Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilere Türk tarihi dersi verdiği eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtaya notlar alarak ve öğrencilere sorular yönelterek dersi işlemektedir.
- Video, Göktürkler ve Uygurlar devletlerinin tarihsel gelişimini ele almaktadır. İlk bölümde Göktürklerin kuruluşu, siyasi tarihi ve yıkılışı anlatılırken, ikinci bölümde Uygurların kuruluşu, önemli hükümdarları ve devletin ikiye ayrılması açıklanmaktadır. Son bölümde ise Uygurların yerleşik hayata geçişi, kültürel gelişmeleri ve önemli katkıları detaylandırılmaktadır.
- Video, ÖSYM ve KPSS sınavlarına hazırlık amacıyla önemli bilgileri içermekte ve sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini örneklerle göstermektedir. Ayrıca, Uygurların yazılı hukuk, bankacılık, kütüphane, kitap basımı, minyatür sanatı, orta oyunu, çiçek aşısı gibi alanlardaki katkıları da anlatılmaktadır. Video, ana devletlerin anlatıldığı bir bölüm olup, diğer Türk devletleri ve topluluklarının anlatılacağı bir sonraki videodan bahsedilmektedir.
- 00:05Birinci Göktürkler
- Birinci Göktürkler, Avarlara bağlı yaşayan Aşina boyunun lideri Bumin'in Avar hakanı Min Kaan'a kızını vermeyince intikam alarak kurduğu devlettir.
- Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk devlettir ve 552 yılında Avarlara son vererek kurulmuştur.
- Bumin Kağan doğuda görev yaparken, kardeşi İstemi Yabgu batıya getirilmiş ve ilk Kaan olarak il devlet kurmuştur.
- 02:13Göktürklerin En Parlak Dönemi
- Mukan Kağan, Titanları ve Kırgızları hakimiyet altına alarak Türk birliğini sağlamıştır.
- İstemi Yabgu, Bumin Kağan, Kolakan ve Mukan Kağan zamanında görev yapmış, özellikle Mukan Kağan zamanında en konforlu görev alanını bulmuştur.
- İstemi Yabgu, akınlara karşı Sasani'ye karşı Bizans ile işbirliği yaparak ipek yolu üzerinde hakimiyet sağlamıştır.
- 04:23Göktürklerin Hüzün Yılları
- Mukan Kağan'ın ölümüyle devlet ikiye ayrılmış, Tapu Kağan Budizm'e sıcak baktığı için halk tarafından sevilmemiştir.
- 630-682 yılları arasında Türk erkekleri Çin sarayında zindanlarda tutsak düşmüş, prenses olacak Türk kızları ise hizmetçi olmuş, bu dönem Türk'ün hüzün yılı olarak anılmaktadır.
- Kürşat isyanı, Nişif isyanı ve Kutluk isyanı Çin'e karşı bağımsızlık için yapılan mücadelelerdir.
- 08:30İkinci Göktürkler
- Kutluk Kağan, Çin sarayından kaçarak bağımsızlık kazanmış ve İleris ünvanı almıştır.
- Tonyukuk, Kutluk Kağan'ın zindandan kaçmasına destek vermiş ve Türk tarihinin bilinen ilk veziri olmuştur.
- İkinci Göktürkler, Çin'i vergiye bağlamış ve karşılığında tahıl almıştır.
- 09:58İkinci Göktürklerin Başarılı Hükümdarları
- Kapgan Kağan, Türk birliğini sağlamış ve Bilge Kağan da çok başarılı bir hükümdardır.
- İnen Kağan, halkın desteğini kaybetmiş ve halk tarafından "kutu kaçmış" olarak nitelendirilmiştir.
- İnen Kağan'ın tahttan indirilmesinden sonra Bilge Kağan ve Kültegin tahta gelmiştir.
- 11:35Göktürklerin Siyasi Tarihi
- Bilge Kağan döneminde Uygur ile Kargan Savaşı ve Çin ile Şantan Savaşı yapılmış, Çin'e karşı üstünlük sağlanmış ve savaşlar kazanılmıştır.
- Bilge Kağan ölünce devlet zayıflamış ve Karluk, Basmil ve Uygurların dış saldırısı sonucu yıkılmıştır.
- Göktürkler, Asya Hun'dan sonra ikiye ayrılarak yıkılan Türk devletidir, ikinci Göktürkler ise dış saldırı sonucu yıkılmıştır.
- 13:38Göktürklerin Önemi
- Göktürkler çok büyük bir devlettir ve yıkılınca Türgişler, Karluklar, Kırgızlar, Bulgarlar gibi birçok devlet bağımsız olmuştur.
- Göktürkler Orta Asya'da en geniş sınırları olan, yazıyı ilk kullanan, ilk yazılı eser bırakan, ilk vezirlik ve ilk alfabe geliştiren devlettir.
- Göktürklerin destanları Bozkurt ve Ergenekon'dur.
- 15:35Uygurların Kuruluşu ve Siyasi Tarihi
- Uygurlar Orta Asya'da kurulmuş, merkezleri önce Ötüken sonra Karabalsagun olmuştur.
- Uygur kelimesi Arap kaynaklarında "dokuz oğuz" ve "akraba şahin" anlamına gelir, ana unsuru Töleslerdir.
- Uygurların kurucusu Bilge Kültegin'dir, ikinci hükümdar Moyen Çor en parlak dönemdir ve Türk birliğini sağlamıştır.
- 18:21Uygurların Dini ve Yıkılışı
- Bögü Kağan Tibet seferi dönüşünde yanında iki rahip getirerek Maniheizm ve Budizm'i tanıtmış, resmi din olarak Maniheizm benimsenmiştir.
- Bögü Kağan'dan sonra devlet güç kaybetmiş, Kırgız saldırıları sonucu yıkılmış ve ikiye ayrılmıştır.
- Uygurlar Maniheizm'i benimseyerek yerleşik hayata geçmiştir, bu dinin temel özellikleri et yeme yerine ot yemek ve tapınak dinidir.
- 21:33Uygurların Yerleşik Hayata Geçişi
- Uygurların yerleşik hayata geçmesinde Çin'den etkilenmeleri ve Mani ve Buda dininin tarım ve mimari teşvik etmesi önemli rol oynamıştır.
- Mani dininden dolayı et yeme alışkanlığı azalmış, bu da avcılık öneminin azalmasına ve savaşçılık becerilerinin zayıflamasına neden olmuştur.
- Uygurlarda şehirlere "balık" ismi verilmiştir.
- 23:09Yerleşik Yaşamın Ekonomik Etkileri
- Uygurlar ilk kez tarımı temel geçim kaynağı olarak benimsemişlerdir, eskiden yarı göçebeydiler (altı aydan altı aya göç eden).
- Yerleşik yaşama geçildiğinde özel mülkiyet oluşmuş, bu da ticaretin canlanmasına sebep olmuştur.
- Yerleşik yaşam, özel mülkiyet ve ticaretin canlanması ilk yazılı hukuk kurallarına yol açmıştır.
- 25:15Uygurların Ekonomik ve Sosyal Gelişmeleri
- Ticaret canlanınca "akıcı" adı verilen kişi vergi toplamaya başlamış, ilk kez mülk vergisi, tapu vergisi ve konut vergisi uygulanmıştır.
- İlk kez bankacılık, çek-senet, faiz işlemleri ve ticaret sözleşmesi (trampa) uygulanmıştır.
- Uygurlar ilk kez iyi kullandığı kağıt matbaa (hareketli harf sistemi, tahta alfabe) sayesinde ilk kitap basımı, kütüphane, kesip yaldızlama sanatı ve ciltleme sanatı geliştirmiştir.
- 27:17Uygurların Sanatsal Gelişmeleri
- Uygurlarda kitap resmi vardır, mezarda bana benzer taş heykelin adı balbal, duvarda resmin adı fresko, kitapta resmin adı minyatürdür.
- İlk mimari eserler Uygurlarda görülür, en ünlüsü Haço Tapınağıdır ve bu tapınaklara burkan pagoda adı verilir.
- Mimaride ilk kez Türk üçgeni (çadır mimarisi) kullanılmıştır.
- 29:23Uygurların Kültür ve Sanatsal Mirası
- Uygurlarda resim sanatı gelişmiştir, Mani dinine bağlı olarak duvarda resim fresko, kitapta resim minyatür olarak adlandırılır.
- Fresko yerleşik yaşamı gösterir, resim sanatı ile uğraşan insanlara bezgici veya bedizci denir.
- Uygurlar ilk kez çiçek aşısı ve ortaoyunu tiyatro uygulamış, "Ay Tengri" ve "Kündigu" gibi hükümdar sıfatları kullanmıştır.
- 31:32Uygurların Yazılı Eserleri ve Vakıf Sistemi
- Uygurların "Türeyiş ve Göç Destanı" vardır ve yazılı eserleri arasında Karabalsagun Yazıtı ve "Altın Yarık" kitabı bulunmaktadır.
- Uygurlar diz çökmüş adam heykelleri yapmıştır.
- Vakıf sisteminin temeli Uygurlarda vardır, ancak ÖSYM 2010 KPSS sorusunda vakıf sistemini İslam'dan sonra kabul etmiştir.
- 34:18Uygurların Moğolları Etkileyen Özellikleri
- Kırgızlar Moğollara bağlandıklarında Uygurları tanıdılar ve Uygurların çok gelişmiş olduğunu gördüler.
- Moğolları etkileyen Türk toplumu olarak Uygurlar işaretlenmelidir.
- Uygurlar düzenli ordu, kurultay, ikili sistem, yazılı hukuk, bankacılık, kütüphane, kitap basımı, minyatür, ortaoyunu, çiçek aşısı ve diz çökmüş adam heykelleri gibi birçok önemli özelliği geliştirmişlerdir.
- 35:31Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları
- Ana Türk devletleri dışında diğer Türk devletleri ve toplulukları da vardır.
- Diğer Türk devletleri ve toplulukları hakkında bilgi sonraki videoda anlatılacaktır.
- ÖSYM sınavlarında daha çok ana Türk devletlerinden soru sorulmaktadır.