Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Türk İslam tarihi dersidir. Eğitimci, öğrencilere hitap ederek tarihsel bilgileri aktarmaktadır.
- Video, Gazneliler devletinin kuruluşundan yıkılışına kadar olan süreci ve ardından Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşundan yıkılışına kadar olan tarihsel gelişimi kronolojik olarak anlatmaktadır. Gaznelilerin kurucusu Alp Tigin, en parlak dönemini Gazneli Mahmut döneminde yaşadığı ve Hindistan'a düzenlediği seferler ele alınırken, Büyük Selçukluların Tuğrul Bey ve Alparslan dönemlerindeki yükselişi, Nizamülmülk'ün devlet yönetimindeki rolü ve Melikşah dönemindeki gelişmeler detaylandırılmaktadır.
- Ders ayrıca dönemin önemli bilim insanları (Firdevsi, El-Biruni, Utbe, Beyhaki, Ömer Hayyam, Hasan Sabbah) hakkında bilgiler vermektedir. Büyük Selçuklular'ın yıkılışının nedenleri, Abbasiler'in siyasi gücünü yeniden elde etmek için ayaklanmaları desteklemesi, Şii Batıni tarikatının faaliyetleri ve Hasan Sabbah'ın kurduğu Haşhaşiler'in yıkıcı faaliyetleri anlatılmaktadır. Dersin sonunda, bir sonraki derste Mısır'da kurulan Türk devletlerinin anlatılacağı belirtilmektedir.
- 00:11Gazneliler Devleti
- Gaznelilerin kurucusu Alp Tigin'dir ve merkezi Gazne'dir.
- Gazneliler, Horasan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan gibi bölgelerde hakimiyet kurmuş, çok uluslu bir yapıya sahip imparatorluk özelliğine sahiptir.
- Gazneliler en parlak dönemini Gazneli Mahmut döneminde yaşamış, Hindistan üzerine on yedi sefer düzenleyerek İslam'ı yaymıştır.
- 02:16Gazneli Mahmut'un Önemi
- Gazneli Mahmut'un Hindistan'a yaptığı seferler sonucunda günümüzdeki Pakistan, Afganistan ve Bangladeş'in temelleri atılmıştır.
- Şii Büveyhoğulları Abbasi halifeliğini ortadan kaldırmak için baskı yapınca, Abbasi halifesi Gazneli Mahmut'tan yardım istemiş ve ona "Sultan" unvanını vermiştir.
- Gazneli Mahmut, Türklerde ilk kez "Sultan" unvanını kullanan hükümdardır.
- 03:59Gazneliler ve Büyük Selçuklular
- Gazneli Mesut döneminde Gazneliler, Büyük Selçuklularla Horasan bölgesinde hakimiyet mücadelesi yaşamışlardır.
- 1035 yılında Nesah, 1038 yılında Serahs ve 1040 yılında Dandanakan savaşlarında Gazneliler tamamını kaybetmiştir.
- Dandanakan Savaşı ile bir Türk İslam devleti yıkılma sürecine girerken, diğer bir Türk İslam devleti (Büyük Selçuklular) kuruluş sürecini tamamlayıp yükselme seviyesine geçmiştir.
- 05:35Gaznelilerin Sonu ve Bilim İnsanları
- Gaznelilerin son hükümdarı Hüsrev Melik, Afgan yerlileri olan Gurlular'a esir düşmüş ve ölümüyle birlikte Gazneliler son bulmuştur.
- Gazneliler döneminde yaşamış önemli bilim insanları arasında Firdevsi (Şehname), El-Biruni (Asarül Baki), Utbe (Tarihi Yemin) ve Beyhaki bulunmaktadır.
- Gazneli Mahmut, El-Biruni'yi "sarayın en kıymetli hazinesi" olarak nitelendirmiştir.
- 08:23Büyük Selçuklu Devleti
- Türklerin anayurdu Orta Asya'ya ait olup, Orta Asya'da kargaşa olunca Türklerin büyük kısmı İran bölgesine indi ve Oğuz Yabgu Devleti kuruldu.
- Büyük Selçukluların temellerini atan Selçuk Bey, devletin tam anlamıyla kuruluşunu sağlayan Tuğrul Bey'dir.
- Tuğrul Bey, İran'daki Nişabur'da adına "Sultanü'l-Muazzam" ünvanıyla hutbe okutmuş, bu Türk İslam devletlerinde bağımsızlık alametidir.
- 10:26Büyük Selçukluların Gelişimi
- Büyük Selçuklular birçok başkent değişikliği yapmış, fetih yönü ne tarafsa devlet merkezini oraya aktarmak istemişlerdir.
- Nişabur, Rey ve İsfahan Büyük Selçuklulara başkentlik yapan şehirlerdir.
- Büyük Selçuklular'ın Bizans'la ilk karşılaşması Büyük Zap Suyu civarında olmuştur ve Türkler bu savaşı kaybetmiştir.
- 12:06Büyük Selçukluların Savaşları
- Tuğrul Bey döneminde 1040 Dandanakan'da Gazneliler yenilgiye uğratılmıştır.
- 1048 Pasinlerde Bizans ve Gürcülerden oluşan ordu yenilgiye uğratılmış, Gürcü kralı Liparitte esir edilmiştir.
- Türklerin Bizans'a karşı ilk zaferi Pasinlerde gerçekleşmiştir.
- 12:45Büyük Selçukluların Siyasi Liderliği
- Gazneli Mahmut ve Tuğrul Bey'in ortak özelliği, Şii Büveyhoğulları tehdidine karşı Abbasi halifesini korumalarıdır.
- Tuğrul Bey, halifenin yardım isteği üzerine Şii Büveyhoğulları'nın varlığına Bağdat seferine çıkarak son vermiş ve halife ona "Rüknit din ve rüknit devlet" (dinin ve devletin direği) ünvanını vermiştir.
- Halife Tuğrul Bey'e "Doğunun ve batının sultanı" (Sultanı Mağrib) ünvanını vererek İslam dünyasının siyasi liderliği Büyük Selçuklulara geçmiştir.
- 15:22Alparslan Dönemi
- Tuğrul Bey'in ölümüyle birlikte Alparslan dönemi başlamış, ilk etapta Kars ve Ani kalesini alarak Abbasi halifesi tarafından "Ebu'l-Feth" (Fetihler babası) ünvanını almıştır.
- 1071 Malazgirt Savaşı'nda Türkler Bizans'ı yenilgiye uğratmış, Bizans İmparatoru Romen Diyojen'i esir etmiş ve Türkler Anadolu'ya yerleşmeye başlamıştır.
- Malazgirt Savaşı'ndan sonra halife Alparslan'a "İslam ülkelerinin sultanı" ünvanını vermiş, ünlü İranlı vezir Nizamülmülk Büyük Selçukluların hizmetine girmiştir.
- 17:39Nizamülmülk ve Eğitim
- Alparslan döneminde Nizamülmülk, Melikşah'ın atabeyliğini yaparak devlet yönetim tecrübesini aktarmış ve ileride Melikşah tahta geçtiğinde devlet yönetiminde en etkili isim olmuştur.
- Nizamülmülk önderliğinde ilk programlı eğitim faaliyetleri başlamıştır.
- Nizamülmülk, Melikşah'a "Halkımızın içinde batini fedailerine özenenler var, eğitimin kalitesini artırmamız ve Nizamiye medreselerini yaygınlaştırmamız gerekiyor" demiştir.
- 20:41Melikşah Dönemi ve Bilim
- Melikşah döneminde Kavurt isyanı bastırılmış ve başkent İsfahan'a taşınmıştır.
- Nizamülmülk'ün direkt eserinin adı "Siyasetname" olup, Türk İslam'da ilk siyasetname örneği Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu Bilig" adlı eseridir.
- Ömer Hayyam, Melikşah'ın direktifleri doğrultusunda güneş yılı esaslı Celali takvimi kurmuş, rubaileri ile ünlü olmuş ve binom açılımı (Hayyam açılımı) ve Pascal üçgeni (Hayyam üçgeni) olarak bilinen kavramları keşfetmiştir.
- 23:26Büyük Selçukluların Yıkılışı
- Melikşah'ın ölümünden sonra Büyük Selçuklularda yıkılma belirtileri görülmüş, hanedan üyelerinden Mehmet Tapar, Berk, Yaruk, Mahmut ve Sencer yoğun bir taht kavgasına girişmişlerdir.
- Sencer taht kavgalarına son vermiş ve Büyük Selçukluların son hükümdarı olmuştur.
- Devletin yıkılmasındaki diğer etken, Oğuzların (Türkmenlerin) devlete karşı ayaklanmasıdır; Oğuzlar devlet kademelerinde İranlıların etkili olması nedeniyle isyan çıkarmışlardır.
- 25:40Büyük Selçukluların Yıkılış Nedenleri
- Büyük Selçuklular'ın ardından Abbasi halifeleri, siyasi gücünü yeniden elde etmek için Büyük Selçuklulara karşı ayaklanmaları desteklemişlerdir.
- Şii Batıni tarikatının kurucusu Hasan Sabbah (Haşhaşiler) müritlerine haşhaş içirdiği zaman kafalarının döndükleri an gerçek cennette olduklarına inandırarak, direktifleri doğrultusunda insanları satırlarla doğrayıp kese bilmişlerdir.
- Hasan Sabbah, dünyanın ilk terör örgütünü kuran ve ilk intihar komandosunu yetiştiren adam olarak bilinmektedir.
- 27:43Büyük Selçukluların Yıkılış Süreci
- Büyük Selçuklular'da meliklerin yetiştirilmesinden sorumlu devlet adamlarına atabey deniyordu ve devlet zayıflayınca atabeyler bağımsızlıklarını ilan ettiler.
- Zengiler Musul'da, Börüler Şam'da, Bekteginoğulları Erbil'de, Salgurlular İran'ın Fars bölgesinde ve İldenizoğulları Azerbaycan'da kurulan atabeylikler ortaya çıktı.
- 1141 yılında Katman Savaşı'nda Moğol Karahitaylar Büyük Selçukluları yenerek devlet çöküş sürecine girdi.
- 29:57Büyük Selçukluların Mirası
- Büyük Selçuklular zayıflayınca topraklarında İran Selçukluları (Kirman Selçukluları), Anadolu Selçuklu Devleti gibi devletler kuruldu.
- Türk devletleri içerisinde ilk atabeylik sistemini uygulayan Büyük Selçuklular'dır.
- Büyük Selçuklular İslam mimarisine ince minare geleneğini kazandırmış ve kümbet denilen anıt mezarlarda ilk olarak görülmüştür.