Buradasın

Türk Tarihi ve Göktürkler Hakkında Akademik Sohbet

youtube.com/watch?v=0dWrvCTShmc

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, tarih uzmanı Hayrettin İhsan Erkoç Hoca ile yapılan yaklaşık iki saatlik bir akademik sohbet formatındadır. Konuşmacı, Türk tarihi, Göktürkler ve Türk topluluklarının kökenleri hakkında detaylı bilgiler paylaşmaktadır.
Video, Türk adının kökeni ve tarihsel gelişimi ile başlayıp, Hunların dili, Göktürk toplum yapısı, boy sistemi, Moğol İmparatorluğu, Çin kaynakları ve Türk mitolojisi gibi konuları ele almaktadır. On tane temel ana başlık üzerinden ilerleyen video, Türk tarihi hakkında kapsamlı bir bilgi kaynağı sunmaktadır.
Sohbette ayrıca Göktürklerin kuruluş süreci, ilk kağanları, Tonyukuk'un rolü, Türk topluluklarının adlarının kökenleri ve Çin kaynaklarının Türk tarihindeki önemi gibi konular da detaylı şekilde incelenmektedir. Konuşmacı, bilimsel bir yaklaşımla çeşitli tarihsel konuları ele alırken, "Bilge Kağan Yasaları" gibi uydurma bilgilerin gerçek olmadığını da vurgulamaktadır.

00:56Türk Adının Kökeni: Türk adı, Göktürkler olarak isimlendirilen topluluğun kavim ismi olarak ortaya çıkmıştır.
Tarihi kaynaklarda Çin kaynakları, Türklerin isminin "miğfer" anlamına geldiğini, Uygurca belgelerde ise "güçlü, kuvvetli" anlamına geldiğini açıklamaktadır.
Modern araştırmacılar arasında farklı görüşler mevcuttur; bazıları Türk isminin "türeten, getirenler" anlamına geldiğini, bazıları ise "güçlü, kuvvetli" anlamına geldiğini savunmaktadır.
02:47Türk Adının Dilbilimsel Açıklaması: Eski Türkçe, Hun döneminden itibaren yaklaşık 13. yüzyıla kadar olan Türkçenin tarihi dönemidir ve genellikle Göktürkçe ve Uygurca gibi tarihi lehçeleri kapsar.
Talat Tek'ın açıklamasına göre, eski Türkçe'de "türemek" fiili "tük" olarak söylenir ve bu fiil sonuna "-k" eklenerek "tükük" olmuş, zamanla "çürük" ve ardından "Türk" evrilmiştir.
Göktürklerin efsanelerinde de "türemek" kavramı sık sık vurgulanmaktadır.
04:43Türk Adının Zamanla Değişimi: İlk başta Göktürkler kendi isimlerini yazıtlarında "Türk" olarak kullanırken, komşuları da onları bu şekilde adlandırmıştır.
552 yılında kurulan Göktürk Devleti, Orta Asya'da yaşayan Türk boyları ve Moğol halklarını fethetmiş, bu boyların siyasi ismi olarak "Türk" kullanılmıştır.
1094 yılında Göktürk Devleti ortadan kalkınca, Uygur döneminde "Türk" adı bir çatı etnik kimlik ismi haline gelmiş ve Orta Asya'da yaşayan pek çok topluluk kendini "Türk" olarak tanıtmaya başlamıştır.
07:26Hunların Diline İlişkin Bilgiler: Hunlar için kendilerinden kalma yazılı metin günümüze ulaşmamıştır, bu nedenle Hunların kullandığı dil konusunda kesin bilgiler yoktur.
Çin kaynakları Hunların yazı kullanmadıklarını belirtmektedir.
Göktürkler ve Uygurlar gibi topluluklardan kalma yazıtlar ve belgeler günümüze ulaşırken, Hunlar için böyle bir durum söz konusu değildir.
08:17Hunların Diline Dair Bilgiler: Hunlar hakkındaki bilgilerin çoğu Çin kaynaklarında ve arkeolojik buluntulara dayanmaktadır.
Çin kaynaklarında Hunlara ait yüzlerce ad, ünvan ve gündelik hayatlarıyla ilgili kelimeler kayıtlıdır.
Bu kelimelerin bir kısmı Türkçe olarak açıklanabilir, ancak büyük çoğunluğu hala çözülmemiştir.
09:53Hunların Diline Dair Farklı Görüşler: Bazı araştırmacılar Hunların Türkçe değil, Moğolca veya Paleosi bir dilleri konuşmuş olabileceğini düşünmektedir.
Çince isimlerin günümüzdeki telaffuzları ile o dönemdeki telaffuzları farklıdır, bu nedenle Hunların dilini anlamak için eski Çince'nin telaffuzu önemlidir.
Hunların dilini anlamak isteyenlerin Çince'nin tarihi dönemlerine hakim olması ve batıdaki çalışmaları takip etmesi gerekmektedir.
12:36Hunların Diline Dair Kaynaklar: Çin kaynaklarından biri olan "Jeans" adlı kaynakta, Hunların dilindeki bir şiir parçası ve bunun Çince çevirisi bulunmaktadır.
Bu şiir parçası büyük çoğunluk tarafından Türkçe olarak kabul edilmektedir.
Çin kaynaklarında "Gavçalar"ın (Göktürklerden önceki Türk boyları) konuşulan dilin Hunların diline benzer olduğu belirtilmektedir.
15:50Hun İmparatorluğu ve Bozkır Toplulukları: Bozkır topluluklarında kavim isimleri farklı topluluklar tarafından benimsenebilir.
Metehan (Çin kaynaklarında Moğ Çan olarak geçer) hükümdarı, Hun İmparatorluğu'nun kurulmasından sonra birçok boyu fethetmiştir.
Bu fethedilen boylar "Hun" olarak adlandırılmıştır, bu da Hun olarak bilinen toplulukların aslında farklı boylardan oluştuğunu göstermektedir.
17:01Hun Kimliği ve Etiketleme: Hun ismi, Hun Devleti'ne bağlı herkes için bir etiket olarak kullanılmış, bu nedenle her okulun Hun kökeni olması gerekmez.
Göktürk Devleti'ne bağlı herkesin "Türk" adını aldığı gibi, bu dönemde Hun Devleti'ne bağlı herkes de Hun olarak isimlendirilmiştir.
Hunlar sonradan Kuzey ve Güney olarak ikiye bölünmüş, Kuzey Hunları M.Ö. ikinci yüzyılın ortalarında Şian Beylerin fetihleriyle dağılmıştır.
17:44Hunların Dağılması ve Kimlik Değişimi: Kuzey Hunların bir kısmı batıya kaçmış, bir kısmı kalmış, Çin kaynaklarına göre yüzbin çadırlık bir grup Şubelere katılmış ve Şube adını almıştır.
Tarihte Kuzey Hunlar, Beyler, İskitler, Sakalar gibi toplulukları tek bir etnik gruba bağlamak doğru değildir, bunlar genel geçerli isimlerdir.
Hunlar, çekirdek Hun boyları değil, Orta Asya'nın doğu kısmında yaşayan bütün halklardan oluşan, kalabalık ve heterojen bir topluluktur.
19:18Türklerin Boylar Halinde Yaşaması: Türklerin boylar halinde yaşaması hem olumlu hem olumsuz etkileri olmuştur.
Türk toplumunun sosyal yapıda en küçük yapısı çekirdek aile olmuştur.
19:46Eski Türk Toplumunun Aile Yapısı: Toplumun temeli aileye dayanıyor ve çekirdek aile şeklindedir.
"Okş" ve "Uruk" gibi terimler akraba ve soy anlamına gelir ve araştırmacılar bunların ailelerin kurdukları birlikler olduğunu düşünmektedir.
"Oymak" ve "Klan" gibi terimler, boy (eski Türkçe'de "Bot") adı verilen daha büyük bir yapı oluşturmak için birleşirler.
21:25Boy Kavramı ve Önemi: İnsanlar kendilerini boylarına göre tanımlarlar ve bu boy isimleri, Çin kaynaklarında bile kişilerin isimlerinin önüne konulur.
Göktürklerin Aşına boyuna mensup birisi Çin kaynaklarında "Aşına Kutluk" şeklinde geçer.
Boylar, boyların oluşturduğu birlik olan "Bodun" (Eski Türkçe'de "Bot" kelimesinin çoğulu) adı verilen kavim veya halk kavramlarına denk gelir.
24:54Boyların Yönetimi ve Devlet Yapısı: Her boyun başında bir bey bulunur ve bu beyler özerk yapılar oluştururlar.
Kaan veya Han, boyları kılıç zoruyla veya vaatlerle kendi hükmü altına alır ve bu boylar gönüllü veya zorunlu olarak hizmet ederler.
Göktürkler gibi devletlerin kendi nüfusları az olmasına rağmen, yöneticileri çok sayıda boydan oluşur ve savaşlarda bu boylardan asker alırlar.
26:28Devletlerin Yıkılışı ve Boyların Rolü: Boylar hoşnut olmadıkları zaman devletin yönetiminden kolayca isyan edebilirler ve göçebe yaşam tarzıyla mallarını toplayıp başka bölgelere göç edebilirler.
Doğu Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışında, boylardan alınan ağır vergiler ve doğal felaketler sonucu boyların isyan etmesi önemli bir faktördür.
Büyük Selçuklu Devleti'nin dağılmasında da benzer şekilde boyların isyanı yaşandı ve Sultan Sancar'ın hakimiyeti sona erdi.
28:59Bozkırlarda Yaşam ve Boy Yapısı: Boylar şeklinde yaşamak, bozkırlarda yerleşik yaşamın zor olması ve coğrafyanın getirdiği zorluklardan kaynaklanır.
Bozkırlarda su kaynakları yetersiz, kışlar uzun sürer ve tarım yapmak zor olduğundan hayvancılık daha yaygın bir geçim kaynağıdır.
Moğolistan gibi bozkırların nüfusu çok azdır ve hayvancılık en önemli geçim kaynağıdır, şehirler su kaynakları nedeniyle sınırlı alanlarda kurulmuştur.
32:42Cengiz Han'ın Moğol İmparatorluğu'nu Kurma Stratejisi: Cengiz Han, Moğolistan'da yaşayan çeşitli Türk ve Moğol boylarını fethetmeye başlayarak imparatorluğunu kurmuştur.
1216 yılına kadar Tatarlar, Naymanlar, Kereyitler, Erkekler gibi Moğol boylarını fethetmiş ve bu boyları dağıtarak kendi halk arasında serpiştirmiştir.
Bu dağıtım stratejisiyle hiçbir boy homojen olarak tek bir yerde kalabalık kalmamış, böylece imparatorluğun geniş fetihleri sırasında isyanları önlemiştir.
34:06Moğol İmparatorluğu'nun Boy Yapısını Kırma Stratejisi: Moğollar, fethedilen boyları dağıtarak imparatorluğun her yerine yerleştirerek devlet çapında homojenleşme sağlamıştır.
Bu dağıtım sonucunda Naymanlar gibi boylar Kırım, Anadolu, İran, Maveraünnehir ve Çin'in kuzeyinde de görülmeye başlamıştır.
Boy bilinçleri zamanla ortadan kalkmış, yeni boy birlikleri (Kazaklar, Özbekler) ortaya çıkmıştır.
35:28Osmanlı İmparatorluğu'nda Benzer Bir Strateji: Osmanlı İmparatorluğu'nda özellikle Fatih Sultan Mehmet'ten itibaren merkezi bir yapıya kavuşulduğunda, Anadolu'daki yörüklerin ve Türkmenlerin boy yapısı kırılmıştır.
Fethedilen topraklara özellikle Balkanlar'a yerleştirilmesiyle isyanlar ve aşiret isyanları azaltılmıştır.
Merkezi bir devlet kurmak isteyenler için boy yapısı tehlikeli bir yapıdır çünkü bu yapı devletin yıkılışını kolaylaştırabilir.
36:38Göktürklerin Aşina Boyu ve Günümüzdeki Durumu: Aşina boyu günümüzde bir topluluk olarak mevcut değildir, ikinci Göktürk Devleti 744'te yıkılmıştır.
Bazı Aşina soyundan gelenler Çin'e yerleşmiş ve "Işıq" soyadını almıştır, bu soyadını taşıyan kişiler günümüzde Çin'de yaşıyorlar.
Batı Göktürk Kağanlığı dağıldıktan sonraki bazı kolları Toharistan (bugünkü Afganistan'ın kuzeyi) bölgesinde yaklaşık 100-120 yıl daha idare etmişlerdir.
38:07Hazar Kağanlığı ve Aşina Boyu İlişkisi: Hazar Kağanlığı'nın Aşina soyundan geldiği düşünülmektedir, özellikle Batı Göktürk hükümdarı Tuyab Bu Kağan'ın çocuklarının devamı oldukları bilinmektedir.
Tuyab Bu Kağan 628'de ölmüş, ölümünden önce oğullarının Kafkasya'da faaliyet gösterdiğini biliyoruz.
Hazar Kağanlığı 965 yılına kadar devam etmiş, Ruslar tarafından yıkılmış ve Kırım'da bir süre daha varlığını sürdürmüşlerdir.
39:53Göktürklerin Sonu ve Tonyukuk: Göktürkler büyük oranda Doğu Asya'nın doğu taraflarında etkinliklerini kaybetmişler, bir kısmı Çin'e yerleşmişlerdir.
941-942 yılı Göktürklerin kaynaklarda geçtikleri son tarihtir, bu tarihten sonra Çin kaynaklarında Tuğçelerin adı geçmemiştir.
Tonyukuk'un Aşina boyundan olduğu tahmin edilmektedir, ancak bu konu tartışılan bir konudur.
43:05Tonyukuk ve Göktürk İlişkisi: Çin kaynakları ve yazıtlardaki bilgilerin örtüşmesi için ayrıntılı bir inceleme gerekiyor.
Konuşmacı, Kanat Aşırı ile Tonyukuk'un aynı kişi olduklarına dair güvensiz olduğunu belirtiyor.
Tonyukuk bir ünvan olup, Çin kaynaklarında "Tung Hugo" olarak geçiyor.
43:57Tonyukuk'un Damgası ve Boy İlişkisi: Tonyukuk yazıtlarındaki damga, Aşıdı boyun damgasıyla aynı değil, farklı damgalar kullanılmış.
Tonyukuk'un damgası kendisinin kişi damgası veya daha küçük bir alt boyun damgası olabilir.
Göktürk'ün Aşıdı boyuna mensup olduğu ve bu boylar arasında akrabalık ilişkileri olduğu belirtiliyor.
44:57Boylar Arasındaki Evlilik İlişkileri: Tonyukuk'un kızı Bilge Kağan'la evlenmiş ve bu aralarında "dünür" ilişkisi var.
Bozkırlarda boylar arasında evlilik yapmak makbul bir durum iken, akraba evliliğine sıcak bakılmıyor.
Moğollar da Cengiz Han'ın mensup olduğu Kağıt Borgin soyu başta, boylar arasında kız alıp verme geleneği yaygındı.
46:03Cengiz Han'ın Etnik Kökeni: Cengiz Han Türk değil, Moğol olup, Moğolların hangi boyundan geldiğini "Gizli Tarih" adlı eserden biliyoruz.
"Gizli Tarih" eseri 1240'lı yıllar dolaylarında moğolca yazılmış, çince kopyaları günümüze ulaşmış.
Moğolların Göktürklere veya Göktürklerin akrabası olan Şatolar (Çöl Türkleri) boyuna mensup olduğu iddiaları var.
47:53Moğollar ve Türk Etkisi: Cengiz Han'ın anadili Moğol olmasına rağmen, muhtemelen Türkçe de biliyordu.
Moğolistan o dönemler homojen bir bölge değildi, farklı topluluklar yaşıyordu ve bunların bir kısmı Türk, bir kısmı Moğol'du.
Moğol İmparatorluğu'nun kurulmasında Uygurlar gibi Türk toplulukları önemli rol oynadı ve devlet yönetiminde Türk geleneklerini benimsediler.
49:34Moğol İmparatorluğu'nun Türk İlişkisi: Cengiz Han Türk değildir ancak Türk tarihinde bir parçasıdır ve Moğol İmparatorluğu da Türk tarihine dahildir.
Cengiz Han'ın fethettiği Türk boyları sayesinde büyük fetihlere çıkabildi.
Cengiz Han'ın annesi de Moğol boylarından biri olan Onbir boyundan geliyordu.
50:55Tonyukuk ve Bilge Kağan Dönemi: Çin kaynaklarına göre 716 yılında Tonyukuk tekrar devletin üst düzey yönetimine getirilmiş ve uzun yıllar boyunca görev yapmış.
Tonyukuk'un kendi yazıtlarında Bilge Kağan dönemindeki bilgiler verilmiyor, sadece Bilge Kağan döneminde yazdığı yazıtlar var.
Tonyukuk'un Bilge Kağan dönemindeki faaliyetleri Çin kaynaklarından biliyoruz, örneğin Bilge Kağan'ın kale yapmak istemesine karşı çıktığı bilgisi.
52:36Göktürklerin Şehirleşme Fikri: Çin kaynaklarında (Tong Dian, Giu Tan, Tungjfjango gibi) 720'li yıllarda Bilge Kağan'ın etrafı surlarla çevrili şehirler ve içinde Budist tapınaklar yaptırmak istemesi anlatılıyor.
Tonyukuk, Göktürklerin nüfusunun Çin'in bir vilayeti kadar bile olmadığına rağmen, avcılık ve göçebe yaşam tarzı sayesinde iyi savaşçılar olduklarını belirtiyor.
Tonyukuk, şehirleşme fikrine karşı çıkarak, göçebe yaşamın avantajlarını vurguluyor: tehlike anında mal varlıklarını toplayıp kaçabilme ve Çin ordularının lojistik zorluklarla karşı karşıya kalması.
58:19Göktürklerin Tarihsel Gelişimi: 552'de kurulan Göktürk Devleti 583'te Doğu ve Batı Göktürk Kağanlığı olarak ikiye bölünmüş, 583-630 arasında Doğu Göktürk Kağanlığı varlığını sürdürüyordu.
İç savaşlar nedeniyle devlet merkezi Ötüken'den (bugünkü Moğolistan ortasında) Gobi Çün güneyinde ve Sarı İrmak kıyısında (bugünkü İç Moğolistan) olan Din Şan şehrine kaydırılmıştır.
627-630 yılları arasında Doğu Göktürk Kağanlığı zayıflamış, 630'da Çinliler tarafından fethedilmiş ve son hükümdar İlik Kağan ele geçirilmiştir.
1:01:01Göktürklerin Dersleri: Orhun yazıtlarında geçmişten ders alınan, akılsız kağanların ve devlet adamlarının devleti yıkattığı uyarıları bulunmaktadır.
Kapgan Kağan döneminde Çin'den tarım aletleri ve tohum alma meselesi, önceki dönemlerde yaşanan hayvan ölümlerinden ve ekonomik zorluklardan ders almalarının bir sonucu olabilir.
627-630 yılları arasında yoğun hayvan ölümleri ve soğuk havalardan dolayı devlet zayıflamış, hayvancılık ekonomisine alternatif olarak tarım denemeleri yapılmıştır.
1:03:01Çin'deki Tarih Sistemi: Çin'de resmi tarihler ve yarı resmi tarihler iki ayrı sınıfa ayrılır.
Resmi tarihler "Jungsh" olarak bilinir ve yirmidört tarih olarak da adlandırılır.
Bu resmi tarihler Hun döneminden 1911'e kadar gelen yirmidört hanedanı veya dönemi konu alır.
1:03:41Çin'de Resmi Tarih Yazımı: Çin'de resmi tarih yazımı Hun döneminde başlamış, Göktürk döneminden itibaren sistematik bir hal almıştır.
Çin'de resmi tarih yazımı, memuriyet kavramı ve düzenli bir sistemle gerçekleşmiştir.
Çin'de resmi tarih yazımına dair ilk ayrıntılı bilgileri veren kaynak, rahmetli Plat Hoca tarafından çevrilen bir eserdir.
1:04:43Çin'deki Resmi Tarih Yazım Sistemi: Tang Hanedanı döneminde Çin'de saray içerisinde resmi tarih yazımını yapan bir ofis kurulmuştur.
İmparatorların yanlarında iki katip bulunarak günlük, saatlik olaylar kaydedilir ve taslak metinler olarak arşivlenir.
Bu taslaklar, bir memur başkanı ve otuz-kırk kişilik komisyon tarafından ülke tarihi olarak derlenir ve imparatorun onayını alır.
1:07:41Resmi Tarihlerin Yapısı ve İçeriği: Resmi tarihlerde imparatorların saltanat yıllıkları, çeşitli konularla ilgili risaleler ve önemli kişilerin biyografileri bulunmaktadır.
Eserlerin genelde en son kısımlarında Çin'in komşusu olan yabancı halklar hakkında monografik bölümler hazırlanmıştır.
Kuzey halkları bölümünde Göktürkler, Uygurlar, Moğollar, Tatabular gibi boylar hakkında bilgiler yer almaktadır.
1:09:16Kuzey Halkları Hakkındaki Bilgiler: Kuzey halkları hakkında adları, yöneten soyları, kökenleri, kültürleri, yaşam tarzları ve dini inanışları anlatılmaktadır.
Devlet teşkilatları, silahları, askeri taktikleri ve sosyal yapıları detaylı şekilde incelenmektedir.
Çin'le olan siyasi tarihleri ve bazen diğer boylarla alakalı bilgiler de aktarılmaktadır.
1:10:31Çin Kaynaklarının Değerlendirilmesi: Çin tarihi kaynakları dışında, göktürklerle ilgili doğrudan bölümler, kronolojik anlatımlar ve coğrafya eserleri de bulunmaktadır.
Çinlilerin tarih yazımı kendilerine göre, her hanedanın çıkarına olacak şekilde kaleme alınmaktadır.
Çin kaynaklarında abartılar ve olumsuz bakış açıları bulunurken, kendi kendine eleştiriler de yer almaktadır.
1:12:35Çin Kaynaklarının Önemi ve Kullanımı: Çin kaynaklarını kullanırken ihtiyat payı gereklidir ve mevcutsa başka kaynaklara da başvurulmalıdır.
Özellikle Asya Hunları, Tabgaçlar ve ilk Türk-Moğol boyları hakkında yegane kaynak Çin kaynaklarıdır.
Batıya doğru gidildikçe Bizans kaynaklarının önemi artarken, Türk-Islam bölgesi ve Karadeniz'in kuzeyi için İslam kaynakları daha önemlidir.
1:14:19Bilge Kağan Yasaları Hakkında Yanlış Bilgiler: "Bilge Kağan yasaları" olarak bilinen maddeler (örneğin "atla giderken yaya bir düşmana saldıramazsın") uydurma olup gerçek değildir.
Bilge Kağan'ın ağzından yazılan yazıtlar mevcuttur ve internet üzerinden veya araştırma kitaplarında bulunabilir.
İnsanlar geçmişe yönelik özlem ve geçmişi yüceltmek isteği nedeniyle bu tür uydurma bilgilere inanmak istemektedir.
1:15:48Geçmişe Yönelik Bakış ve Değerlendirme: Geçmişi övünmek veya utanmak doğru değildir, geçmiş olduğu gibi kabul edilmelidir.
Bugünün bakış açısıyla geçmiş değerlendirmek doğru değildir, kaynaklar nasıl bilgi veriyorsa o önemlidir.
Bazı insanlar geçmişe yönelik bakışlarını günümüzdeki problemlerden kaçış aracı olarak kullanmaktadır.
1:16:38Siyasi Etkiler ve Kültür Değişimi: Siyasi konjonktür ve mevcut gündemin bu tür ilgi ve akımlarda etkisi vardır.
Özellikle İslam öncesi Türk tarihine ilgi artışı bazı siyasi sebeplerle bağlantılı olabilir.
Göktürk harfleriyle Türkçe yazmak gibi kültür unsurları daha geniş kitlelere yayılmış, ancak bu tür şeylerin lümpenleştiği eleştirisi yapılmaktadır.
1:18:33Türk Mitolojisinin Kaynakları: Göğün katları, Erlik Kayra gibi Türk mitolojisi varlıkları 19. yüzyılda Sibirya'ya gitmiş Rus ve Alman Türkologlardan öğrenilmektedir.
Verbiski, Radloff ve Anohin gibi bilim adamları özellikle Altay bölgesinde yaşayan boylar arasında derlemişlerdir.
Göktürk dönemi veya Hun dönemi gibi erken dönemlerdeki anlatılar, ne Türklerin kendi bıraktıkları yazılı kaynaklarda ne de Çin, Arap veya İslam kaynaklarında yaygın değildir.
1:20:05Sibirya'daki Türklerin Dini Etkileri: 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Rusya yayılmacılığıyla birlikte Hıristiyanlık Sibirya'ya girmeye başlamış ve misyonerlik faaliyetleri etkili olmuştur.
Sibirya'da Maniheizm'in etkileri de vardır ve arkeolojik veriler bu inancın Güneşli biraya girdiğine dair kanıtlar sunmaktadır.
Budizm özellikle Moğol döneminden sonra bölgeye girmiş ve özellikle Uzak Tuğla gibi bölgelerde yoğun Budist faaliyetler mevcuttur.
1:21:17Türklerin Dini İnanışlarının Evrimi: Sibirya'daki küçük Türk topluluklarının dini inanışları zaman içinde evrim geçirmiştir; bazı varlıklar ön plana çıkmış, bazıları tabu haline gelmiş veya unutulmuştur.
Göktürk döneminden beri var olan Tanrıça Umay, kadınları ve çocukları koruduğu inançla anılır ve plasenta ile özdeşleştirilir.
Sibirya'daki şamanist halk inanışlarında Yersu ruhları inanışı (İsup) Orhun yazıtlarında da yer alır ve bugün hala mevcuttur.
1:22:21Türk Mitolojisinin Kaynakları: Genel olarak Türk mitolojisi olarak anlatılan destanlar ve efsaneler büyük çoğunluğu 19. yüzyılda derlenen anlatılardır.
En erken mitolojik anlatılar Herodot'tan başlar, Çin kaynaklarında Hunlara ait efsanevi bilgiler vardır.
Bizans kaynaklarında Hunlar ve diğer Türk toplulukları hakkında mitolojik anlatılar bulunmaktadır.
1:23:43Türk Efsanelerinin Kayıt Edilmesi: Moğol döneminde yazıya geçirilen çeşitli efsaneler vardır ve Avrupalı seyyahların da kaydettiği bilgiler bulunmaktadır.
Türkler kendi efsanelerini yazıya geçirmeye başlamıştır; Öğuz Kağan efsanesi ve Dede Korkut hikayeleri gibi.
Geçmişteki efsanelerin büyük çoğunluğu unutulmuştur, sadece küçük kırıntılar şekil değiştirmiş olarak günümüze ulaşmıştır.
1:25:04Nardugan Hakkında Yanlış Bilgi: Nardugan eski Türklerde (Hunlar, Göktürkler, Uygurlar) bulunmaz, bu terim İdil-Ural bölgesinde yaşayan Tatarlar, Nogaylar, Başkurtlar gibi Türk toplulukları arasında kullanılır.
"Nar" kelimesi Farsça'dan, "Tuga" kelimesi ise Moğolca'dan gelmekte ve güneş/atış anlamına gelmektedir.
Nardugan, Nevruz gibi bayramlara o bölgede yaşayan Türk boylarının verdiği bir isimdir ve eski Türklerde yoktur.
1:27:22Oğuz Adının Kökeni: Oğuz, Kırgız ve Kazak gibi boy adlarının kökenleri konusunda tartışmalar devam ediyor ve herhangi bir konuda tam fikir birliği yok.
Oğuz adı konusunda en çok Türkiye'de tutulan görüş, "ok" kelimesinin sonuna "z" eklenerek "oğuz" olarak dönüşmesi ve "oklar" anlamına gelmesi tezidir.
Bazı araştırmacılar Oğuz adını "öküz" (boğa) kelimesiyle, "ilk süt" anlamına gelen bir kelimeyle veya "oguş" terimiyle bağdaştırıyor.
1:29:08Peter Golden'ın Görüşü: Peter Golden, "ok" kelimesinin sonuna "z" eklenerek "oğuz" olarak dönüşme görüşüne karşı çıkıyor ve "ok" kelimesinin akrabalık belirten bir köke dayandığını savunuyor.
Golden'a göre "z" çokluk eki olarak kullanılıyor ve "oğuz", "oğul" gibi kelimelerin hepsinin kökü akraba anlamına gelen "ok" gibi bir terim olmalıdır.
Yakutça ve Sahaca gibi Sibirya'daki Türk lehçelerinde de akrabalık belirten "ok" gibi terimler bulunmaktadır.
1:30:19Kırgız ve Karluk Adlarının Kökeni: Kırgız adı konusunda "kır" köküne bağlayanlar, at rengi olarak (kırmızı veya kum sarısı) açıklananlar ve "kırk" kelimesinin çoğulu olabileceği düşünenler bulunmaktadır.
Karluk adı genellikle "karlı yer" anlamına gelen "kar" fiiliyle açıklanırken, bazı araştırmacılar "kara" köküyle açıklamayı tercih etmektedir.
Uygur adı "uyumak" fiiline dayandıranlar ve akrabalık belirten bir terim olduğu düşünenler bulunmaktadır.
1:32:14Diğer Boy Adları ve Sayıların Kutsallığı: Peçenek adı "bacanak" (akrabalık belirten bir terim) kökenli olup tartışmaya girmemektedir.
Kıpçak adı gibi diğer isimlerde de tartışmalar bulunmaktadır.
Yedi, dokuz ve kırk gibi sayıların kutsallığı vurgulanırken, özellikle dokuzun çokluk belirttiği ve nedeni bilinmeyen bir kutsallık taşıdığı düşünülmektedir.
1:33:50Gökteki Cisimler ve Efsaneler: Güneş sisteminde güneş ve Dünya'yı saymazsan yedi, sayarsan dokuz cisim bulunuyor ve bunun efsanelerle ilgisi olabilir.
Kırgız efsanesinde kırk kız ve bir kurttan türemişler deniliyor, bu da halk etimolojisi olarak açıklanıyor.
1:34:34Moğollar ve Türkler Arasındaki Farklar: Moğollar kesinlikle Türklerden farklı bir topluluk olup, ayrı bir dil konuşuyorlar.
Moğollar arasında zamanla çok fazla Türk boyu karışmış olsa da, bunlar ayrı bir topluluk olarak sayılmalı.
Bozkırlarda kültürel kimlik değişimi kolay gerçekleşebiliyor çünkü yaşam tarzları benzer.
1:35:44Moğol ve Türk Dilleri Arasındaki Etkileşim: Moğolca ile Türkçe arasında komşuluktan kaynaklanan çok sayıda kelime alışverişi olmuş.
Moğolları Türk yapmaz, Moğolları ayrı bir topluluk olarak görmek gerekir.
Moğol halkları arasında tek bir Moğol yoktur, çeşitli topluluklar bulunur.
1:36:19Türk ve Moğol Kavramlarının Doğası: Türk de tek bir Türk yoktur, Türk ismi aslında bugün Türk olarak isimlendirilen boy birliklerinden birinin adıdır.
Moğol da yaklaşık 8-9. yüzyıl dolaylarında ortaya çıkan bir boyun adıdır.
Çin kaynaklarında Moğol halklarından biri olan "Schway" boylarından biri "Mingu" olarak geçiyor.
1:37:37Moğol ve Türk Topluluklarının Gelişimi: Moğollar zamanla çoğalmaya başlamış, özellikle 11-12. yüzyıllardan itibaren "Mongol" adını taşıyan bir toplulukla karşılaşıyoruz.
Moğolistan'ın doğu taraflarında yaşayan Moğollar, Türk boylarının batıya göçmesiyle bölge boşalmaya başlayınca da gitmişler.
Moğolların farklı şubeleri var: Titanlar, Tatabular gibi.
1:38:47Türk Topluluklarının Gelişimi: Göktürklerden önce Türk adı yoktu, her topluluk kendi boy adıyla veya kavim adıyla biliniyordu.
Eski Türkçede "tegrek" (tekerlek anlamına gelen) kelimesi, Çin kaynaklarında dağınık Türk boylarını tanımlayan bir terim olarak kullanılmış.
Oğuz adı da benzer şekilde farklı toplulukları kapsayan bir terim olarak kullanılmış.
1:40:17Diğer Toplulukların İsimlendirmesi: Slavlar, Ruslar, Ukrayna, Polonya, Çek gibi toplulukların ortak bir adı Slav olmuştur.
Germenlere baktığımızda Ostrogotlar, Vizigotlar, Saksonlar gibi farklı topluluklar var ancak hepsinin ortak adı Germen olmuştur.
Türk ve Moğol kavramlarının gelişimi, büyük devletler kurup siyasi birlikler kurulması sonucu kendi kavim isimlerinin çatı bir isim haline dönüşmesiyle olmuştur.
1:42:34Göktürk Devletinin Kuruluşu: Göktürkler Altay Dağları'nın güneyinde yaşayan bir topluluk olup, isimleri ilk kez 542 yılında Çin kaynaklarında geçiyor.
O sıralarda Moğolistan coğrafyasına hakim olan devlet, Çin kaynaklarına göre "Row Run" veya "Juan Run" olarak biliniyor.
Göktürklerden çekildi ve bu boylar sık sık Rowan'lara karşı isyan ediyorlardı.
1:44:24Göktürklerin İsyani ve İktidarı: Göktürklerin başındaki Tuman (Orhun yazıtlarında Woman Kağan olarak geçen kişi), Anagoi Kağan'ın destekçileri olan boylara beklenmedik bir saldırı düzenliyor.
Göktürkler yaklaşık on boydan oluşurken, diğer boylar en az onbeş-yirmi, belki otuz boydan oluşuyor ve Tuman bunları hazırlıksız yakalayıp kendisine bağlıyor.
Çin kaynaklarına göre bu boylar yaklaşık ellibin çadırdan oluşuyor ve Tuman'ın gücü artınca Anagoi Kağan'a kızını istiyor.
1:45:25Anagoi Kağan'ın Reddi ve Savaşı: Anagoi Kağan, Tuman'ı "demirci köle" olarak nitelendirerek kızını vermeyi reddediyor ve elçisini öldürüyor.
Tuman, Anagoi Kağan'ı beklenmedik bir saldırıya uğratıyor ve onu büyük bir yenilgiye uğratıyor.
Anagoi Kağan savaş alanında intihar ediyor ve göktürk hakimiyetine geçen boylarla birlikte devlet dağılıyor.
1:46:24Göktürk Devletinin Kuruluşu: Tuman, Göktürk Kanununu kurduğunu ilan ediyor ve Çin kaynaklarına göre İyilik Khan ünvanı alıyor.
Tuman aynı yıl içerisinde (552) ölüyor ve yerine oğlu geçiyor, ancak o da bir yıl sonra (553) ölüyor.
Oğlunun kardeşi yerine geçiyor ve Çin kaynaklarında Mugan Kağan olarak geçiyor, bu kişi son Anagoi kalıntılarını temizleyerek büyük fetihlere başlıyor ve büyük Göktürk devleti kuruluyor.

Türk Tarihi ve Göktürkler Hakkında Akademik Sohbet

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir