Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan Türk-İslam devletleri hakkında hazırlanmış kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Tarih dersi formatında sunulan videoda, Türklerin İslamiyeti kabul süreci ve ilk Türk-Islam devletleri detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Video, Türk-Arap ilişkilerinden başlayarak Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklu Devleti gibi ilk Türk-Islam devletlerinin tarihsel gelişimini, sınırlarını, önemli hükümdarlarını ve savaşlarını ele almaktadır. Ayrıca Türk-İslam devletlerindeki yönetim sistemi, hukuk, toprak, ordu, toplum yapısı ve ekonomi konuları da incelenmektedir. Video, son bölümde sınav soruları ve çözümleriyle tarih sınavlarına hazırlanan öğrenciler için faydalı bir kaynak niteliğindedir.
- Videoda ayrıca Divan-ı Lügat-it-Türk, Divan-ı Hikmet ve Kutadgu Bilig gibi önemli edebi eserler hakkında bilgiler verilmekte, Türk mimarisinde kervansarayların kurulması ve medreselerin açılması gibi kültürel gelişmeler de anlatılmaktadır.
- 00:14Türklerin İslamiyeti Kabulü ve Türk-Arap İlişkileri
- İslamiyet'in yayıldığı dönemde Göktürkler Çin'in entrikaları nedeniyle yıkılmış, Orta Asya ve Batı Türkistan'da yeni Türk devletleri kurulmuştu.
- Hz. Ömer zamanında İran'in fethiyle Türkler ve Müslümanlar komşu oldular, Müslümanlar ile çatışan ilk Türk devletleri Hazarlar, Türgişler ve Karluklardır.
- Emeviler zamanında İslam orduları Talas Nehri boylarına kadar ulaştı, ancak Türgişler ve diğer Türk boylarının direnişiyle karşılaştı.
- 01:49Türklerin İslamiyet'e Girişine Yol Açan Talas Savaşı
- Talas Savaşı, Abbasilerle Çinlilerin Orta Asya'ya hakimiyet mücadelesi nedeniyle gerçekleşti ve Türk tarihinde önemli bir dönüm noktası oldu.
- Savaşın sonuçları: Orta Asya Çin hakimiyetinden kurtuldu, Türklerle Abbasiler arasında dostluk başladı ve Türkler ilk kez İslamiyet'i kabul etmeye başladılar.
- Çinlilerin ilk kez kullandığı kağıt, matbaa, barut, pusula gibi buluşlar Türk ve İslam dünyasında kullanılmaya başlandı.
- 02:33Türklerin İslamiyet'i Seçmesindeki Etkiler
- Türklerin İslamiyet'i seçmesinde etkili olan Talas Savaşı'ndan başka, Türklerin İslamiyet'ten önce inandığı gök tanrı inancı ile İslamiyetteki inancın birbiriyle benzerliği de etkili oldu.
- Türklerdeki gök tanrı inancı, İslamiyetteki Allah inancı benzerlik taşır ve her iki inanışta da hırsızlık, yalancılık ve adaletsizlik yasaklanmıştır.
- Her iki inanışta da ahiret inancının olması, temizliğe önem verilmesi, farklı dinlere karşı hoşgörü anlayışının bulunması ve din adamlarının üstünlüğünün bulunmaması Türklerin İslamiyet'e girmesini kolaylaştırdı.
- 03:36Türklerin İslamiyet'e Katkıları
- Türkler birinci olarak İslam dünyasını Bizans'a karşı korudular, Gazneli Mahmut İslamiyeti Hindistan'a kadar ulaştırdı.
- Büyük Selçuklular döneminde Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler, Anadolu'da İslamiyet'in yayılmasını sağladılar.
- Osmanlı Devleti döneminde Türkler İslam dünyasının lideri oldular ve İslam dininin Balkanlar'da yayılmasını sağladılar.
- 05:03Karahanlılar Devleti
- Karahanlılar 751 Talas Savaşı'ndan sonra Orta Asya'da kurulmuş, sınırları kuzeyde Balkaş Gölü, güneyde Gazneliler ve Çin ile batıda Aral Gölü arasındaydı.
- Devletin kurucusu Bilge Kül Kadir Han, 840 yılında Uygur Devleti'nin Kırgızlar tarafından yıkılmasının ardından bu devleti kurmuştur.
- En güçlü dönemi Satuk Buğra Han döneminde, devletin yıkılışı ise 11. yüzyılda olmuş, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmış daha sonra da yıkılmıştır.
- 07:26Karahanlılar'ın Önemli Özellikleri
- Karahanlılar Ortay Asya'da ve tarihte kurulan ilk Türk-Islam devletidir, ilk Türk-Islam eserlerini vermişlerdir.
- Türk mimarisinde ilk kez askeri ve ticari amaçlı kullanılan kervansarayları, ribatları yapmışlardır.
- Türk tarihinde ilk kez posta teşkilatını ve hastaneleri kurmuş, ilk kez medreselerde burslu öğrenciler okutmuşlardır.
- 08:35Karahanlıların Eserleri
- Karahanlılar tarafından hazırlanan ilk Türkçe eserler: "Kutadgu Bilig" (Yusuf Has Hacip), "Divanı Lügat-it Türk" (Kaşgarlı Mahmut), "Atabetül Hakayık" (Edip Ahmet Yükneki) ve "Divan-ı Hikmet" (Hoca Ahmet Yesevi).
- Karahanlılar Türkçeyi resmi dil olarak kabul ettiler ve İslam'la ilgili çoğu terimin Türkçe karşılığını kullandılar.
- Karahanlılar İslam'a girmelerine rağmen ulusal kimliklerini koruyabildiler çünkü ülkenin çoğunluğu Türklerden oluşuyordu.
- 09:54Gazneliler Devleti
- Gazne Devleti 963 yılında Alptekin tarafından Afganistan'da kuruldu ve en güçlü zamanını Sultan Mahmut zamanında yaşadı.
- Devlet 1187'de Afgan kökenli Gururlular tarafından yıkılmıştır.
- Sınırları kuzeyde Aral Gölü ve Hazar Denizi, doğuda Karahanlılar, batıda Abbasi Halifeliği, güneyinde Hindistan ile çevrilidir.
- 11:21Gazneli Mahmut ve Gaznelilerin Özellikleri
- Gazneli Mahmut, 32 yıl boyunca hüküm süren ve Hindistan'a düzenlediği 17 seferle adını tarihe yazdıran Türk-Islam tarihinin en önemli isimlerindendir.
- Hindistan seferlerinden sonra Gazne ordusunda ilk defa filler kullanılmaya başlandı.
- Gazneliler bilim ve sanata çok önem verdiler, en önemli bilim insanları Biruni ve Firdevsi'dir.
- 13:12Karahanlılar ve Gazneliler Devletleri
- Gazneliler 1187'de Afganistan'ın yerli halkı Gururlular tarafından yıkıldılar.
- Karahanlılar ve Gazneliler iki Türk-Islam devletiydi; Gazneliler Karahanlılara göre çok uluslu bir devletti ve Türklerde ilk imparatorluk kabul edilir.
- Karahanlılarda resmi dil Türkçe iken, Gaznelilerde bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, sarayda ise Türkçe konuşulmaktaydı.
- 13:53Etkinlik Çalışmaları
- Divanü Lügatit Türk adlı eseri Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.
- Hindistan'da İslam'ın tanınmasını sağlayan Türk hakanı Gazneli Mahmut'dur.
- İslam'ı kabul eden Karahanlı hakanı Satuk Buğrahan'dır.
- 17:15Büyük Selçuklular
- Selçuklular, Oğuzların üçok konunun Kınık boyuna mensuptur ve 10. yüzyılın sonu ile 11. yüzyılın başlarında İslam'ı kabul ettiler.
- Selçuklular Çin'den Batı Anadolu dahil bütün Ortadoğu ülkeleri, Akdeniz sahilleri, Kuzeybatı Afrika, Hicaz ve Yemen'den Rusya içlerine kadar yayılan hakimiyetin temsilcisi oldular.
- Devletin sınırları doğuda Balkaş ve Sık gölleri, batıda Ege ve Akdeniz sahilleri, kuzeyde Aral Gölü, Hazar Denizi, Kafkasya ve Karadeniz, güneyde Arabistan dahil Umman Denizi'ne kadar ulaşıyordu.
- 18:52Selçuklu Hükümdarları
- Tuğrul Bey, Selçuklular devletini dünya tarihine yön verecek nitelikte büyük bir devlet haline getiren Türk tarihinin önemli şahsiyetlerinden biridir.
- Sultan Alparslan 1071 yılında Malazgirt Savaşı'nda Bizans İmparatoru Romen Diyojen'i yenerek tutsak aldı ve Anadolu'nun kapıları Türkler için ilk kez açıldı.
- Sultan Melikşah döneminde Büyük Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemi oldu, sınırlar Kafkaslardan Hint Okyanusu'na, Maveraünnehir'den Anadolu'ya kadar genişledi.
- 22:35Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı
- Sultan Sancar, Büyük Selçuklu Devleti'nin son büyük hükümdarıdır ve 1141 yılında Katvan Savaşı'nda Karahitaylara yenilince devlet yıkılma sürecine girdi.
- Devletin yıkılışında etkili olan diğer faktörler: Oğuzların küstürülmesi, taht kavgaları, Batıni örgütünün yıkıcı faaliyetleri, Haçlı seferlerinin başlaması, atabeylerin ve Abbasi halifelerinin yıkıcı çalışmalarıydı.
- 25:01Türk-İslam Devletlerde Devlet Yönetimi
- İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde "kut" anlayışı hakimdi, ülkeyi yönetme yetkisi tanrı tarafından hakan'a verilmiş kabul ediliyordu.
- İslamiyet sonrası "kut" anlayışı devam etti, ancak hükümdarlığın halife tarafından onaylanması usulü de getirildi.
- Töreler hukukun temel kaynağı iken, törenin yanına şeri hukuk geldi ve han, hakan, kağan unvanlarının yanına sultan, şah gibi yeni ünvanlar da kullanıldı.
- 26:42Saray ve Hükümet Yapısı
- Saray, ilk Türk devletlerinde görülmemekle birlikte İslam'la birlikte devlet yönetiminde görülmeye başlanan ve devletin en önemli kurumlarından biri olan bir yapıdır.
- Saray, sultanın yaşadığı ev olmakla birlikte devletin en üst düzey yönetim kurumudur ve devlet adamı yetiştirmek için çeşitli eğitim kurumlarını içerir.
- Sarayın baş sorumlusu has haciptir, diğer görevliler arasında emir-i candar (muhafız), emir alem (bayrak ve sancak), nigiri (yiyecek), emir-i ahur (silahlar) ve emir-i ziyafet (ziyafet) sorumluları bulunmaktadır.
- 27:32Divan-ı Saltanat ve Alt Divanlar
- Hükümet, hükümdarın emirleri doğrultusunda ülkeyi idare eden yapıdır ve ilk Türk-Islam devletlerinde genellikle divan olarak adlandırılır.
- Divanların bir araya gelmesiyle oluşan Divan-ı Saltanat, bugünkü bakanlar kuruludur ve devlet işlerinin görüşüldüğü en üst düzey meclistir.
- Divan-ı Saltanat, Divan-ı İstifa (maliye, başkanı müstefi), Divan-ı Arz (ordu, başkanı arz), Divan-ı İrfad (mali işler, başkanı müşrif) ve Divan-ı İnsa (yazı işleri, başkanı tuğra) gibi alt divanlara ayrılmıştır.
- 28:33Hukuk Sistemi
- Türklerde önceleri örfi hukuk uygulanırken, İslam'ın kabulüyle şer'i hukuk da hukuk sisteminin bir parçası olmuştur.
- Şer'i hukukun kaynağı dindir, kuralları değişmez, kadınlar kadıya bağlıdır ve medeni, ticaret ve ceza hukuku konularını içerir.
- Örfi hukukun kaynağı töreden gelmektedir, kuralları değişebilir, davalara emir idat bakar ve devlet yönetimi, ordu yönetimi, toprak yönetimi ve mali yönetim konularını içerir.
- 29:35Toprak Sistemi
- Topraklar iki kısma ayrılır: mülk topraklar (kişilere ait, satılabilir, miras bırakılabilir) ve miri topraklar (devlete ait, satılamaz, bağışlanamaz, miras bırakılamaz).
- Miri topraklar has toprak, haraci toprak, vakıf toprak ve ikta toprak olarak bölünür.
- İkta toprakları, geliri hizmet veya maaş karşılığında komutanlara, askerlere ve devlet adamlarına verilen, gelirin bir kısmıyla atlı asker beslenen topraklardır ve bu sistem sayesinde hazineden harcama yapılmaksızın büyük bir askeri güç elde edilebilir.
- 31:19Ordu Yapısı
- Ordu altı kısma ayrılır: hassa askerleri (sultan'a bağlı özel birlikler), eyalet askerleri (melik ve eyalet valilerine bağlı birlikler), Türkmenler (sultan davetiyle savaşa katılan gönüllü birlikler), sipahiler (ikta sahibi olanların ilk takım gelirleri karşılığında beslemek zorunda kaldıkları atlı askerler) ve yardımcı kuvvetler (devlet veya beyliklerin savaş zamanında gönderdikleri ücretli askerler).
- Bu dönemde Türk-Islam devletlerinin hiç birisinin denize kıyısı bulunmadığı için donanma görülmemektedir.
- 32:22Toplum ve Ekonomi
- Türk-Islam devletlerinde toplum dinlerine, sosyal yaşantılarına ve devlet hizmetlerinde bulunmalarına göre farklı kriterlere göre bölümlere ayrılır.
- Selçuklular ve diğer Türk-Islam devletlerinde öne çıkan şeri vergiler zekat (müslümanlardan alınan mal karşılığı vergi), öşür (müslümanlardan alınan ürün vergisi), haraç (gayrimüslimlerden alınan ürün vergisi) ve cizye (askere alınmadıkları için gayrimüslim erkeklerden alınan baş vergisi)dir.
- 33:16Dil ve Edebiyat
- Karahanlarda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan "Kutadgu Bilig" (mutluluk veren bilgi), Uygur alfabesi ile yazılmış, İslamiyet'in kabulünden sonra yazılmış ilk Türkçe eserdir ve iyi bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği anlatılır.
- Kaşgarlı Mahmut'un "Divanü Lügatit Türk" adlı eseri, Araplara Türk dilini öğretmek ve Türk milletinin yüceliğini göstermek amacıyla kaleme alınmıştır.
- Diğer önemli eserler arasında Atabetül Hakayık (Edip Ahmet Yükneki), Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi), Şehname (Firdevsi), Rubailer (Ömer Hayyam), Siyasetname (Ömer Hayyam), Muhakemetü'l-Lugateyn (Ali Şir Nevai) ve Baburname (Babür Şah) bulunmaktadır.
- 35:43Örnek Test Çözümleri
- Büyük Selçuklular'da hükümdarlık alametleri arasında hükümdar adına para bastırılması, fermanlara tura çekilmesi, ülkenin her tarafında hükümdar adına hutbe okutulması ve savaşlarda ve gezilerde hükümdarın başının üstünde çatır tutulması bulunurken, hükümdarın yanında bilim adamları bulundurması alamet değildir.
- Dandanakan Savaşı sonucunda Selçuklular resmen kurulurken Gazneliler yıkılışa geçmiştir.
- Siyasetname'de hükümdarın sahip olması gereken özellikler arasında hukuk bilgisine sahip olma, sosyal devlet anlayışını uygulama, erdemli olma ve inanç sahibi olma bulunurken, diplomasiye önem verme özelliği metinden çıkartılamamaktadır.
- 39:35Türk Tarihi Soruları ve Cevapları
- Alparslan, Anadolu'nun yurt edinilmesini kolaylaştırmak için fethedilen toprakları fetheden komutanı ilk olarak vererek fetihleri kolaylaştırmış ve böylece Anadolu'da ilk Türk beyliklerinin kurulmasına ortam hazırlanmıştır.
- 13. yüzyıl başlarında Orta Asya'dan Anadolu'ya ikinci göç dalgasını başlatan olay, 1218'de Moğol hükümdarı Cengiz Han'ın Batı seferine çıkarak Orta Asya'yı ve daha batısındaki toprakları istila ederek yağmalamasıdır.
- Türk İslam devletlerinde devlet adamları ve zengin tüccarlar kendi gelirleriyle cami, medrese, çeşme, han, hamam, darüşşifa gibi kurumlar yaptırarak bunları vakfetmişlerdir, bu durum halkın bayındırlık hizmetlerine öncülük ettiğini gösterir.
- 41:40Malazgirt Savaşı ve Sonuçları
- Malazgirt Savaşı'ndan sonra esir edilen Bizans İmparatoru Romen Diyojen ile Alparslan arasında yapılan antlaşma, İstanbul'da yeni yönetime gelen imparator tarafından kabul edilmemiş ve bu durum, Bizans'ın askeri gücü büyük ölçüde yok olduğundan Anadolu'ya yönelik Türk akınlarının artarak devam etmesine neden olmuştur.
- Gazneli Sultan Mahmud'un Hindistan'a 17 sefer düzenlemesi ve bu faaliyetlerinden dolayı Abbasi Halifesi tarafından Sultan unvanı ile onurlandırılması, Gazneli Mahmud'un Hindistan seferlerinin İslamı geniş alanlara yayma amacı etkili olmuştur.
- Türklerin İslamı kabulünden sonra başta Selçuklular olmak üzere kurulan Türk İslam devletlerinin yöneticileri Halife değil, Sultan unvanını kullanmışlar ve ülkeyi Abbasi Halifeleri adına yönetmişlerdir, bu durum siyasi iktidarın dini otoriteye dayandırıldığını gösterir.
- 44:35Türk İslam Devletleri ve Önemli Eserler
- 11. yüzyılda Türk İslam dünyasında Gazneliler Kuzey Hindistan'da, Karahanlılar Orta Asya'da, Büyük Selçuklular İran ve Ortadoğu'da egemenlik kurmuşlardır, bu durum Türkler arasında siyasi birliğin kurulamadığını gösterir.
- Türkçe sözlük ve Türk kültürünü anlatan önemli bir eser olan Divan-ı Lügat-it Türk'ün bazı bölümlerinin Arapça yazılmış olması, Araplara Türkçe öğretmek ve Türk kültürünü geniş alanlara yaymak amaçları etkili olmuştur.
- Büyük Selçuklular'da oluşturulan Divanlar ve görevleri arasında Divan-ı Mezalim (adaleti sağlamak), Divan-ı Arz (askeri işleri teftiş ve kontrol etmek), Divan-ı Israf (önemli kurumları teftiş etmek), Divan-ı Berid (haberleşmeyi sağlamak) bulunmaktadır.
- 47:14Malazgirt Savaşı ve Diğer Savaşlar
- 1071 yılında Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklular arasında doğu Anadolu'da yapılan Malazgirt Savaşı'nda Selçuklular kazanmıştır, bu savaşın sonuçları arasında Anadolu'nun kapılarının Türkler'e açılması, Bizans'ın Anadolu'daki etkinliğinin azalması, Anadolu'da ilk Türk beyliklerinin kurulması ve Bizans'ın Avrupa'dan yardım istemesiyle Haçlı seferlerinin başlaması bulunmaktadır.
- Bizans'la Selçuklular arasında ilk büyük savaş olarak yapılan ve birleşik Bizans ve Gürcü ordusunun Selçuklular tarafından yenilerek Gürcü Kralı'nın esir edildiği savaş Pasinler Savaşı'dır.
- Karahanlı ve Gazneliler'de hukuk sistemi Şeri ve Örfi olmak üzere ikiye ayrılmış, Şer'i davalara kadınlar bakmış, Örfi mahkemelere hükümdarlar başkanlık etmiştir, bu durum hukuk birliğinin olmadığı ve hükümdarların örfi hukuk üzerine etkili olduğu göstergesidir.
- 50:07Türk İslam Eserleri ve Selçukluların Yönetimi
- Hoca Ahmet Yesevi tarafından İslam ahlak ve tasavvufunu yaymak amacıyla yazılan Divan-ı Hikmet, Türkler arasında büyük rağbet görmüştür, bu durumun en önemli sebebi eserin Türkçe olarak yazılmış olmasıdır.
- Bizans'ın baskıcı yönetimine karşı Büyük Selçuklular, fethettikleri Anadolu topraklarında yaşayan halkın kültür ve inançlarına saygı göstererek hoşgörülü bir yönetim sergilemişlerdir, bu tutumun Anadolu'da Türklerin kalıcı olması, yerel halkın Bizans'a karşı Türkleri tercih etmesi ve Bizans'ın etkinliğinin azalması üzerinde etkili olduğu savunulabilir.
- Karahanlılar döneminde Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Billik, Türk İslam kültürünün teşekkül ettiği Orta Asya'da ortaya çıkan ve İslami esaslarla milli değerlerin harmanlandığı, Türk dilinde kaleme alınan siyasetname veya nasihatname olarak nitelendirilebilecek bir eserdir.
- 53:25Türk-Islam Devletlerinde Yönetimin Özellikleri
- Türk-Islam devletlerinde hükümdar, Divan-ı Mezalime başkanlığı ederek halkın şikayetlerini dinler ve siyasi suçluları cezalandırırdı.
- Bu durum, yönetimin ve yargının birlikte yürütüldüğünü gösterir.
- Türkler İslam'ı kabul ettikten sonra Orta Asya'da Karahanlılar, Afganistan'da Gazneliler, İran'da Büyük Selçuklular, Mısır'da Memluklar ve Anadolu'da Türkiye Selçukluları gibi devletler kurmuşlardır.
- 55:27Türk-İslam Devletlerinin Özellikleri
- 1071 Malazgirt Savaşı'nda Bizans'ın yenilmesinden sonra Anadolu'nun kapıları Türkler için açılmıştır.
- 14. yüzyıl başlarında Anadolu'yu gezen Marco Polo ve İbni Batuta, Anadolu için "Türkiye" ifadesini kullanmışlardır.
- Büyük Selçuklular'da Divan-ı Saltanat altında alt divanlar oluşturulması, ülke yönetimini kolaylaştırmak için yapılmıştır.
- 57:12Selçuklu Döneminde Gelişmeler
- Melikşah döneminde elde edilen gelirlerin büyük bölümü medrese, kütüphane, saray, ribat han, köprü ve kale gibi eserlerin yapımında harcanmıştır.
- Bu dönemde eğitim, mimari, savunma ve ticaret alanlarında gelişmeler yaşanmış, ancak sağlık alanında gelişme yaşanmamıştır.
- Selçuklular şehirlerin imarına önem vermiş ve fethedilen kentlerde vergi indirimine yönelik siyaset izlemişlerdir.
- 59:08Türk-İslam Devletlerinde Egemenlik Sembolleri
- Türk-Islam devletlerinde hutbe okutmak dini bir nitelik taşır çünkü hutbe halife adına okutulurdu.
- 11. ve 13. yüzyıllarda Türk devletleri, Orta Asya, Doğu Avrupa, Uzakdoğu, Hindistan ve Akdeniz limanları arasındaki ticaretten pay almaya yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır.
- İkta sisteminin uygulanması tarımsal ve askeri faaliyetleri geliştirmeye yöneliktir, ticaretle doğrudan ilgisi yoktur.
- 1:00:54Türk Devletlerinin Gelişmeleri
- İpek ve baharat yollarının topraklarından geçmesi Gaznelilerde ticari hayatın canlılık kazanmasında etkili olmuştur.
- Selçuklu devletinde ülke toprakları hanedan ailesinin ortak mal olarak kabul edilmiştir.
- Bu durum, aynı adı taşıyan birden çok Türk devletinin kurulmasına ve hükümdar değişikliklerinde taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur.