Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Celal Hoca tarafından sunulan, ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla hazırlanmış bir Türk tarihi dersidir. Öğretmen, öğrencilere TYT sınavına yönelik önemli tarihsel bilgileri aktarmaktadır.
- Video, İslam öncesi Türk devletlerini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak Uygurlar'ın göçebe yaşamdan yerleşik yaşama geçişi, Maniheizm dinini benimsemeleri ve kültürel katkıları anlatılmaktadır. Ardından Kırgızlar, Avarlar, Hazarlar, Peçenekler ve Bulgarlar gibi diğer Türk kökenli devletlerin tarihsel özellikleri, İslamiyet'in Türk devletlerine yayılışı ve önemli tarihsel olaylar açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca Uygurların bankacılık, minyatür sanatı, fresko resimleri gibi alanlardaki katkıları, Kırgızların Manas Destanı'nın UNESCO Dünya Miras Listesi'ne alınması, Avarların İstanbul'u ilk kuşatan Türk topluluğu olması, Hazarların Museviliğe inanması ve Peçeneklerin Bizans'ta paralı askerlik yapması gibi önemli tarihsel bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:07ÖSYM'nin Sevdiği Türk Devletleri
- ÖSYM'nin sevdiği İslam öncesi Türk tarihindeki devletler Asya Hunları, Köktürkler ve Uygurlardır.
- Uygurlar hakkında ÖSYM'nin sorduğu sorularda genellikle "hangisi Uygurlarla alakalı doğru değildir?" şeklinde sorular sorulmaktadır.
- Uygurlar kelimesi günümüzdeki uygar kelimesinden gelmektedir.
- 01:46Uygurların Tarihi ve Mimari Eserleri
- Uygurları kur'an sülalesi olan Yağlakar sülalesi, Kutluk Bilge Külkan tarafından önceden Ötüken'den sonra Karabalgasuna geçtiler.
- Uygurlar Bögü Kağan zamanında Tengri'de kut bulmuş ve "ay gibi, kün gibi" ünvanlarını almışlardır.
- Uygurlar Maniheizm dini (Mazmle Budizm öğretisi) benimsemişlerdir.
- 02:38Uygurların Yerleşik Hayata Geçişi
- Uygurların Maniheizm dini kültür açıdan olumlu, askeri açıdan olumsuz etkileri olmuştur.
- Türk tarihinde tarım yapan ve yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlardır.
- Uygurlar yerleşik yaşamla beraber ilk kalıcı şehirler kurmuş, şehircilik faaliyetleri başlamıştır.
- 04:32Uygurların Mimari ve Kültür Eserleri
- Uygurlar yerleşik yaşama geçtikten sonra ilk evler, saraylar ve tapınaklar inşa edilmiştir.
- Tapınaklar stupa denilen oval yapılarla yapılmıştır.
- Uygurlar yerleşik yaşama geçtikten sonra sivil, dini ve askeri mimari eserler (surlar, kaleler) görülmüştür.
- 06:55Uygurların Yazılı Kültürü
- Uygurlar onsekiz harfli Uygur alfabesini kullanmışlardır.
- Uygur alfabesi ilerleyen süreçte Karahanlılar tarafından da kullanılmıştır.
- Uygurlar kağıdı ve hareketli harf tekniğine dayalı matbaayı kullanmışlardır.
- 09:10Uygurların Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeleri
- Uygurlarla beraber örgün eğitim, vakıf kültürü ve külliye mantığı başlamıştır.
- Tiyatrolar, orta oyunlar ve Karagöz gibi kültür faaliyetleri başlamıştır.
- Uygurlar töreyi yazılı hale getirmişlerdir.
- 10:46Uygurların Ekonomik ve Kültür Yatırımları
- Uygurların canlı ticaret hacmi nedeniyle ticaret ile ilgili belgeler yazılı hale getirilmiş, kira, alım-satım, sözleşme, faiz ve kontrat gibi belgeler mevcut.
- Uygurlar bankacılığın temellerini atmış, ilk kredi kartı da onların elinden çıkmış.
- Uygurların fresko (yaş alçı üzerine duvar resmi) yapmışları önemli bir kültür değeri oluşturmuş.
- 11:48Uygurların Sanatsal Mirası
- Uygurların evlerinde duvarlar boş kalmamak için süslemeler yapılmış, önceleri süreli koltuklar ve televizyon üniteleri, sonra hayvan resimleri yerleştirilmiş.
- Türk kızının en sevdiği hayvan öküz olduğu için öküz resimleri duvarlara konulmuş, zamanla bu resimler küçültülmüş ve minyatür resimler haline gelmiş.
- Duvar halılarında kaplan, boğa ve geyik gibi hayvan resimleri bulunuyordu, bunlar da minyatür resimler haline gelmiş.
- 13:15Uygurların Yerleşik Yaşamı
- Uygurların ev, saray, tapınak gibi yapıları yerleşik yaşama işaret ediyor, ayrıca kütüphane ve örgün eğitim de yerleşik yaşamın göstergesi.
- Fresko (yaş alçı üzerine duvar resmi) yerleşik yaşamı ve şehircilik faaliyetlerini gösteriyor.
- Uygurların moğolları Türk hakimiyetinde kullandıkları ve onlara her şeyi öğrettikleri belirtiliyor.
- 15:32Uygurların Günümüzdeki Durumu
- Uygurlar Çin Sincan Özerk Bölgesi'nde yaşamaya devam ediyorlar ancak Çin tarafından eziyet ve zulüm görüyorlar.
- Doğu Türkistan'da Türk kardeşlerine karşı zulüm var, Sincan'da Türk kardeşler katlediliyor.
- Uygurların bölgeden türklüğünden ve İslamiyet'ten vazgeçilmediği vurgulanıyor.
- 16:48Diğer Türk Toplulukları
- Sabahlar (Sibirler) Sibirya civarında yaşamış ve Sibirya'ya isim veren Türk topluluğu.
- Kırgızlar İsparta'ya akın yapmışlar ve Manas Çadırı'nda Manas savaşçı kıyafetleri giyip kılıçlarla gösteri yapmışlar.
- Kırgızlar, Ötüken'i Muğla'ya kaptırmış, Manas Destanı ile tarihlerini anlatmış ve UNESCO tarafından dünya miras listesine alınmış.
- 19:04Genel Kültür Bilgileri
- Manas Destanı UNESCO tarafından tanınmış bir eserdir ve ÖSYM sınavlarında sıkça sorulmaktadır.
- UNESCO, Birleşmiş Milletler'in Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonudur.
- Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası İşçi Örgütü (ILO) ve UNICEF gibi kurumlar genel kültür bilgisi olarak bilinmelidir.
- 20:25Türk Tarihinde Önemli Türk Toplulukları
- Kırgızlar, Türk tarihinde en uzun süre devlet olarak kalan topluluktur ve 800'lü yıllardan beri Orta Asya'da varlığını sürdürmektedir.
- Avarlar, İstanbul'u ilk kuşatan Türk topluluğudur ve Hıristiyanlığı ilk benimseyen Türk topluluklarıdır.
- Avarlar, Türk kültürünü Avrupa'ya tanıtmış ve hem Asya'da hem Avrupa'da devlet kurmuşlardır.
- 22:55Hazarlar ve Dinsel Hoşgörü
- Hazarlar, Türk tarihinde ilk ve tek Museviliğe inanan Türk topluluklarıdır.
- Hazarlar dinsel hoşgörü prensibiyle bilinir ve "Paks Hazar" veya "Hazar Barışı" dönemi olarak tarif edilir.
- Hazarların şehirlerinde cami, kilise ve havra yan yana bulunurdu ve yedi kişilik bir mahkeme kurmuşlardı, bu mahkemede iki Musevi, iki Müslüman, iki Hıristiyan ve bir Şaman yer alıyordu.
- 25:57Hazar Devleti ve Paralı Askerlik
- Hazar devleti, ticaretten dolayı Musevi inancını benimsemiş ve bu hoşgörüyü sadece para amaçlı yapmışlardır.[L]- Hazar devleti paralı asker bulundurmuş, bu uygulama Türk tarihinde ordu-millet anlayışını deneyen tek Türklerdir.[L]- Hazarlar, Hazreti Osman'la Belencer savaşı yaparak İslam'ın yayılışını geciktirmişlerdir.[L]Part 2: Peçenekler ve Bizans İlişkileri 00:28:02
- Peçenekler devlet kuramamış, topluluk olarak kalmış ve en iyi yaptığı işi yani paralı askerlik yapmışlardır.[L]- Peçenekler Bizans'ta paralı askerlik yapmış, İstanbul'u kuşattıktan sonra Kraliçe Teodora'ya askerlik teklif etmişlerdir.[L]- Peçenekler Malazgirt Savaşı'nda taraf değiştirmişlerdir.[L]Part 3: Malazgirt Savaşı ve Türklerin Benzerlikleri 00:30:02
- Malazgirt Savaşı 26 Ağustos 1071 Cuma günü Muş'un Malazgirt Ovası'nda gerçekleşmiştir.[L]- Türkler ve Peçenekler savaşta birbirlerine benzer görünmüşlerdir; kılık kıyafet, başlıklar, at binme şekilleri ve bayrakları benzerdi.[L]- Türkler savaşa giderken atın kuyruğunu topuz yaparak atın savaşa gittiğini anlatır ve atın bu şekilde koşması gerektiğini gösterirdi.[L]Part 4: Bulgarlar ve Macarlar 00:32:12
- Bulgarlar ve Macarlar aslen Türkler olup, Avrupa'ya göç ettikten sonra Hristiyanlığı kabul etmişlerdir.[L]- Bulgarlar Kubrat tarafından kurulmuş, sonra Tuna Bulgarları ve İtil Bulgarları olarak ikiye ayrılmışlardır.[L]- Tuna Bulgarları Aspur tarafından kurulmuş, Hristiyanlığı kabul etmiş ve Simon tarafından Çar ünvanı kullanılmıştır.
- 33:39İslam'ın İlk Kabul Edildiği Türk Devletleri
- MEB kitaplarında ve akademik kaynaklarda İslam'ın ilk kabul edildiği Türk devletleri konusunda çelişki var: MEB kitapları Karluk'ları, akademik kaynaklar Bulgarları, bazı kitaplar ise Karahanlıları belirtiyor.
- Balkanlar'da İslam'ı ilk kabul eden Bulgarlar, Orta Asya'da ise Karluklar, devlet olarak ise Karahanlılar.
- İbn Fadlan'ın "Rıhle" eserinde iki Bulgar'dan bahsedildiği ve "Şan Kızı Destanı"nın Bulgarlara ait olduğu belirtiliyor.
- 34:51Türklerin Avrupa'daki Durumu
- Taze göçlerle beslenemedikleri için Türkler Avrupa'da azınlıkta kaldılar, asimile oldular ve Hıristiyanlığı kabul ettiler.
- Macarlar Hun Türklerle ilişkilendiriliyor ve kendilerine Atilla'yı dayanak olarak alıyorlar.
- Türklerin yerleşik hayata geçen ilk devleti Uygurlar, ikincisi ise Türkler.
- 36:11Türklerin Para ve Kültürel Özellikleri
- Baga Tarkan, kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır ve ortası delik para bastırmıştır.
- Ortası delik para, cüzdan olmadığı dönemde paraları taşımak için ipin içine geçirilmesi amacıyla yapılmıştır.
- Türklerin anahtarları şangır şungur yürüyüşü gibi özellikler, Orta Asya'dan gelen kültürel mirastır.
- 37:49Türklerin İslam ile İlişkisi
- Türklerin İslam ile ilişkileri iki yönlüdür: para muhabbeti ve yerleşik hayata geçmeleri.
- Emevilerin "Mevali" politikası, Arap olmayan Müslümanlara köle muamelesi yapmaktı, bu politikaya karşı mücadele ettiler.
- Sulukan ve Ebu Müzahim savaşlarında mücadele ettikleri belirtiliyor.
- 39:05Türk Devletlerinin İslam'ın Yayılışına Etkisi
- Hazarlar ve Türgişler Orta Asya'da İslam'ın yayılışını geciktirdiler.
- Mevali politikasında engel olup Orta Asya'nın Araplaşmasını önleyip Türk kalmasını sağladılar.
- İslam'ın gelişini geciktirmeleri ve Orta Asya'nın Türk kalmasını sağlamları arasında yorum farkı var.
- 41:27Türk Boyları ve Oğuzlar
- Oğuzlar, Müslüman olan Türklerdir; Uz ise Hıristiyan kalan Türklerdir.
- Oğuzlar en kalabalık Türk boyudur ve yirmidört tane boyu vardır.
- Kınık boyu Selçukluları, Kayı boyu Osmanlı'yı kurmuştur ve Oğuzların Kumanlarla mücadeleleri Dede Korkut hikayelerinde sebep olmuştur.