Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan, ÖSYM sınavlarına hazırlık amaçlı Türk-İslam devletleri konulu bir eğitim dersidir.
- Video, Türk-İslam devletlerinin coğrafyası, kuruluşları, gelişmeleri ve yıkılışları hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. İçerikte Karahanlılar, Gazneliler, Harzemşahlar ve Büyük Selçuklu Devleti gibi Türk İslami devletleri kronolojik olarak incelenmekte, ayrıca Selçuklular'ın Anadolu'ya gelmesi ve Anadolu Selçukluları'nın kuruluşu da ele alınmaktadır. Ders, devlet teşkilatı, ordunun yapısı, hukuk sistemi, mimari yapılar ve kültür etkileri gibi konuları da kapsamaktadır.
- Video, sınavlarda çıkabilecek soru kalıplarını göstererek öğrencilere yardımcı olmakta ve pekiştirme soruları çözerek konuları pekiştirmektedir. Türk-İslam medeniyetindeki bilim ve eğitim kurumları, dönemin önemli bilim adamları ve mimari yapılar hakkında da detaylı bilgiler sunulmaktadır.
- 00:07Türk-İslam Devletleri ve Coğrafyası
- Türk-İslam devletleri konusu TYT'de edebiyat ve sosyal bölümde, AYT'de sosyal bölümde her üç bölümde de birer soruyla çıkmıştır.
- Türk-İslam devletlerinin coğrafyasında Bizans, Türkiye Selçukluları, Büyük Selçuklu, Harzemşahlar, Karahanlılar ve Gazneliler yer almaktadır.
- Türk-İslam tarihinde Talas Savaşı, Malazgirt Savaşı ve Pasinli Savaşı gibi önemli savaşlar bu coğrafyada gerçekleşmiştir.
- 01:20Talas Savaşı ve Türklerin İslamiyet'i Benimsemesi
- Talas Savaşı'nın en büyük nedeni Göktürklerin yıkılmasıyla orta Asya'ya hakim olmak isteyen Çinliler ile Araplar (Abbasiler) arasında bir savaşın gerçekleşmesi olmuştur.
- Savaş, Karlukların Araplara desteğiyle Arapların kazanmasıyla sonuçlanmış ve Türklerin İslamiyet'e yaklaşması sağlamıştır.
- Abbasilerin alımlı politikası, Emevilerin ırkçı politikasından farklı olarak Türklerin Araplara yardım etmesinde temel faktör olmuştur.
- 03:09Türklerin İslamiyet'i Benimsemesi ve Katkıları
- Türklerin İslamiyet'i benimsemesini kolaylaştıran nedenler arasında gök tanrı dini ile İslam dini arasındaki benzerlik, tek tanrı inancı, ahlaki benzerlikler ve savaşçı ruhunun benzeri olduğu gaza ve cihat anlayışı bulunmaktadır.
- Türklerde herhangi bir toplumsal sınıfın ve İslam'da ruhban sınıfının olmaması da İslamiyet geçişi kolaylaştıran faktörler arasındadır.
- Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmiş, İslam dinini yaşayacak ve İslam kültürü, uygarlığına katkıda bulunacaktır.
- 04:23İlk Türk-İslam Devletleri
- İlk Müslüman Türk devleti İtil Bulgarları'dır, ancak Orta Asya'da ilk Müslüman Türk devleti Karahanlılar'dır.
- Karahanlılar 840 yılında Karluk, Yağma, Çiğ ve Tusi boyları tarafından Balasagun merkezli olarak kurulmuş, ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han'dır.
- Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet'i benimseyen Karahanlılar, Satuk Buğra'nın vefatından sonra Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmış, 1011-1012 yıllarında Harzemşahlar tarafından ortadan kaldırılmıştır.
- 06:44Gazneliler
- Gazneliler 963 yılında Samanlıların Türk komutanlarından Sebüktegin tarafından Horasan merkezli, Afganistan ve Kuzey Hindistan coğrafyasında kurulmuştur.
- Gaznelilerin en parlak dönemini Gazneli Mahmut döneminde yaşamış, Hindistan üzerine 17 büyük sefer düzenleyerek İslamiyet'in Hindistan'da yayılmasına katkı sağlamıştır.
- Gazneliler 1040 yılında Selçuklulara Dandanakan Savaşı'nda yenilerek Hindistan'a çekilmek zorunda kalmış, 1187 yılında Hüsrevi Melik'in esir edilmesiyle yıkılmıştır.
- 08:20Harzemşahlar
- Harzemşahlar devletinin bilinen ilk hükümdarı Ante'dir, İlaç Han ise bağımsızlığa kavuşturan ve gerçek kurucusu olarak kabul edilen hükümdardır.
- Harzemşahlar kendilerini Büyük Selçuklu Devleti'nin mirasçı olarak kabul edecek ve Moğollarla mücadele edeceklerdir.
- Harzemşahlar, Moğollarla mücadelesi sırasında Oral Faciası ve Yassıçemen Savaşı gibi önemli olaylar yaşanmış, 1231 yılında Moğollar tarafından yıkılmışlardır.
- 10:37Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu
- Selçuklu soyu Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyuna mensuptur ve bilinen ilk ataları Dukak Bey'dir.
- Selçuklu devletinin ismi Selçuk Bey'den gelir, ancak devletin teşkilatlanması ve bağımsızlık kazanması Tuğrul Bey döneminde gerçekleşmiştir.
- 1078 yılında Gaznelilerle yapılan savaşlar sonucunda Tuğrul Bey, Gaznelileri mağlup ederek kendi adına hutbe okutarak devletin kurucusu olarak kendini göstermiştir.
- 11:53Selçuklu Devleti'nin Gelişimi
- 1040 yılında Dandanakan Savaşı'nı kazanarak Selçuklular devletin bağımsızlığını tam olarak sağlamıştır.
- Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemi Melikşah döneminde yaşanmıştır.
- Tuğrul Bey, Abbasi halifesi tarafından "Doğunun ve Batının Sultanı" unvanını almış ve bu sayede din ve devlet işlerini birbirinden ayrılmasına yol açmıştır.
- 13:02Selçuklu Devleti'nin Önemli Zaferleri
- Alparslan, Kars ve Ani kalesini fethetmesiyle "Ebu'l-Feth" unvanını almış ve 1071 Malazgirt Zaferi ile Türklerin Anadolu'ya kapısı açılmıştır.
- Malazgirt Zaferinden sonra Alparslan, Anadolu'nun fethini hızlandırmak için komutanlarına "Fett-i Rizik" (Kılıç Hakkı) politikasını uygulamıştır.
- Selçuklular, Sultan Mesud döneminde Karataylara karşı Katman Savaşı'nda yenilerek dağılma sürecine girmiştir.
- 15:13Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı ve Sonrası
- Selçuklu Devleti'nin yıkılmasıyla ortaya çıkan devletler arasında Irak Selçukluları, Kirman, Suriye ve Türkiye Selçukluları bulunmaktadır.
- Atabeylikler arasında Salgurlular, İldeniz Oğulları, Bekegin Oğulları ve Zenginler bulunmaktadır.
- Selçuklu Devleti'nin yıkılmasının nedenlerinden biri de Hasan Sabbah liderliğinde gerçekleşen Batınilik faaliyetleridir.
- 17:30İlk Türk-Islam Devletlerinde Devlet Yönetimi
- Türk-Islam devletlerinde hakimiyet anlayışı eski Türklerdeki gibi tamamen cihan hakimiyeti şeklinde devam etmiştir.
- Kut anlayışı hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetme şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş ve veraset sistemi ülkede siyasi otoriteyi sarsarak devletin yıkılmasına sebep olmuştur.
- Hükümdarlar geniş yetkilere sahip olup, devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış tehditlerden korumak gibi görevlerini yerine getirmiştir.
- 19:58Hükümdarlık Unvanları ve Sembolleri
- Hükümdarlık unvanları arasında Han, Hakan, Bey, Hünkar, Gazı, Şah, Sultan, Padişah, Şeyhinşah gibi unvanlar bulunmaktadır.
- Hükümdarlık sembolleri olarak tavu, mayun, unvan alma, tuğ, asa, hilat, çetir, taht, nevbet, sancak, kılıç, kuşatma, hutbe, tuğra ve para basma gibi semboller kullanılmıştır.
- 20:47Saray Görevlileri
- Saray işlerinin görülmesi için bir teşkilat düzeni sağlanmış olup, bu düzende çeşitli görevliler bulunmaktadır.
- ÖSYM sınavlarında saray görevlilerinin görevleriyle ilgili eşleştirme soruları sorulmaktadır.
- Cameder (hükümdarın elbisesiyle ilgilenen), davetler (yazı takımlarını taşıyan), emir-i ahur (atların bakımıyla sorumlu), emir-i candar (güvenlik sorumlusu) gibi görevliler bulunmaktadır.
- 21:59Diğer Saray Görevlileri
- Emir-i çeşme (hükümdarın yiyeceklerini kontrol eden), emir-i haris (cezalandırıcı), emir-i silah (silah üretimi ve deposundan sorumlu) görevlileri bulunmaktadır.
- Emir-i çıkar (hükümdarın işlerini düzenleyen), hacib (hükümdar ve vezirden sonra en büyük görevli), hüccatlar (hükümdar ile halk ve divan üyeleri arasında görüşme ayıran) görevlileri vardır.
- Kısalara (dilekçeleri kabul eden), serhane (yol düzeniyle ilgilenen), şarapta has dişli başı (içkileri hazırlayan) ve taşlar (temizlik işlerinden sorumlu) görevlileri bulunmaktadır.
- 24:27Divan Görevlileri
- Divan-ı tuğra, devletin iç ve dış yazışmalarını yapan bir divandır ve başkanı tuğra veya münşidir.
- Divan-ı istifa, devletin tüm mali işlerini bakan bir divandır ve başkanı müstevidir.
- Divan-ı israf, devletin idari ve mali işlerinin yolunda gitip gitmediğini kontrol eden bir teftiş kuruludur.
- 25:49Diğer Divanlar
- Divan-ı arz, ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat ve asker maaşları ile ilgilenir ve başkanı emir-i arzdır.
- Divan-ı mezalim, hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkemedir.
- Divanlar, Türk-Islam devletlerinin merkezi otoritesini koruduğu ve devleti teşkilatlandırma yoluna gittiğini göstermektedir.
- 27:23Ordu Sistemi
- Hassa askerleri, sultan'a bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birliklerdir ve maaşlı askerlerdir.
- Gulam (köle) askerleri, farklı milletlerden seçilen, ücretli ve doğrudan sultan'a bağlı muhafız birlikleridir.
- İddaa ordusu, idda geliri karşılığında beslenen atlı askerlerdir ve Osmanlı'da tımarlı sipahi olarak bilinirler.
- 29:28Diğer Askeri Birlikler
- Melik askerleri, melik ve eyalet valilerinin askeri birlikleridir.
- Türkmenler, savaş zamanı ortaya katılan, genellikle uç bölgelerde yerleştirilen ve sınır güvenliğini sağlayan birliklerdir.
- Yardımcı kuvvetler, bağlı devletlere ve birliklerden savaş zamanı gönderilen ücretli askerlerden oluşan ordu birimleridir.
- 30:18Hukuk Sistemi
- Türk-Islam devletlerinde hukuk sistemi şeri hukuk ve örfi hukuk olmak üzere iki ana çatı altında incelenir.
- Şeri hukuk, İslam hukukundan temel alan, miras, boşanma, evlenme gibi konuları kapsayan bir sistemdir ve şeri davalara kadılar bakar.
- Örfi hukuk, eski Türk geleneklerinden temel alan, ülke güvenliği ve kanunların uygulanmasıyla ilgilenen bir sistemdir ve örfi davaları emir-i dat bakar.
- 32:25Toprak Yönetimi
- Mülkiyeti devlete ait olan topraklara miri topraklar denir.
- 32:44Miri Arazi Sistemi
- Miri arazi üç ana gruba ayrılır: Has arazi, iddaa arazi ve vakıf arazi.
- Has arazi, hükümdar ve ailesine ayrılan topraklardır ve gelirleri doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılır.
- İddaarazi, devlet görevlilerine maaş karşılığında ayrılan topraklardır; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı iddaa sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylüye aittir.
- 34:06Vakıf ve Büyük Topraklar
- Vakıf arazi, medrese, darüşşifa, cami gibi sosyal amaçlı kurumların giderleri için ayrılan topraklardır ve satılmaz, kiraya verilmez, devredilmez ve miras bırakılmaz.
- Büyük topraklar, mülkiyeti şahıslara ait topraklardır; Müslümanlara ait olanlar ölçü toprak, gayrimüslümlere ait olanlar ise haraci toprak olarak adlandırılır.
- Topraklar hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebilir veya atadan miras olarak kalabilir.
- 36:07Karahanlılar Döneminde Yazılan Eserler
- Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınmış Türk-Islam edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
- Divanü Lügat-it-Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmış ilk Türkçe ansiklopedik sözlüktür ve Türk dünya haritasını da içermektedir.
- Ata, Edip Ahmet Yüknekli tarafından kaleme alınmış, Divanü Lügat-it-Türk ise Ahmet Yesevi tarafından kaleme alınmış Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir.
- 38:33Bilim ve Eğitim Kurumları
- Türk İslam devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir; Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim kültür merkezleridir.
- Gazneliler döneminde Sultan Mahmut zamanında Nişabur'da önemli medreseler kurulmuştur.
- Büyük Selçuklu döneminde Nişabur'da ilk Selçuklu medresesi açılmış, Alparslan döneminde ise Nizamülmülk tarafından yaptırılan Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmiştir.
- 40:00Önemli Bilim Adamları
- Harezmi, dokuzuncu yüzyılda yaşamış matematikçi ve filozoftur; sıfır rakamını ilk kez kullanan ve "Kitab'ül-Cebir vel-Mukabele" eserini yazmıştır.
- Farabi, Avrupa'da Elfarabius adıyla tanınan, pozitif filmleri ilk kez sınıflandıran ve "El-Medinetü'l-Fazıl" eserini yazan önemli bir düşünçtür.
- İbni Sina (Avicenna), tıp alanında İslam dünyasında en büyük katkıyı sağlayan, "El-Kanun fi't-Tıb" eserini yazan ve "Tıbbın hükümdarı" olarak bilinen bir bilim adamıdır.
- 42:20Diğer Önemli Bilim Adamları
- Biruni, Gazneli Mahmut döneminde yaşamış, Ekvator'un uzunluğunu hesaplayan ve "El-Buasari Baki" eserini yazan önemli bir bilim adamıdır.
- Gazali, Büyük Selçuklu devleti döneminde yaşamış, Nizamiye Medresesi'nde baş müderrislik yapmış ve "İhya" ve "Tefahtül Felasi" eserlerini yazmıştır.
- Ömer Hayyam, Sultan Melikşah adına Celali takvimi hazırlayan, "Türk üçgeni" (Hayyam üçgeni) bulan ve İbn Rüşd ise Endülüs Emeviler döneminde yaşamış, Aristo'yu Avrupa'ya tanıtan bir filozoftur.
- 45:02Türk İslam Medeniyetinde Mimari Yapılar
- Eski Türklerde göçebe yaşam tarzı nedeniyle mimari yapı gelişmemişti, ancak Türk İslam devletleri ile yerleşik yaşam ve İslam medeniyetinin getirdiği kültür birikimiyle birçok mimari yapı ortaya çıkmıştır.
- Dini mimari yapılar arasında cami, mescid, türbe, kümbet, medrese, külliye, tekke ve zaviye bulunmaktadır.
- Sağlık alanında darüşşifa, darülaffiye, birhane, biraristan, maristan ve darüşsıhha; askeri alanda kale, sur, burç, tersane, kule, hisar, kışla ve ordu; sosyal-sivil alanda saray, köşk, ev, köprü, çeşme, hamam, imalathane ve tophane; ticari alanda ribat, kervansaray, ham, bedesten, kapan ve çarşı gibi mimari yapılar vardır.
- 46:54Türklerin İslam'ı Kabul Etme Faktörleri
- Türklerin İslam'ı kabul etmelerinde etkili olan faktörler arasında gök tanrı ve İslam inançlarına tek tanrıya inanılması, ahlak anlayışında benzerlik, kurban kesilmesi ve adaleti hakim kılmak adına yapılan savaşların cihat inancıyla benzerliği bulunmaktadır.
- Totemcilik ve büyücülük uygulamaları Türklerin İslam'ı benimsemesindeki etkili faktörlerden biri değildir.
- 47:36Türklerin İslam'a Katkıları
- Türkler 10. yüzyıldan itibaren büyük kitleler halinde İslam'ı kabul etmeye başlamış ve birçok konuda ve alanda katkıda bulunmuşlardır.
- Türkler İslam dünyasının koruyucusu olmuş, Haçlı seferlerine karşı İslam coğrafyasını korumuş, Müslümanları halifenin etrafında yeniden birleştirilmesinde etkili olmuş ve İslam'ın Orta Asya'dan Balkanlar'a kadar yayılmasını sağlamışlardır.
- Orta Asya'nın Çin-Ege'ye girmesini engellemede Türklerin kendi siyasi kararıyla ilgilidir, bu İslam'a katkı olarak görülemez.
- 48:37Türk Devletleri ve Unvanlar
- İslam'la birlikte Türk devletleri tarafından kullanılan unvanlarda değişiklik olmuştur; eski Türklerde kullanılan "hakan" unvanı yerine "sultan" unvanı kullanılmıştır.
- Oğuzlar, Tuğrul Bey'in önderliğinde Müslüman bir Türk devleti olan Büyük Selçuklu Devleti'nin bağımsız bir devlet haline getirmişlerdir.
- 49:09Selçukluların İslam'a Hizmetleri
- Selçukluların İslam'a hizmetleri arasında Abbasi Halifesi'nin Şebek Oğullarının baskısından kurtararak İslam birliğinin yeniden sağlaması ve Anadolu'ya girerek bu topraklarda İslam'ı yaymaları bulunmaktadır.
- Dandanakan Savaşı'nı kazanarak İran'da tek siyasi güç haline gelmeleri, Türk Müslüman devleti Gazneliler ile arasındaki siyasi mücadele olduğu için İslam'a hizmet değildir.
- 49:36Karahanlılar ve Türk İslam Devleti
- Orta Asya'da kurulan ilk Türk İslam devleti olan Karahanlılar, Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
- Bu dönemde ilk Türk İslam eserleri yazılmış ve geliştirilmiştir.
- Karahanlılar ulusal benlikleri kurmuş, İslam'ın Asya'da yayılıp güçlenmesinde etkili olmuş, Türkçenin gelişimine katkıda bulunmuş ve resmi dili Türkçeyi olan Türk İslam devleti kurmuşlardır.
- 50:37Gazneliler ve Hindistan Seferleri
- Hindistan üzerine 17 sefer yapan Gazneli Mahmut, bu seferler sonucunda topraklarını Gaz Nehrine kadar genişletmiştir.
- Bu seferlerle İslam geniş bir alanda yayılma alanı bulmuş ve Gazneliler Devleti'nin saygınlığı artmıştır.
- Gazneliler Devleti'nde kültürel birlik ve beraberlik sağlanmış olup sağlanmamış olduğu belirtilmemiştir.
- 51:15Büyük Selçuklu Devleti'nin Sonu
- Sultan Melikşah'ın 1092 yılında vefat etmesinden hemen sonra ülkede taht kavgaları başlamış, Sultan Sencer'in devleti yeniden tasarlamasına, 1157 yılındaki ölümüne kadar devam etmiştir.
- Sultan Sencer'in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti tarih sahnesinden silinmiştir.
- Hanedan üyeleri arasındaki mücadeleler sonucu devlet güç kaybetmiş, devlet otoritesi ve gücü zayıflamıştır.
- 52:04Selçuklu Ordusu ve Sarayı
- Selçuklu ordusu gulema, saray askerleri, bağlı devlet askerleri ve hassa ordusu gibi ana birimlerden oluşmaktaydı.
- Selçuklularda geniş bir donanma ve yeniçeri ocağı bulunmamaktaydı.
- Büyük Selçuklu sarayında hacıbe, çarşı, nike ve candar gibi görevliler yer alırken, lala (Osmanlı'da şehzadelerin hocaları) bu sarayda bulunmamaktaydı.
- 53:26Selçukluların Fars Kültüründen Etkilenmesi
- Büyük Selçuklular'da saray için "bargah" ve "dergah" gibi Farsça adlar kullanılmıştır.
- Anadolu Selçuklularında hükümdarlar "Keykubat", "Keyhüsrev", "Kykus" gibi Farsça unvanlar kullanmıştır.
- Selçuklular Fars kültüründen etkilenmişlerdir.
- 54:17Ödüllü Sorular
- Geçen haftaki ödüllü sorunun cevabı "tezhip" olmuştur.
- Bu haftaki ödüllü soru: "Selçuklu saray teşkilatında çalışanların başında olan ve onları denetleyen kişiye verilen ad nedir?"
- İzleyicilerden ödüllü sorunun cevabını yorum kısmına yazmaları istenmektedir.