Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersidir. Eğitimci, kameraman Ömer'in yardımıyla harita ve taht üzerinde çizimler yaparak konuları görsel olarak da desteklemektedir.
- Video, Kavimler Göçü'nün tarihsel sürecini ve etkilerini ele alarak başlıyor, ardından Avrupa Hun Devleti'nin kuruluşundan Atilla dönemine kadar olan süreci anlatıyor. Daha sonra Göktürk Devleti'nin kuruluşu, önemli hükümdarları (Bumin Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin, Tonyukuk) ve Orhun Abideleri'nin tarihsel önemi detaylı şekilde inceleniyor.
- Ders, ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla neden-sonuç ilişkileri kurarak konuları açıklamakta ve tarih sınavlarında çıkabilecek soru tiplerini içermektedir. Ayrıca, Ortaçağ Avrupa ve İslam dünyası arasındaki farklar, Katolik Kilisesi'nin siyasi gücü, İslam Rönesansı ve Haçlı Seferleri gibi konular da ele alınmaktadır. Video, bir sonraki derste Uygur Devleti'nin ele alınacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:05Hunlar ve Kavimler Göçü
- Çin entrikaları ve taht kavgaları sonucu Asya Hunları kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrıldı.
- Çin, güney Hunların hakimiyet altına aldı ve kuzey Hunları Balamir komutasında Karadeniz'in kuzeyinden batıya doğru ilerledi.
- Kuzey Hunları, Alanlar ve diğer toplumların yurdunu işgal ederek silsileli bir göç hareketi başlattı.
- 02:30Kavimler Göçünün Sonuçları
- 375 yılında gerçekleşen kavimler göçüyle ilk çağ kapandı ve ortaçağ başladı.
- Roma İmparatorluğu, kendisinden olmayan kavimlere "barbar kavimler" diyerek batı ve doğu Roma olarak ikiye ayrıldı.
- Batı Roma'nın merkezi İtalya'da Roma, Doğu Roma'nın merkezi İstanbul'du ve kiliseleri de ayrıldı.
- 03:52Türklerin Avrupa'daki Yeri
- Balamir komutasındaki Türkler günümüzdeki Macaristan dolaylarına geldi ve Budapeşte'de Avrupa Hun Devleti'ni kurdu.
- Kavimler göçü sonucunda Türkler Avrupa'da ilk siyasi teşekküllerini oluşturdu.
- Avrupa'da zengin toprak sahipleri (lord veya senyör) topraklarının etrafını surlarla ve şatolarla çevirdiler.
- 04:42Feodalite Sistemi
- Kavimlerin saldırıları sonucu ortaya çıkan derebeylik (feodalite) sisteminde sınıflar arasında eşitlik söz konusu değildi.
- Toprak zengini olmak ön saftaydı ve zenginliğin kaynağı toprak sahibi olmaktan geçiyordu.
- Her geçen gün derebeyler güçlerine güç katmışlardır.
- 05:41Kavimlerin Avrupa'daki Etkileri
- Karadeniz'in kuzeyindeki kavimler Avrupa'ya gelip yerli ırklarla karışarak günümüz Avrupa uluslarının temellerini attılar.
- Germenler Almanya, Franklar Fransa, Vizigotlar İspanya, Angıllar ve Saksonlar İngiltere'yi oluşturdu.
- Kavimler göçü sonucunda Avrupa'nın etnik yapısının değişmesinde ve günümüz Avrupa uluslarının temellerinin atılmasında etkili oldular.
- 07:29Roma İmparatorluğu'nun Sonu
- Kavimler göçü sonucunda Roma İmparatorluğu batı ve doğu Roma olarak ikiye ayrıldı.
- 476'da batı Roma yıkıldı.
- Doğu Roma (Bizans) 1453'e kadar (Fatih'in İstanbul'u fethine kadar) varlığını sürdürecekti.
- 07:58Ortaçağ Avrupa'sında Katolik Kilisesi'nin Gücü
- Avrupa'da siyasi otorite boşluğu oluştuğunda, Katolik Kilisesi ve Papalık bu boşluğu avantaja dönüştürerek hegemonyasını artırdı.
- Ortaçağ Avrupa'sında skolastik düşünce hakim oldu; bu dine dayalı doğmatik bir düşünce tarzıydı.
- Kilise, halkın ve derebeylerinin karşı çıkması durumunda aforoz (dinden çıkarma) ve enterdi (ülke ile birlikte dinden çıkarma) gibi cezalar uyguladı.
- 09:41Katolik Kilisesi'nin Ekonomik Gücü
- Kilise, günahların para karşılığında affedilmesi (endüljans) ve cennetten toprak satılması gibi uygulamalarla ekonomik güç kazandı.
- Dini amaçlarla kurulan bir teşkilat devlet gibi hareket etmeye başladı ve Ortaçağ Avrupa'sına damga vurdu.
- Ortaçağ Avrupa'sı bu süreç nedeniyle karanlık sürecini yaşadı.
- 11:32İslam Dünyasında İslam Rönesansı
- Anadolu'da Bizans hakimiyeti vardı, alt tarafı ise İslam dünyasıydı ve uzun süre Abbasi hegemonyası vardı.
- Abbasiler döneminde İslam rönesansı yaşanmıştır; Çin'den ve Hindistan'dan gelen ticaret yolları Abbasi bölgesinden geçiyordu.
- Abbasiler, Talas Savaşı sonucunda Çinli esirlerden kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi buluşları öğrendiler.
- 12:53İslam Dünyasının Bilimsel Gelişimi
- Abbasiler döneminde Antikçağ Yunan eserleri Arapça'ya tercüme edildi ve tercümeler devri yaşanmıştır.
- Bağdat'ta rasathaneler kuruldu ve İslam rönesansı bilim, kültür, sanat, edebiyat ve medeniyet açısından önemli gelişmeler sağladı.
- Günümüzde İslam dünyası, Ortaçağ Avrupası'nın karanlık sürecini yaşıyor.
- 14:12Haçlı Seferleri ve Avrupa'nın Gelişimi
- Avrupalı Hıristiyanlar tarafından İslam dünyası üzerine haçlı seferleri düzenlendi.
- Avrupalılar, Abbasilerin öğrendiği kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi buluşları Avrupa'ya taşıdılar.
- Barut ateşli silahlarda kullanılarak derebeylerinin surları yıkıldı ve Avrupa'da merkezi krallıklar güçlendi.
- 14:54Avrupa'nın Modern Dönemine Geçiş
- Pusula sayesinde coğrafi keşifler yapıldı ve Avrupalı ülkeler ekonomik anlamda güçlenerek sömürgecilik faaliyetlerine başladılar.
- Kağıt ve matbaa sayesinde düşünceler kağıda aktarıldı ve Avrupa'da Rönesans ve Reform hareketleri yaşandı.
- Reform hareketleri ile kilisenin bilim, kültür ve sanat üzerindeki engellemeleri ortadan kalktı ve 17. yüzyılda Aydınlanma çağı yaşanmaya başladı.
- 15:54Sanayi Devrimi ve Sonrası
- Aydınlanma çağı, sanayi devrimine ortam hazırladı ve sanayileşen ilk ülke İngiltere oldu.
- Sanayileşme başlayınca köyden kente göç başladı, büyük şehirlerde nüfus arttı ve toplumsal sorunlar ortaya çıktı.
- Sanayi devrimi sırasında hammadde açısından önemli yerlere saldırılar yapıldı, sömürgecilik ve emperyalizm mücadelesi başladı, Avrupalı devletler kutuplaşıp bloklaştı ve birinci ve ikinci dünya savaşları yaşandı.
- 17:13Kavimler Göçünün Sonuçları
- Kavimler göçünün sonucunda ilk çağ kapandı, orta çağ başladı ve Roma İmparatorluğu önce ikiye ayrıldı.
- 476'da Batı Roma yıkıldı, Doğu Roma'nın diğer adı Bizans'tı.
- Türkler Avrupa'da ilk siyasi teşekküllerini kurdu, Türk kültürü Avrupa'da yayılma alanı buldu ve Avrupa'nın etnik yapısı değişti.
- 18:00Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti
- Kavimler göçü sonucunda Avrupa'da ırk yapısı değişti ve günümüz Avrupa uluslarının temelleri atıldı.
- Avrupa'da feodalite (derebeylik) ortaya çıktı, eşitsizliğe dayalı bir sistem kuruldu ve Katolik Kilisesi ile skolastik düşünce güç kazandı.
- Kavimler göçünden bahseden Almanların ünlü destanı Nibelungen Destanı'dır ve bu destanda Atilla Avrupa Hunların önemli hükümdarı Etzel unvanıyla anılmaktadır.
- 19:02Avrupa Hun Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişimi
- Kavimler göçü sonucunda Avrupa'da Avrupa Hun Devleti kuruldu; Balamir komutasındaki Türkler günümüzdeki Macaristan'ın başkenti Budapeşte dolaylarına (sonradan Etzelburg adını alan) gelerek devleti kurdu.
- Balamir'den sonra Avrupa Hunların başa Uldız geçti ve Uldız döneminde Anadolu'ya ilk akınlar düzenlendi.
- Uldız, Bizans'ın Trakya valisine "güneşin battığı yere kadar her yeri zapt edebilirim" söyleminde bulunarak Karadeniz'in kuzeyinden Anadolu'ya inerek yağma ve talan faaliyetlerinde bulundu.
- 20:40Avrupa Hun Devleti'nin Diğer Hükümdarları ve Atilla Dönemi
- Uldız'dan sonra Avrupa Hunlarında başa Rua ve Karaton gibi hükümdarlar geçti; Rua döneminde Doğu Roma (Bizans İmparatorluğu) ilk kez vergiye bağlandı.
- Avrupa Hunlarına en parlak dönemini yaşatan Attila, kardeşi Bleda ile birlikte devleti yönetti ve Batı Roma yıkılmadan önce İtalya ve Galya seferlerini düzenledi.
- Atilla, Vatikan üzerine sefer düzenlemek istedi ancak Papa'nın kardinalleri onu ikna ederek seferden vazgeçirdi ve kardinaller Atilla'yı "Tanrı'nın kamçısı veya kırbacı" olarak tanımladılar.
- 22:52Atilla'nın Ünvanları ve Bizans'ı Vergiye Bağlama
- Atilla'ya "Tanrı'nın kamçısı veya kırbacı" (Latince: Flagellum Dei), Nibelungen Destanında Etzel adıyla, "Savaş tanrısı Ares'in kılıcına sahip hükümdar" ve "Cesur kavimlerin efendisi" gibi ünvanlar verilmiştir.
- Atilla, Doğu Roma (Bizans) üzerine birinci ve ikinci Balkan seferlerini düzenleyerek 434 yılında Margus ve 447 yılında Anatolius Antlaşmaları ile Bizans'ı vergiye bağladı.
- Atilla'dan sonra başa oğulları İlek, Dengesizlik ve İrnek geçti; Avrupa Hunları Avrupa ulusları içerisinde eriyip gitti, anayurttan yeterli göçlerle beslenerek bir kısmı Hıristiyanlığı benimsedi ve milli benliklerini kaybederek tarih sahnesinden silindi.
- 24:21Atilla ile İlgili Hikayeler
- Atilla'nın çok sevdiği kızıl saçlı, renkli gözlü kadın Arıkan amansız bir hastalığa yakalanıp vefat etti ve Atilla'nın ondan sonra daha acımasız olduğu söylenir.
- Bizans İmparatoru Theodosius, Arıkan'ın ölümüne üzülen Atilla'nın gazabından kurtulmak için ülke geneline ferman göndererek kızıl saçlı, renkli gözlü kızları İstanbul'a toplamasını istedi.
- Theodosius, Avrupa Hun ülkesine gönderdiği ajanlarını çağırarak Arıkan'a en çok benzeyen kızı bulup Atilla'nın bulunduğu bölgeye hizmetçi olarak gönderdi; Atilla onunla evlendi ancak düğün gecesi kimi kaynaklara göre zehirlenerek, kimi kaynaklara göre ise kadının sırtında sakladığı hançerle öldürüldü.
- 26:27Atilla'nın Ölümü ve Mezarı
- Atilla, kendisine sadakat yemini eden adamlarına ölümden sonra yaşam inancı nedeniyle mezarının talan edilmesini önlemek için kendisini bir nehir yatağına gömmelerini istiyor.
- Atilla, adamlarına kendisini gömdükten sonra zehir içmelerini yemin ettiriyor ve mezarını kimse bilmeyecek şekilde düzenliyor.
- Atilla, Macaristan'daki Tis Nehri'ne gömülürken, şaman gelenekleri gereği çaputlar bağlanıyor, hazineleri ve savaş tanrısı Ares'in kılıcı mezarın içine konuluyor.
- 28:32Avrupa Hunları
- Avrupa Hunları arasında Balamir, Uludaz ve Atilla önemli figürlerdir.
- Atilla, Batı Roma üzerine düzenlediği İtalya ve Galya seferleri ile Doğu Roma'yı Margus ve Anatolius Antlaşmaları ile vergiye bağlamıştır.
- Avrupa Hunları, Avrupa ulusları içerisinde eriyip gittiler ve milli benliklerini kaybettiler.
- 29:07Birinci Göktürk Devleti
- Birinci Göktürk Devleti, Türk adıyla kurulan ilk devlet olup milliyetçi ve ulusçu bir yapıya sahiptir.
- Devletin kurucusu Bumin Kağan'dır ve merkezi Ötüken'dir.
- Çin kaynaklarından yapılan çevirilerde yanlışlık yapıldığı, Göktürklerin asıl adının Köktürk olduğu belirtilir.
- 30:22Göktürk Devleti'nin Kuruluşu
- Asya Hun Devleti, Çin entrikaları ve taht kavgaları sonucunda kuzey ve güneyde ikiye ayrıldı.
- Güney Hunlar Çin'in hakimiyeti altına girdi, kuzey Hunlar ise Karadeniz'in kuzeyinden batıya doğru ilerledi.
- Asya Hun Devleti parçalanınca Orta Asya'da Avar Devleti ve Afganistan dolaylarında Akhun Devleti kuruldu.
- 31:41Göktürk Devleti'nin Kuruluşu Süreci
- Avarlara bağlı dağınık halde yaşayan Türk boylarına "töler" denir ve bu töler Avarlara karşı ayaklanıyor.
- Avar Hakan'ı, töler isyanını bastırmak için Bumin'in yardımıyla bir demirci ustasından yardım istiyor.
- Bumin, töler isyanını bastırdıktan sonra Avar Hakan'ın kızını istiyor, ancak Avar Hakan bunu reddedince Bumin Avarlara karşı ayaklanıp Avarların varlığına son veriyor ve Göktürk Devleti'ni kuruyor.
- 34:02Göktürk Devleti'nin Yönetimi
- Bumin Kağan kardeşi İstemi ile birlikte devleti yönetiyor; Bumin ülkenin doğu tarafını, İstemi ise Yabgu ünvanıyla ülkenin batı tarafını yönetiyor.
- Türklerde ilk ikili yönetim Asya Hunlarında başlamıştır.
- İstemi, ülkenin batı tarafının gelirlerini artırmak için İpek Yolu'na hakim olmak istiyor.
- 35:14Göktürklerin Dış Politikası
- Göktürkler İpek Yolu'na hakim olmak için İran'daki Sasanilerle ittifak kuruyor ve Akhun denilen Türk devletinin varlığına son veriyorlar.
- Sonradan Bizans'la ittifak kurup İran'daki Sasanileri yıpratıyorlar.
- Sasanilerin yıpranması, Hz. Ömer'in İran'ın fethine ve İran'da İslamiyet'in yayılmasına ortam hazırlıyor.
- 37:05Göktürkler ve Sasaniler İttifakı
- Göktürkler, İran'daki Sasanilerle ittifak kurarak Akkum adlı Türk devletini yıktılar.
- Göktürkler ve Bizans ittifakı sonucu İran'daki Sasaniler yıpranınca, Hz. Ömer bu durumu fırsat bilerek İran'a saldırdı ve Nihaven Savaşı'yla İran'ı fethetti.
- Türklerle Müslümanlar arasındaki ilk komşuluk ilişkileri Hz. Ömer döneminde başladı, nedeni İran'daki Sasanilerin Göktürk-Bizans ittifakı sonucunda yıpranmalarıydı.
- 39:14Göktürklerin Diplomatik İlişkileri
- Orta Asya'dan Bizans'a elçi gönderen ilk Türk devleti Göktürk Devleti'di.
- Göktürklerin gönderdiği elçinin adı Soğuk (Türk Şapla) ve Bizans'ın Göktürklere gönderdiği elçinin adı Zemkos'tu.
- Göktürkler, Altayların demircileri olarak anılan Türk devletiydi.
- 40:45Türklerin Çin Esareti ve İkinci Göktürk Devleti
- Çin entrikaları ve taht kavgaları sonucu Türkler elli yıl kadar sürecek Çin esareti altına girdiler.
- Türklerin ilk milli istiklal ayaklanması Kürşat Ayaklanması'dı, Kürşat 39 askeri ile Çin sarayını basıp yeğeni Urku Tegin'i esaretten kurtarıp Çin imparatorunu esir etmeyi planladı ancak başarısız oldu.
- Kutluk, yanındaki atlılarla birlikte Ötüken'e gelmeyi başarıp, Ötüken merkezli İkinci Göktürk (Kutluk) Devleti'ni kurdu.
- 42:14İkinci Göktürk Devleti'nin Özellikleri
- İkinci Göktürk Devleti, Çin'e karşı bağımsızlık mücadelesi vererek kurulduğu için Türkiye Cumhuriyeti'ne benziyor.
- Kutluk Kağan'a kurultay tarafından "İleris" (derleyen, toparlayan) ünvanı verildi.
- 2022 yılı Eylül ayında Kutluk İleris Kağan'ın anıtı Moğolistan'ın Nongon Vadisi'nde bulundu ve bu anıt, Türkçede "Türk" adının ilk kez yer aldığı anıt olarak kabul edildi.
- 44:44Orhun Abideleri ve Bilge Kağan
- İki Göktürk Devleti'ne kaynaklarda kargaşa yaratan bir durum, en parlak dönemini yaşatan Bilge Kağan'ın yeni Milli Eğitim kitaplarında Kapgan Kağan olarak adlandırılmasıdır.
- Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk üçü birlikte devlet yönetti ve ilk dikilen anıt Tonyukuk Anıtı'dır.
- Tonyukuk, anıtı kendisi dikti ve yazıları da o yazdı, bu nedenle ilk Türk tarihçi ve yazar olarak kabul edilir, ayrıca bazı kaynaklara göre "Türk-Bis Marka" olarak da anılır.
- 46:16İkinci Göktürk Devleti'nin Yönetimi
- Bilge Kağan hükümdarlık yaparken, Kül Tigin ordu komutanlığı, Tonyukuk ise devlet işleyişinde Bilge Kağan'a yardımcı oluyordu.
- Tonyukuk, devletin kuruluşundan itibaren birçok şey yapan önemli bir figürdü.
- Bilge Kağan bir dönem Budizm'i benimsemek istese de, Türklerin meclisi olan Kurultay, milli benlik kaybedilir endişesiyle bu talebi reddetti.
- 46:54Orhun Abideleri
- Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına Orhun Abideleri dikilmiştir.
- Orhun Abideleri, Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir (Kutluk İleris Kağan Anıtı daha önce dikildiği için).
- Orhun Abideleri günümüzde Moğolistan'da bulunmakta ve yağmur, kar, rüzgar gibi doğal etkenler üzerindeki yazıların silinmesine neden olmaktadır.
- 48:52Orhun Abidelerinin Özellikleri
- Orhun Abideleri kısmen siyasetname içeriklidir; siyasetname, devlet adamlarında bulunması gereken özellikler ve devlet yönetimi hakkında bilgileri içeren eserlerdir.
- Abidelerde "aç milleti doyurdum, çıplak milleti giydirdim" gibi ifadeler, sosyal devlet anlayışının kanıtlarıdır.
- "Çin'in tatlı sözüne kanma, ipekli kumaşına aldanma" ifadesi, Mustafa Kemal'in gençliğe hitabesine benzetilebilir.
- 50:09Orhun Abidelerinin Yazılışı ve Keşfi
- Tonyukuk Anıtı Tonyukuk'un kendisi tarafından, Kül Tigin ve Bilge Kağan Anıtları ise Yulu Tigin tarafından yazılmıştır.
- Orhun Abideleri kaplumbağa kaidesi üzerine oturtulmuştur; kaplumbağa uzun ömürlü ve ebediyeti simgeler.
- Rus tarihçi Yadrin ve İsveçli subay Sıralambert, runik yazı sistemi nedeniyle Orhun Abidelerini okuyamamışlardır.
- 51:01Orhun Abidelerinin Keşfi ve Yazılışı
- Danimarkalı William Thompson, Vikinglerin anavatanı olan Danimarka'dan dolayı runik yazıyı daha rahat okuyabilmiştir ve okuduğu ilk kelime "Tengri" (Tanrı) olmuştur.
- İslam müellifi Cüveyni, "Tarihi Cihangüş" adlı eserinde Moğolistan bozkırlarında gezerken üzeri kargacık burgacık yazıların olduğu dikitler gördüğünü ve bunların Türkler'e ait olduğuna şüphe olmadığını belirtmiştir.
- Türkler, esaret devrinde Çin'den öğrendikleri yazıyı kendi dil karakterlerine uydurup 38 Göktürk alfabesi (Orhun alfabesi) oluşturmuşlardır.
- 52:32İkinci Göktürk Devleti'nin Sonu
- Türklerin tarih boyunca kullandığı ilk takvim olan Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, ilk kez İkinci Göktürk Devleti tarafından kullanılmıştır.
- Uygur, Karluk ve Basmiller bir araya gelerek İkinci Göktürk Devleti'nin varlığına son vermişlerdir.
- Bu olaydan sonra Orta Asya'da Uygur Devleti dönemi başlamıştır.