Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan kapsamlı bir Türk-İslam tarihi dersidir. Öğretmen, KPSS ve ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla önemli tarihsel olayları ve bilgileri anlatmaktadır.
- Video, Mısır'da kurulan Türk devletlerinden başlayarak (Tolunoğulları, İsidler, Eyyübiler ve Memlükler) Moğol İmparatorluğu'nun kuruluşu ve dağılması, İlhanlı Devleti, Kubilay Hanlığı, Çağatay Hanlığı ve Timur Devleti gibi Moğol devletlerini kronolojik olarak incelemektedir. Daha sonra Ali Kuşçu gibi önemli Türk bilim insanları ve Akkoyunlular, Karakoyunlular, Babürler, Safeviler ve Harzemşahlar gibi diğer Türk devletleri ele alınmaktadır.
- Ders, her devletin kurucuları, merkezleri, önemli özellikleri ve tarihsel gelişimlerini detaylı şekilde anlatmakta, ayrıca Türk bilim insanlarının çalışmaları ve bunların modern bilim tarihindeki yeri hakkında bilgiler sunmaktadır. Öğretmen, bir sonraki derste Türk-Islam'da kültür ve uygarlık konusuna geçileceğini belirterek dersi sonlandırmaktadır.
- 00:11Abbasilerde Türklerin Durumu
- Abbasilerde Türkler önemli görevlere getiriliyor, valilik, komutanlık ve vezirlik makamlarına kadar yükseliyorlar.
- Abbasiler, Türklerin savaşçılık özelliklerinden yararlanmak istiyor ve onları özellikle Bizans sınırlarına yerleştiriyorlar.
- Bizans sınırlarında Türklerin yerleştirildiği hudut bölgelerine "avasım şehirleri" deniyor ve bu uygulama ileride Türklerin Anadolu'yu tanımasına ortam hazırlayacak.
- 02:23Abbasilerde Türklerin Diğer Uygulamaları
- Abbasilerde Türklerden oluşan ordugah şehre "samara" deniyor ve dışarıdan hiçbir arabın buraya yerleşmesine izin verilmiyor.
- Abbasiler merkezde oturan halife ülkenin dört bir yanına otoritesini yaymak için emirü'l-ümera adıyla valiler atıyor.
- Halifenin otoritesinin zayıfladığı dönemlerde valiler bağımsızlıklarını ilan edip kendi devletlerini kuruyorlar, bu devletlere "tevai devletleri" deniliyor.
- 03:48Mısır'da Kurulan Türk Devletleri
- Abbasiler Mısır'a vali olarak Ahmet bin Tolun'u atıyor ve halifenin otoritesinin zayıfladığı süreçte Tolunoğulları Devleti kuruluyor.
- Abbasiler güçlenip Tolunoğullarının varlığına son verince, Mısır'a Muhammed bin Tolgaç'ı vali olarak atıyor ve bu da kendisine verilen "el-isid" ünvanını devlet adı olarak kullanıyor.
- Mısır'da kurulan dört Türk devleti var: Tolunoğulları, İsidler, Eyyübiler ve Memlükler, ancak ilk ikisi (Tolunoğulları ve İsidler) tevai mülk devletidir.
- 05:01Tolunoğulları Devleti
- Tolunoğulları'nın kurucusu Tolunoğlu Ahmet ve merkezi Fustat'tır (bazı kaynaklara göre Fustat Mısır'ın başkenti Kahire'nin eski adı).
- Tolunoğulları döneminde "maristan" denilen hastaneler ve eczaneler yapılmış, hastalara ücretsiz bakılmış ve tedavi masrafları karşılanmıştır.
- Tolunoğulları'nda vezirlik makamı yoktur ve bayındırlık faaliyetlerine haddinden fazla önem verilmiştir.
- 07:09İsidler Devleti
- İsidlerin kurucusu Muhammed bin Tolgaç'tır (bazı kaynaklar kurucusunun Ebubekir Mehmet olduğunu belirtir).
- İsid'lerin en önemli özelliği Hicaz'da (Mekke, Medine ve Taif'i içine alan kutsal topraklar) kurulan ilk Türk devleti olmasıdır.
- İsid'lerin varlığına Şii Fatımi Devleti son vermiş, sonra Selahattin Eyyubi Şii Fatimilerin varlığına son verip Mısır'da kendi adıyla anılan Eyyubi Devleti'ni kurmuştur.
- 09:47Memlükler Devleti
- Memlüklerin kurucusu Aybek'tir ve resmi belgelerde "e-devlet Türkiye" adını kullanmıştır.
- Memlükler, Orta Asya'dan getirdikleri savaşçı Türkmenlerle mücadele vermişlerdir.
- Memlüklerde her emir veya komutan sultan olabilme özelliğine sahiptir, bu da yoğun taht kavgalarının görülmesine neden olur ve geleneksel Türk veraset sistemi geçerli değildir.
- 11:39Memlük Devleti ve Halifelik
- Moğolların İlhanlar devleti, Abbasilerin merkezi Bağdat'ı işgal edip Abbasi soyundan olanları çuvalların içine doldurup atlarıyla çiğneyerek öldürmüştür.
- Katliamdan kurtulan Abbasi soyundan kişiler Mısır'daki Memlük Devleti'ne sığınmış ve Memlük Sultanı Baybars onlara halifelik makamının devamını sağlayacağını ancak din işlerinden sorumlu olacaklarını belirtmiştir.
- Memlüklerin İslam dünyasındaki prestiji ve itibarı, halifeyi korurken devlet işlerine karışmamaları sayesinde artmıştır.
- 12:47Memlüklerin Askeri Gücü
- Memlükler, Orta Asya'daki savaşçı Türkleri ve Kıpçakları getirmiş, Nil Nehri üzerindeki Ravza Adası'nda kışla kurmuşlardır.
- Bu askerlere on günlük yiyecek bırakıp sandalları çekerek, askerlerin açlıktan ot demeleri ve timsah avlayıp et yemeleri sağlanmıştır.
- Memlükler, Moğolları Ön Asya'da yenen tek devlettir ve aynı Calut ve Elbistan savaşlarıyla yenmişlerdir.
- 14:27Memlüklerin Sonu ve Diğer Moğol Devletleri
- Memlüklerin bileğinde büken güçlü kişi Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim'dir ve Mercidabık ve Ridaniye savaşları ile Memlüklerin varlığına son vermiştir.
- Moğolların kurucusu Cengiz Han (Timuçin) ve merkezi Karakur'dur, dünyanın en büyük kara devletinin sınırlarına sahip olmuştur.
- Cengiz Han, istilacı bir zihniyete sahip olup direnenlere çeşitli işkenceler yapmıştır, bunlardan biri "mankut uygulaması" olarak bilinen, kale komutanlarının saçlarını kazıtıp deve derisi yerleştirip güneşin altında bekletme yöntemidir.
- 18:00Moğol Yasaları ve Altın Orda Devleti
- Cengiz Han, Moğol yasalarını oluşturmuş ve bunlara "Yasaname-i Büzük" denilmiştir.
- Moğol yasalarında Moğol boylarının birbirleriyle savaşması yasaklanmıştır, ancak Moğollar birbirleriyle mücadele ederek kendi güçlerini zayıflatmıştır.
- Cengiz Han sağlığında ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırmış, ancak genellikle torunları tarafından dört Moğol devleti kurulmuştur.
- 18:33Altın Orda Devleti'nin Etkileri
- Altın Orda Devleti günümüzdeki Rusya dolaylarında kurulmuş ve bu bölgenin hepsi eskiden Altın Orda Devleti'nin hakimiyetindeydi.
- Timur Devleti, Altın Orda Devleti'ne son vermiş ve Moskova Knezliği şeklindeki Ruslar güçlenerek Büyük Rusya'yı oluşturmuşlardır.
- Altın Orda Devleti'nin yıkılması Rusya'nın güçlenmesine ve ileride Osmanlı'nın baş belası olmasına neden olmuştur.
- 19:48Moğol Devletleri
- İlhanlı Devleti, İran'da kurulmuş ve önemli hükümdarı Hülagu'dur; Abbasiler, Harzemşahlar ve Anadolu Selçukluları'nın yıkılmasında etkili olmuştur.
- İlhanlılar İslam dünyasında yoğun felaketlere uğratmış, Abbasilerin merkezi Bağdat'ı işgal edip Abbasi soyundan olanları öldürmüş ve İslam eserlerini nehre atmışlardır.
- Gazan Han döneminde İlhanlılar İslam'ı benimsemiş ve Şii Batini tarikatına son vermiş, Alamut Kalesi'ni yıkarak Haşhaşiliğe son vermişlerdir.
- 22:19Moğol Devletlerinin Mimari Eserleri
- İlhanlılar Anadolu'yu istila ettiğinde Erzurum'da Yakutiye Medresesi'ni yaptırmışlardır.
- Kubilay Hanlığı (Yuan Devleti) Çin ve Moğolistan'da kurulmuş, İslam'ı benimsemeyen tek Moğol devletidir.
- Marco Polo, Ortaçağ'da Kubilay Hanlığını ziyaret edip gördüklerini Avrupa'da abartılı bir biçimde anlatmış, bu da Avrupalıların Uzakdoğu'ya yönelik coğrafi keşifler düzenlemelerinde etkili olmuştur.
- 24:29Çağatay ve Timur Devletleri
- Çağatay Hanlığı Türkistan'da kurulmuş, Uygurların kullandığı Hakaniye lehçesini resmi dil olarak benimsemiş, Türkleşmiş bir Moğol devletidir.
- Timur Devleti'nin kurucusu Timur, merkezi Semerkant'tır ve han soyundan olmadığı için emir ünvanıyla devleti yönetmiştir.
- Timur, Altın Orda ve Çağatay Hanlıkları'nın varlığına son vermiş, 1402 yılındaki Ankara Savaşı'nda Yıldırım Beyazıt'ı yenilgiye uğratarak Osmanlı'nın Fetret Devrine girmesinde etkili olmuştur.
- 26:13Timur Devleti Dönemi Bilim İnsanları
- Timur Devleti döneminde yaşamış önemli bilim insanları arasında Ali Şir Nevai vardır; "Muhakemetü'l-Lugateyn" adlı Türkçe-Farsça karşılaştırmalı sözlük yazmıştır.
- Uluğ Bey, Timur'un torunu ve Timur Devleti'nde hükümdarlık yapmış, matematik ve astronomi uzmanıdır; Semerkant Rasathanesi'ni kurmuş ve "Zic" adlı eser yazmıştır.
- Ali Kuşçu, Timur Devleti'nde yaşamış bir bilim insanıdır; babası Uluğ Bey'in rasathanesindeki kuşlara bakarken, Uluğ Bey onu tanımaya başlamış ve genç yaşta rasathanesi müdürü yapmıştır.
- 30:07Ali Kuşçu'nun Osmanlı'ya Geçişi
- Uzun Hasan döneminde Osmanlı'da Fatih dönemi yaşanırken, Uzun Hasan barış elçisi olarak Fatih'e Ali Kuşçu'yu gönderiyor.
- Fatih, Ali Kuşçu'ya Ayasofya ve Sahn-ı Seman medreselerinde matematik ve astronomi dersleri almasını teklif ediyor, ancak Ali Kuşçu Uzun Hasan'a sadakat yemini ettiğini söyleyerek teklifi reddediyor.
- Fatih, Ali Kuşçu'nun sadakatini takdir ederek ona muhafızlar veriyor ve Uzun Hasan'a bir şey olursa Osmanlı'nın kapılarının açık olduğunu söylüyor.
- 31:40Ali Kuşçu'nun Osmanlı'daki Kariyeri
- Uzun Hasan'ın vefatından sonra Ali Kuşçu ve ailesi Osmanlı'ya sığınıyor ve İstanbul'a getiriliyor.
- Ali Kuşçu Ayasofya Medreseleri'nin başmüderrisi oluyor ve Sahn-ı Seman Medreseleri'nde matematik ve astronomi dersleri veriyor.
- Matematik ve astronomi alanlarında "Fethiye" ve "Muhammedi" adlı eserlerini yazıyor, İstanbul'un enlem ve boylamı ile ilgili çalışmalar yapıyor ve 1470'li yıllarda ay ile ilgili doğru tespitlerde bulunuyor.
- 32:24Ali Kuşçu'nun Bilimsel Mirası
- Ali Kuşçu'nun ay ile ilgili tespitleri günümüzde NASA tarafından kabul edildiği için, NASA tarafından aydaki bir kratere Ali Kuşçu'nun adı veriliyor.
- Ali Kuşçu sırasıyla Timur, Akkoyunlu ve Osmanlı devletlerinde görev almış bir bilim insanıdır.
- Timur devleti döneminde Hüseyin Baykara, Timur'un samimi arkadaşı olan Ali Şir Nevai'nin de samimi arkadaşı olan bir hükümdarlık yapmış, devlet adamlığı yapmış ve şair olan biridir.
- 33:02Babürler ve Tac Mahal
- Babürlerin kurucusu Babür Şah, kendi hayatını anlattığı otobiyografi tarzında "Babürname" adlı eseri yazmış ve merkezi Hindistan'daki Agra'dadır.
- Babürlerin ünlü hükümdarı Şah Cihan, eşine çok düşkün biri olup, eşi vefat edince onun için abidevi bir yapı yapmak istemiştir.
- Osmanlı'dan Mimar Sinan'ın öğrencileri Mimar İsmail ve Mehmet Efendiler Hindistan'ın Agra kentine giderek yerli ustalara bezemeleri öğretmiş ve altın varaklı muhteşem bir eser olan Tac Mahal ortaya çıkmıştır.
- 34:19Tac Mahal'in Önemi ve Karakoyunlular
- Tac Mahal günümüzde dünyanın yeni yedi harikası arasında gösterilmektedir.
- Bir rivayette Şah Cihan, Tac Mahal bittikten sonra kalfaların ve çırakların ellerini bileklerinden kestirmiş, böylece başka bir yerde benzer bir eser yapamasınlar diye.
- Tac Mahal tam anlamıyla bittikten sonra Şah Cihan yeniden evleniyor ve İngilizler Hindistan'ı sömürgeleştirmeye başlayınca Babürlerin varlığına son veriyorlar.
- 35:13Karakoyunlular ve Akkoyunlular
- Karakoyunluların kurucusu Bayram Hoca ve merkezi Erzincan'dır, ünlü hükümdarı Kara Yusuf'tur.
- Kara Yusuf, Timur'un önünden kaçıp Osmanlı hükümdarı Yıldırım Beyazıt'a sığınıyor, Yıldırım Beyazıt'ın Timur'a iade etmemesi Ankara Savaşı'nın nedenlerinden biri oluyor.
- Karakoyunlular süreç içerisinde sınırlarını Azerbaycan'a kadar genişletiyorlar ve bugünkü Azerbaycan'ın temelini atan devlet olarak kabul edilir.
- 36:14Akkoyunlular ve Özellikleri
- Akkoyunlulara akademik kaynaklarda "Bayındıriye Devleti" de denir çünkü Oğuzların Bayındır kolu tarafından kurulduğu için.
- Akkoyunluların kurucusu Kara Yülük Osman Bey ve merkezi Diyarbakır'dır, sonradan tüm Güneydoğu Anadolu'ya hakim oluyorlar.
- Akkoyunluların ünlü hükümdarı Uzun Hasan, 1473 yılındaki Otlukbeli Savaşı'nda Fatih Sultan Mehmet'e yeniliyor ve Fatih Akkoyunluları yıkamıyor, yıkılma sürecine sokuyor.
- 37:32Akkoyunluların Önemli Özellikleri
- Akkoyunluların hükümdarı Uzun Hasan, Kur'an-ı Kerim'i Türkçe'ye çeviriyor ve Kur'an-ı Kerim'i Türkçe'ye çevirten ilk Türk hükümdarı olarak kabul ediliyor.
- Akkoyunlular Dede Korkut hikayelerini yazıya geçiriyorlar.
- İslamiyet öncesi Türklerde ölümden sonraki yaşam inancının göstergeleri arasında balballar vardır ve bu geleneği devam ettiren iki devlet var: Akkoyunlular ve Karakoyunlular.
- 39:03Safeviler ve Harzemşahlar
- Safeviler, İran'da kurulan Şah İsmail önderliğinde kurulan bir devlet ve Şii karakterli bir devlettir.
- Harzemşahların kurucusu İlaslan'dır ve merkezi Gürgenç'tir, kendilerini Büyük Selçukluların varisi olarak görmüşlerdir.
- Harzemşahlar Anadolu Selçuklu Devleti ile Yassıçemen Savaşı'nı yapıyorlar ve bu savaşı kaybediyorlar.
- 40:22Harzemşahların Yıkılışı
- Harzemşahların Otrar denilen bir kenti var ve bu kente Moğol tüccarları geliyor.
- Otrar kentinin valisi İnalcık, Moğol tüccarlarını ajan zannediyor ve bunların kellesini alıyor.
- Moğollar bunu yanlarından bırakmayacak, Otrar kentini yerle bir ediyorlar ve bu Otrar faciası Harzemşahların yıkılmasında etkili oluyor.