaparak tasnifini yapıp günümüz Türkçe'sine uyarlamaya çalışıyor.
- 02:17Türk Yazı Tarihi ve Alfabeler
- Türk yazı tarihi, sadece bir veya iki alfabe ile sınırlı değil, en az 2500 yıllık bir süreçte karşılaşılan eserleri ve yapıtları içeriyor.
- Türk tarihi sürecinde Farsça (Arap alfabesi ile yazılmış Türkçe), Osmanlı Türkçesi ve Cumhuriyet devrimleriyle Latin alfabesi kullanılmış.
- 2500 yıllık tarihimizde çok daha farklı alfabeler kullanılmış ve bu alfabelerle ilgili önemli eserler bulunmaktadır.
- 05:28Göktürk Alfabesi
- Türklerin ilk alfabesi Göktürk harfleri olarak bilinir ve taşlara kazınan ilk alfabe olarak değil, taşlara kazınan son alfabedir.
- Göktürk harflerinin şekillenmesinde ana etken, Türk toplumunun coğrafyası ve yaşam şartları olmuştur.
- Göktürk alfabesinin şekillenmesinde askeri teşkilatlanma, pusatlar (kılıç, ok, yay, at) ve yemin, antlaşma gibi kavramlar etkili olmuştur.
- 10:28Kutadgu Bilig
- Kutadgu Bilig'in üç nüshası vardır; iki tanesi 1070'li yıllarda Osmanlı Türkçesi (Arap harfleri) ile yazılmıştır.
- Eserin ilk cümlesi besmele ile başlar ve İslam sonrası Türk eserlerinde olduğu gibi hamdele, salvele, besmele gelenekiyle yazılmıştır.
- Kutadgu Bilig'de "Tengri" kelimesi, İslam toplumuna geçmiş olsa da hala kullanılmıştır.
- 12:35Tengri Kavramı ve Türk Yazısı
- Konuşmacı, kitaplığından ilk kez ekranda çıkardığı özel bir koleksiyondan bahsediyor.
- Tengri, Türkçe kökenli bir tanrı sözcüğüdür ve besmele-i şerifle başlayan, Osmanlı Türkçesi gibi Arap harfleriyle yazılmış bir eserde geçmektedir.
- Tengri sözcüğü, Orhun yazıtlarında ve günümüzde de aynı şekilde kullanılmaktadır.
- 13:53Kur'an-ı Kerim Tercümelerinde Tengri
- İlk Türkçe Kur'an-ı Kerim tercümesinde Allah sözcüğünün altındaki tüm tercümeler Tengri olarak geçmektedir.
- Dede Korkut'ta "tani" sözcüğü sadece şiirlerde yer almıştır.
- İslam'a geçiş evresi ile birlikte Anadolu'ya gelen Türkmenler arasında hala gök tanrı dinine mensup şamanlar bulunmaktaydı.
- 15:06Gök Tanrı İnanışının Devamı
- İslam'la tek tanrı gök tanrı inanışı taban tabana birbirine yakın olup, kurban, oruç benzeri ibadet ve öldükten sonra bir hayatın varlığı gibi konular ortaktır.
- Anadolu'ya geldiğimizde bile gök tanrı inanışının kısmen devam ettiği, hatta Selçuklu döneminde bile Kayı boyunda geçerli olduğu bilinmektedir.
- Günümüzde bile babaannenin askere giderken su dökmesi, ütüleme, saçı dağıtmak gibi gelenekler ve kurşun dökme gibi ritüeller devam etmektedir.
- 16:23Kültür Değişimi ve Türk Tarihi
- Bir toplum yeni bir medeniyetle karşılaştığında eskideki yaşam tarzını tamamen bırakıp sıfırdan başlamaz, devam eder.
- Türk tarihini incelerken üç coğrafyada incelemek gerekir: İran'dan Çin'e dayanan Turan bölgesi, Hint-Arap-Fars coğrafyası ve Batı kültür alışverişi.
- Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib'in yazdığı, altıbin'in üzerinde dizeden oluşan ve inanç, devlet, millet, vatan, dil, ahlak ve edebiyat anlayışlarıyla süslenmiş bir eserdir.
- 19:15Şamanizm ve Kamlık
- Şamanizm bir din değildir, bir ritüeldir ve kam, bu ritüeli yöneten kişidir.
- Şaman ritüeli, insanların korkularının ve olumsuz bakışlarının giderilmesi yönünde manevi bir boşluğu doldurmak anlamında yapılan ritüellerdir.
- Gök tanrı dini, göklerin tanrısıdır, yer temsilcisi hakan/kaan'dır ve İslam'ın emrettiği vasıfları içerir.
- 21:27Nebati Yazısı ve Tarihi
- Nebati yazısı, Farsça, Arapça ve Osmanlıca gibi alfabelerin dayandığı çıkış noktasıdır.
- Nebati yazısı Fenikelilerden çıkıp, Nebat İmparatorluğu'nda vücut bulmuş, bin yıllık bir devamlılık göstermiştir.
- Nebati yazısı, Nebatilerin keşfettiği bir yazı türü olarak algılanır ve yazı gelişimini tamamlamıştır.
- 23:03Arap Toplumunda Yazılı Geleneği
- Nebati yazısı MÖ 3. yüzyıldan İslam peygamberimiz dönemine kadar sürmüştür, ancak elimizde kaynak yoktur.
- O dönemde Arap toplumunda yazılı gelenek yoktu, şiirler sözlü olarak ezberlenir ve söylenirdi.
- Yedi askı (Kabe duvarlarına asılan şiirler) rivayete dayalı olup, yazılı kaynak olarak bulunmamaktadır.
- 25:18Arap Harflerinin Gelişimi
- Sasanilerden sonra İranlılar, Hz. Ömer ile Rüstem arasındaki savaşta Rüstem'in öldürülmesiyle sona ermiştir.
- Farsların içinde birçoğu Hindistan'a gitmiş, bu süreçte Zerdüştlük ve Mecusilik Hindistan bölgesine geçmiştir.
- Farslar Hint kültüründen etkilenmiş, Müslüman olmaya başlayan topluluk içinde Arapça öğrenilmiş ve Arap harfleri kullanılmaya başlanmıştır.
- 26:26Arap Harflerinin Gelişimi ve Etkileri
- Peygamberimizden önce Arap tarihindeki iki yazı türü vardır: Himyeri bölgesindeki Kufi yazısı ve Nebati yazısı.
- Nebati yazısı daha sonra Nesih adı verilen bir yazı anlayışına bürünmüş ve İranlılar eliyle geliştirilmeye başlanmıştır.
- Arap milliyeti içerisinde yazma geleneği olmadığı için, en az 1500 yıllık Farsların yazı geleneği Arap harflerinin gelişimine katkı sağlamıştır.
- 27:29Arap Harflerinin Gelişimi ve Gelişimi
- Harflerin noktalama ve hareketlesi İranlılar tarafından başlatılmıştır.
- İran'da önce Pehlevi yazısı kullanılmış, Hint kültüründen alınan eserler Sankris dili ile yazılmıştır.
- İslamlaşma süreciyle Arap harfleriyle Arapça'ya dökülmüş eserler, Farsça'nın 7. ve 10. yüzyıl arasında duraklama dönemine girmesine neden olmuştur.
- 28:44Arap Harflerinin Gelişimi ve Gelişimi
- Kufi yazı Hz. Ali dönemi ile daha da yaygınlık kazanmıştır.
- İslamlaşma süreciyle Nebati yazısının gelişiminden dolayı Musnat (dayanak) yazısı bırakılmıştır.
- Nesih yazısı Türkler elinde zirveye ulaşmış, İstanbul'daki İslam Eserleri Müzesi'nde muazzam el yazması eserler bulunmaktadır.
- 31:01Kur'an-ı Kerim'in Yazılışı ve Alfabenin Gelişimi
- Kur'an-ı Kerim Mekke'de nazil olmuştur, Şam'da okunmuş, Mısır'da okunmuştur ve İstanbul'da yazılmıştır.
- Arap harfleri, Arap coğrafyasında doğmuş, Fars eliyle kelimeye dönmüş ve Türk eliyle cümleye kavuşmuştur.
- Bugün hala dünya üzerinde hat sanatını en güzel yazan Türklerdir ve İranlılar da bunu kabul etmektedir.
- 32:36Önemli Hattatlar ve Alfabenin Gelişimi
- Cumhuriyet dönemi hattatı Emin Barın, batıya açılan kapımızdır.
- Yolluk Tigin, doğuya açılan kapımızdır.
- Hamdullah Efendi, Anadolu'nun orta merkezinde yer alan önemli bir hattattır.
- Hafız Osman ve Kazasker Mustafa İzzet Efendi de alfabenin, yazının ve hat sanatının gelişiminde önemli kişilerdir.
- 34:33Divan Lügati Türk
- Divan Lügati Türk, ilk Türkçe sözlük, antoloji, şiirler ve atasözlerinin bulunduğu bir kitaptır.
- Kitapta "gök girsin kızıl çıksın" ifadesi bulunmaktadır ve bu ifade 15 Temmuz'daki hadisede MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin meclis konuşmasında kullanılmıştır.
- Kitapta Oğuz boyu damgaları bulunmaktadır; Selçuklu Name'de Kayı boyuyla, Divan Lügati Türk'te ise Kınık boyuyla başlamaktadır.
- Divan Lügati Türk, 1074'te tamamlanmış, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış bir eserdir ve Kaşgarlı Mahmut Hanedan üyesi, savaşçı ve kargu ustasıdır.
- Bizim kullandığımız bütün alfabeler asker-komutan alfabesidir ve bu, yaşadığımız coğrafya ve kültürümüzün yazının şekillenmesinde etkisi olmuştur.