Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Muhammed Fatih Genç tarafından sunulan bilgilendirici bir içeriktir. Sunucu, Türk mitolojisindeki Uma tanrıçasını detaylı bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, Türk mitolojisinde erkek-kadın ayrımının bulunmadığını ve tek tanrılı bir inanç sisteminin hakim olduğunu açıklayarak başlar. Ardından Uma tanrıçasının özellikleri, işlevleri ve tarihsel kaynaklardaki yerleri detaylı şekilde incelenir. Köl, Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtlarındaki Uma tanrıçasının anlatımı, Türklerin yanı sıra Moğollar ve Yakutlar arasındaki Uma kültü, farklı bilginlerin Uma hakkındaki görüşleri ve günümüzdeki Uma inançları hakkında bilgiler sunulur. Video, Uma'nın hem çocukları koruyan kutsal bir ruh olduğu hem de zaman zaman korkutucu bir figür olarak kullanıldığı konusunda bilgiler içermektedir.
- Türk Mitolojisinde Uma Tanrıçası
- Türk mitolojisinde erkek-kadın ayrımı bulunmaz, tek tanrılı bir inanç sistemi hakimdir ve cinsiyet farklılığı dışarıda kalır.
- Türk mitolojisinde görülen dişil varlıklar birer tanrı olarak değil, doğa kültürünün kendisi olan mitolojik ananın türevleri olarak değerlendirilmelidir.
- Uma, köl, tigin, bilge kağan ve tonyukuk yazıtlarında kadın ilah olarak anılmaktadır.
- 00:44Uma'nın Özellikleri ve Görevleri
- Uma ana dişi olarak betimlenir, iyilikler yapar ve doğacak çocukları belirler.
- Üç boynuzlu, beyaz elbiseli, uzun beyaz gümüşten saçlı, orta yaşlı görünümünde ve kuş kılığına bürünebilen Uma, yaşam ağacının sahibidir.
- Uma çocukları korur, yeryüzüne bereket dağıtır, ışık saçar, bazen kızarak insanları korkutabilir ve çocuğu olmayanlar ona kurban atarlar.
- 01:18Yazılarda Uma
- Uma hakkında ilk bilgiler yazıtlardan edinilmiştir.
- Tonyukuk yazısında "Tengri Uma ıdık yersubbasa, berti eniş neke tezerbis tanrı Uma, kutsal yersu onlara zafer verdi" ifadeleriyle Uma zikredilmektedir.
- Kül Tigin yazısında "Bilge Hakan babam Hakan öldüğü vakit küçük kardeşim Kültigin yedi yaşındaydı. Uma yedi adam hatun sayesinde küçük kardeşim Köldi'in er kahraman adını aldı" ifadesiyle Uma anılmaktadır.
- 01:57Uma'nın Diğer İsimleri ve İşlevleri
- Uma isminin bir takım kaynaklarda erkek karakterler tarafından kullanılması şaşırtıcı olsa da, Türk kültüründeki ad verme geleneğine göre bir ismin anlamı dolayısıyla bir erkeğe veya bir kadına verilebileceği gerçeğini göz önünde bulundurmak gerekir.
- Kaşgarlı Mahmut'a göre Uma kadın doğurduktan sonra çıkan sondur ve kadınlar Uma'ın yardımıyla doğum yapar, Uma'ya takılırsa oğul olur.
- Deve Daire'ye göre Moğollar da Uma kültüne sahipti, savaşa hazırlanırken Uma Hatuna kurban sunarlardı.
- 03:10Yakut Mitolojisinde Uma
- Abdulkadir İnan'ın aktardığı Sai metinlerinde Uma üç yerde geçmektedir.
- Kazakta'nın yanlış tercümesi yerine, Abdulkadir İnan'ın doğru tercümesi "ilk başta Ülgen atamızdan türediğimiz zaman bu iki kayın ağacı Uma ana ile beraber gökten inmiştir" şeklinde olmalıdır.
- Nomo'nun ekleminde, Yakutların inançlarına göre Ogo Umutto denilen bir ruh vardı ve çocuk İmsı demekti, bir kuş şeklinde çocuğun başı üzerinde öter ve bunun da çoğunun neslinin bereketli olacağını haber verir.
- 04:19Günümüzde Uma
- Eski Uma'nın yerini Yakutlardan Aist almıştır.
- Güney Sibirya ve Altay Türklerinin inançlarına göre Uma her zaman çocuklarla beraberdir, çocuğun yanından ayrıldığında ise çocuk hastalanır.
- Uma'ın çocukla beraber olmasının işareti çocuğun uykusunda uyumasıdır, günümüzde bebeklerin uykularında gülmeleri "meleklerin onunla konuştuğu" şeklinde ifade edilirken aslında Uma kastedilmektedir.
- 04:53Uma'nın Diğer Anlamları
- Seyido, Uma'yı güneş ve dişil unsur olan yer ile ilişkilendirir, kutsal yer olarak kastedilen Ötüken'in Türk toplumlarına yardım etmesi gibi.
- Yaşar Çoruhlu, "Sarı Kız" benzetmesini Uma'ın güneşle ilişkilendirilmesinden, bazı Türk halklarında "Sarı Kız" denilmesinden bahseder.
- Sarı gelin Türküsündeki "gelin" sözcüğü sarışınlığa değil, muhtemelen güneşle ilişkilendirilen çocukların ve kadınların koruyucusu Uma işaret etmektedir.
- 05:51Kara Uma ve Diğer Formları
- Bazı toplumlarda Uma ateş ruhu veya ölüm meleği olarak kabul görmüştür ve bu ateş ruhu ve ölüm meleği olan Uma Karamay olarak da adlandırılmıştır.
- Uma kültü Yakutlarda zamanla Asid denilen ruha bırakmıştır.
- Kara Uma yani günümüzde Al Karısı ve Albastı olarak bilinen iki farklı Uma meselesi vardır, Kara Uma çocukları öldüren Uma tipi olarak bilinir ve genellikle Altay kavimleri arasında yaygındır.
- 06:45Uma'nın Görsel Temsilleri
- Kukla ve Bibloyu andıran bu tasvir çoğu şekilde beşik içerisinde yer alır ve çocuk öldüğünde veya hasta olduğunda davet edilen kam'ın yanına getirilir.
- Uma'nın Farsçadaki karşılığı Hüma veya Hümay'dır, Eski Türkler bu kuşu Kumay kuşu olarak da adlandırmışlardır.
- Hint Okyanusu adalarında bulunan, güvercin büyüklüğünde zümrüt yeşili kanatları olan, kemikle beslenen, üzerinden geçilen kimselere zenginlik ve mutluluk getireceğine inanılan masal kuşu, devlet kuşu anlamına gelir.
- 07:32Uma'nın Görsel Temsilleri ve Sonuç
- Orta Asya'da Çalışman Irmağı yakınlarında bulunan Kudde Kurganların Köktürklerle ilgili olan katlarında bulunan tasvir, araştırmacılara göre Uma'yı betimlemektedir.
- Gördüğümüz gibi Uma, Türk mitolojisinde ve diğer Asya kavimlerinin inançlarında birçok işlevi bulunan, Türk kültürünü ve tarihini inanç açısından değerlendirdiğimizde söylem ve tabirleri de etkileyen kutsal bir ruhtur.
- Türklerin tek tanrılı bir inanca sahip olduğu bilindiğinden, Uma Ana'nın bir tanrısal varlık olduğu değil, kendilerine yardım eden, çocuklarını koruyan kutsal bir ruh olduğu düşünülür.