Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen ve öğrencisi Eyüp arasında geçen eğitim dersi formatında hazırlanmıştır. Öğretmen, EKPSS sınavına hazırlık amacıyla Türk-İslam devletleri ve kültürleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır.
- Video, "İlk Türk İslam Devletleri'nde Kültür ve Medeniyet" konusuyla başlayıp, Osmanlı Devleti'nin saray görevlileri, meclisleri, hukuk sistemi ve toprak yönetimi hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Ardından Türk-İslam mimarisi, önemli eserler ve bilim adamları ele alınmakta, son olarak ise Türk İslam devletlerinin yazar ve eserleri anlatılmaktadır. Video, son bölümde soru-cevap formatında 15 adet sınav sorusuyla tamamlanmaktadır.
- Videoda İslamiyet öncesinde ve sonrasında kullanılan semboller, Osmanlı saray görevlileri, devlet meclisleri, hukuk sistemleri, toprak yönetimi, Türk-İslam mimarisi, önemli eserler ve bilim adamları gibi konular EKPSS sınavına hazırlık açısından önem derecesiyle sıralanarak sunulmaktadır. Ayrıca "Kutadgu Bilig", "Divanü Lügatit Türk" gibi önemli eserler ve Yusuf Has Hacib, Kaşgarlı Mahmut gibi önemli yazarlar hakkında bilgiler de içermektedir.
- Videoların Aksaklığı ve Kitaplar
- Eğitmen, yaklaşık on gün boyunca videoların gelmediğini ve izleyicilerin endişeli olduğunu belirtiyor.
- Aksaklığın sebebi, ailevi ve sağlık problemleri nedeniyle şehir dışına çıkmasıydı.
- İlk kitabın (EKPS serisinin ilk kitabı) çıktığını ve videolarla birebir uyumlu olduğunu duyuruyor.
- 01:44Kitap Özellikleri ve Diğer Kitapların Durumu
- Kitabın ön yüzünde kare kodu bulunuyor ve bu kod okutularak videolara ulaşılabilir.
- Kitaplar büyük puntolarla yazılmış, tablolar ve görseller içeriyor ve not alabilecek alanlar mevcut.
- Kitabı almak zorunlu değil ancak alındığında öğrenme süreci hızlanacak ve bilgiyi kalıcı hale getirecek.
- 03:14Diğer Kitapların Çıkış Tarihleri
- Vatandaşlık kitabı baskıda, coğrafya, Türkçe ve matematik kitapları baskıya gitmek üzere.
- Tüm video ders defterleri serisi 14-15 Eylül civarında tamamlanacak.
- Soru bankaları Eylül'ün son haftasında çıkması bekleniyor.
- 04:18Sınav Hazırlık Stratejisi
- Sınavın Nisan ayında yapılması bekleniyor ve önümüzde yaklaşık sekiz ay var.
- Her bir ders için bir ay ayırarak konuları bitirip, sonraki 2-3 ay boyunca deneme çözmek öneriliyor.
- Hızlı ilerlemek yerine sağlam ve yavaş ilerlemek daha etkili olacaktır.
- 05:24Ekps Koordinatörlüğünün Koordinatları
- Eğitmen, EKPS'nin koordinatörlüğünü yaptığı ve diğer hocaların da izleyicilere söz verdiğini belirtiyor.
- Malatya'dan ve Bolu'dan gelen hocaların genel tekrar videoları çekilecek.
- Tarih konusunda 10 deneme hazırlanacak ve bunlarla birlikte sınava tamamen hazır olunacağı vaadi veriliyor.
- 06:35İlk Müslüman Türk Devletlerinde Semboller ve Ünvanlar
- Kılıç, yay, örgün, ota, çadır, nevbet ve davul gibi semboller İslam öncesinde de kullanılıyordu.
- Hutbe, mesane, tıraz ve hilat gibi semboller İslam ile beraber hayatımıza girmiş önemli sembollerdir.
- Sultan-ı azam, padişah, sultan, melik ve emir gibi ünvanlar İslam ile beraber kullanılmaya başlanmış.
- 08:46Değişen Anlayışlar
- Kut anlayışı (yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanma) İslam devletlerinde de devam etmiş ancak "Allah'ın nasibi ve takdiri" olarak adlandırılmış.
- Türk cihan hakimiyeti düşüncesi "cihat" veya "ilahi kelimetullah" olarak kullanılmaya başlanmış.
- 10:14Saray Görevlileri
- Candar, padişahın canını koruyan görevlidir.
- Alendar, hükümdarın silahlarıyla ilgilenen görevlidir.
- Camedar, hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenen görevlidir.
- Taşlar (aptar), hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir.
- Şaraplar, hükümdarın içkileriyle ilgilenen görevlidir.
- Emir-i Şikar, hükümdarın av partisini düzenleyen görevlidir.
- Çaşnigir (Çesnigir), hükümdarın sofrası ve yemekleriyle ilgilenen kişidir.
- 11:32Hacip ve Divan-ı Mezalim
- Hacip, devletin üçüncü numarasıdır (bir numara sultan, iki numara sadrazam).
- Hacip, hükümdarla devlet ve halk arasındaki ilişkiyi kurar.
- Divan-ı Mezalim, en üst mahkemedir ve hükümdar tarafından yönetilir.
- Hacip, şikayetçilere ilk olarak karşı çıkar ve onların derdini dinler.
- Hacip, şikayetçilere inanırsa davayı sultan'a çıkarır.
- Normal hacip dışında has hacip de vardır (örneğin Yusuf Has Hacip).
- 13:25Meclisler
- Divan-ı İstifa, mali işlerle ilgilenen önemli bir meclistir.
- Divan-ı Arz, askeri işlerle ilgilenir ve emir arz görevlisidir.
- Divan-ı İsrar, ülkeyi denetler ve müfettiş görevlidir.
- Divan-ı Tuğra (veya Divan-ı İnşa), devletin yazışmalarıyla ilgilenir.
- Divan-ı Beriit, haberleşme ve posta teşkilatıyla ilgilenen, büyük divana bağlı olmayan bir meclistir.
- Niyabeti Saltanat, sultanın olmadığı dönemlerde toplanan divandır ve naip (vekil) görevlidir.
- Divan-ı Mezalim, en üst mahkemedir ve kararlarına itiraz edilemez.
- 18:56Devlet Görevleri
- Amid, sivil yönetici demektir.
- Amil, vergi memuru ve vergi toplayan memurdur.
- Melik, hükümdarın oğludur.
- Nebi, atabey ve askeri vali demektir.
- Muhtesib, çarşı ve pazarı denetleyen, belediye işlerinden sorumlu kişidir.
- 19:44Hukuk
- İslamiyet öncesi hukukla İslam hukuku (şeri hukuk) aynı değildir.
- Hukukumuzun oluşmasında öncelikle İslam'ın getirdiği hususlar, ardından Oğuzların gelenekleri etkilidir.
- Şeri hukukta evlenme, boşanma, hırsızlık, miras, savaş, ticaret, zina gibi davalar görüşülen davalardır.
- Örfi hukuk, sosyal hayat, yönetim, mali işler, askeri işler ve güvenlik gibi konuları kapsar.
- Şeri hukukta davalara kadılar bakar ve kadıları atayan kişi kadı ulkudat'tır.
- Örfi hukukta davalara bakan kişi emir-i dat'tır.
- 21:52Toprak Yönetimi Hukuku
- Askeri davalara kadı değil, askeri kurallara hakim olan kadıasker veya kadı eşk bakar.
- Topraklar iki ana kategoriye ayrılır: devlete ait miri topraklar ve halka ait mülk topraklar.
- Halka ait topraklar da ikiye ayrılır: müslümanlara ait öşri toprak ve gayrimüslimlere ait haraci toprak.
- 23:39Miri Topraklar ve Has Toprak
- Osmanlı Devleti'nde toprakların çoğunluğu devlete aittir, böylece feodal bir düzenin ortaya çıkmasını ve toprak sahiplerinin ülke yönetimine çok söz sahibi olmasını engellemektedir.
- Devletin toprağından bir kısmı has toprak olarak ayrılır ve bu topraktan elde edilen gelir doğrudan sultan veya saraya gider.
- Diğer bir kısmı vakıf toprağı olarak ayrılır ve bu topraktan elde edilen gelir dini ve hayır işlerinde kullanılır.
- 24:57İddaa Sistemi
- İddaa sistemi, devletin memurlarına ve askerlerine maaş yerine toprak vermesi ve bu kişilerin toprağı ekip biçerek kendi gelirini elde etmesi sistemidir.
- İddaa sisteminin faydaları: toprağın boş kalmasını önler, tarım ve ticareti teşvik eder, sınır güvenliğini sağlar ve devletin hazinesinden maaş için para harcamasını engeller.
- İddaa sahiplerine tımarlı sipahi denir, barış zamanında sipahi, savaş zamanında ise cebelü olarak adlandırılır.
- 29:00Sosyal Hayatta Kullanılan Kavramlar
- İmarethane, yiyecek dağıtan hayır kurumudur; kapan, tek bir cins malın satıldığı yerdir; bazaar ise her tür malın satıldığı çarşıdır.
- Kümbet, siyasi isimler ve hükümdarlar için yapılan çadır şeklinde mezarlardır; türbe ise dini alimlerin mezarlarıdır.
- Külliye, cami etrafında toplanan toplu yapılardır; tekke ve zaviye dini sohbetlerin gerçekleştirildiği yerlerdir; darüşşifa hastane demektir.
- 31:00Ordu ve Eğitim
- Osmanlı ve Selçuklu devletlerinde askerlerin büyük çoğunluğu iddaa askerleridir, savaşlarda yüzbin kişilik orduların neredeyse yetmişbini iddaa askerleridir.
- Glanlar, savaşta esir alınan Türklerden oluşur ve genellikle Türk çocukları alınır, yetiştirilir ve kullanılır.
- Bulam sistemi tarihte uygulayan ilk Türk devleti Karahanlılar'dır; Anadolu'da kurulan ilk medrese Danişmendliler tarafından kurulan Yağbasan Medresesi'dir.
- 32:50Nizamiye Medreseleri ve Eğitim Sistemi
- Nizamiye medreselerinin en önemli görevi, Hasan Sabbah'ın anlattıklarının yalan olduğu ve İslam'ın öyle bir din olmadığı gibi düşünceleri ile insanları bilinçlendirmektir.
- Medreselerde dini eğitim verilir, öğrencilere "danışmend", öğretmene "müderris", alınan diploma ise "icazetname" adı verilir.
- 33:49Türk-Islam Mimari Türleri
- Medrese, kümbet, türbe, cami, mescit, tekke ve zaviye dini mimari örnekleridir.
- Sivil mimari örnekleri ev, çeşme, ribat, kervansaray, han, hamam ve kütüphanedir.
- Askeri mimari örnekleri kışla, tersane, kale, burç, sur, garnizon ve nizamiyedir.
- 36:44Türk-Islam Sanatları
- Hat sanatı arapçayı güzel yazma sanatıdır ve bununla uğraşana hattat denir, ilk büyük Türk hattatı Amasyalı Yakuttur.
- Minyatür bir şeyin küçülterek çizilmesidir ve bununla uğraşana musavvir veya nakkaş denir.
- Tesrih (TCP) altın yaldızlamak anlamına gelen kitapların süslenmesi sanatıdır ve bununla uğraşana müzehhip denir.
- Telkari gümüş işleme sanatı, malakari duvar süsleme sanatı, vitray ise cam süsleme sanatıdır.
- Ebru bir kağıdın üstünde özel bir sıvıda resme şekiller veren süsleme sanatıdır.
- 38:18Önemli Bilim Adamları
- Farabi dünyadaki ikinci öğretmen olarak bilinir, lakabı "Muallimi Sani"dir ve "Kitab'ül-Musiki" adında dünya tarihinin ilk modern müzik kitabı vardır.
- Gazali felsefeyle uğraşmış, Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nde rektörlük yapmış ve "Kimya-i Saadet" eserini yazmıştır.
- Biruni, Gazneli Mahmut'un sarayının en değerli hazinesi olarak kabul edilmiştir.
- İbn-i Sina (Avicenna) tıbbın hükümdarı olarak bilinir, mikrobun tanımını yapmış, şeker hastalığını tanımlamış ve ilk kez mide ameliyatı gerçekleştirmiştir.
- Cabir bin Hayyam modern kimyanın kurucusudur, Harezmi cebrin kurucusudur.
- Ömer Hayyam matematikçi, astronomi ve rubai yazarıdır, Celali Takvim'in hazırlanmasındaki heyetin başkanlığını yapmıştır.
- 43:31Türk Edebiyatı ve Önemli Eserler
- Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu Bilig" (Mutluluk Veren Bilgi) adlı eseri, siyasetname ve nasihatname niteliğinde olup, devlet görevlisi olarak insanlara siyasi nasihatlar vermektedir.
- Kaşgarlı Mahmut'un "Divanü Lügat-it Türk" eseri, Araplara Türkçe'nin zenginliğini anlatmak için Arapça yazılmış önemli bir eserdir ve 2008 yılında UNESCO tarafından Kaşgarlı Mahmut Yılı ilan edilmiştir.
- Edip Ahmet Yükneki'nin "Atabetü'l-Hakaik" (Gerçekliğin Eşiği) adlı eseri, Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu Bilig"inin devamı olarak kabul edilmiştir.
- 47:10Diğer Önemli Yazarlar ve Eserleri
- Ahmet Yesevi'nin "Divan-ı Hikmet" eseri, ilk Türk tasarruf eseridir ve Hz. Muhammed'in yaşamı, özellikleri ve güzel ahlakından bahsedilmiştir; Türkistan bölgesinde İslam'ı yaydığı için "Piri Türkistan" ünvanı verilmiştir.
- Firdevsi'nin "Şehname" eseri, Gazzali manto sunan ve İskitler'in en önemli hükümdarı Alper Tunga'yı (Afresiyap olarak) anlatmaktadır.
- Ali Şir Nevai'nin "Muhakemetü'l-Lugateyn" eseri, Farsça ve İncit Hintçe'den daha zengin olan Türkçe'nin zenginliklerini göstermektedir.
- 48:36Önemli Siyasi ve Bilimsel Eserler
- Nizamülmülk'ün "Siyasetname" adlı eseri, devletin nasıl yönetileceği sorusuna cevap vermektedir ve tarihte gelen birçok hükümdarın başucu kitabı olmuştur.
- Ömer Hayyam'ın rubaileri, "Ömer Hayyam sen ne içtiğim şarap helaldir, sensiz içtiğim su bile haram" gibi güzel şiirler içermektedir.
- 50:18Türk-İslam Devletleri ve Kültür Medeniyet
- Türk-Islam devletleri ile İslam öncesi Türk devletlerini ayıran semboller (hutbeas, hilat, hutbe) ve ünvanlar (padişah, sultan, melik, emir) vardır.
- Türk hakimiyeti "cihat" veya "ilahi kelime" olarak adlandırılmış, "kut" anlayışı ise "Allah'ın nasibi ve takdiri" olarak değişmiştir.
- Divan sisteminde; divan-ı istifa mali işlerle, divan-ı arz askeri işlerle, divan-ı tuğra yazışmalarla ilgilenirken, divan-ı mezalim en üst mahkemedir.
- 51:18Hukuk, Ekonomi ve Eğitim Sistemi
- Şeri hukukun başında kadı, askeri davaları kadı asker veya kadı eşk bakarken, örfi hukukun başında emir-i dad bulunmaktadır.
- Tımar sisteminde, gayrimüslimlere ait topraklara "haraci toprak" denilirken, savaş zamanı sipahi, savaş yokken tımar sisteminde yetişenlere "cebeli" adı verilmiştir.
- Anadolu'daki ilk medrese Danişmendlere ait olan Yağı Basan Medresesiydi; öğrenci, müderris (öğretmen) ve diploma ise icazetname idi.
- 52:48Bilim ve Sanat Alanındaki Önemli İsimler
- Hat sanatı güzel yazı yazma sanatı, minyatür sanatıyla ilgilenen kişiye nakkaş, tezhip sanatıyla ilgilenen kişiye müzehhip denir.
- Farabi'nin en önemli eseri "Kitabül Müsik" iken, Gazali "İhvanü's-Safa" adlı eseri yazmıştır.
- İbni Sina (Abu Ali Sina), "Tıbbın Hükümdarı" olarak bilinir, ilk mide ameliyatını yapmış, şeker hastalığını tespit etmiş ve "El-Kanun fit-Tıb" ve "Kitabü's-Sıfa" adlı eserlerini yazmıştır.
- 53:34Bilim ve Edebiyat Alanındaki Diğer Önemli İsimler
- Ömer Hayyam, Celal Takviminin hazırlanmasını sağlamıştır.
- Gazneli Devleti'nin 1040 yılında Selçuklu ordusuna yenilmesi, Gaznelilerin dağılış sürecini hızlandırmıştır.
- Dandanakan Savaşı, Gaznelileri yıkılma sürecine itmişken, Büyük Selçuklu Devleti'nin resmi kuruluşu olmuştur.
- 55:17Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarları
- Sultan Alparslan ve Sultan Melikşah, Tuğrul Bey'in kurduğu Büyük Selçuklu Devleti'nin hükümdarlarıydı.
- Sultan Alparslan, Malazgirt Savaşı'nda önemli rol oynamış ve Anadolu'yu Türklerin yurt edinmesine olanak sağlamıştır.
- Sultan Melikşah, Büyük Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemini yaşatmıştır.
- 57:03Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı
- Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılmasına zemin hazırlayan gelişmeler arasında Türklerin yeni ilanların alınması, Karahitaylarla yapılan Katman Savaşı ve Atabeylerin kendi bağımsızlıklarını ilan etmesi bulunmaktadır.
- Baba İshak isyanı, Büyük Selçuklu döneminde değil, Anadolu Selçuklu döneminde yaşanmıştır.
- 57:52Türk Hükümdarları ve Önemli Eserler
- Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han, Müslüman olduktan sonra Abdülkerim ünvanını almış ve İslam'ın yayılması için mücadele etmiştir.
- Tuğrul Bey, 1055 yılında Bağdat'a gelerek halifeyi Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve Abbas Halifesi Kaim bi-emrillah tarafından "Doğu ve Batının Hükümdarı" unvanı verilmiştir.
- Gaznelilerin en ünlü hükümdarı Sultan Mahmud'un sarayının en değerli hazinesi olan kişi, ünlü bilim adamı Bîrûnî'dir.
- 59:31Türk Devletlerindeki Sistemler
- Selçuklularda bölge veya eyaletlerin başına idareci olarak tayin edilen melik yanına verilen ve şehzadenin en iyi şekilde yetiştirmesinden sorumlu olan tecrübeli devlet adamına "atabey" denir.
- Peçenekler, 1071 Malazgirt Savaşı'nda Bizans'ın yanından ayrılıp Selçuklu saflarına katılmışlardır.
- İlk Müslüman Türk devletleri hükümdarlarının kullandığı ünvanlardan Kaan dışında, Buğra, Emir, Sultan ve Melik bulunmaktadır.
- 1:00:59Türk İslam Devletlerindeki Divanlar ve Sistemler
- İlk Türk İslam devletlerinde bulunan divanlardan Divan-ı İsrar (müfettiş), Divan-ı Arz (askerlik işlerinden sorumlu), Divan-ı Istifa (mali işlerden sorumlu) ve Divan-ı Insa/Tugra (devletin yazışmalarından sorumlu) bulunmaktadır.
- Devlete ait topraklar kişilere hizmet karşılığı bırakılan ve bu toprağa köylere kiralar, elde edilen kira ve vergilerle asker yetiştirilen sistem "iltizam" sistemidir.
- Osmanlı Devleti'nde insanların dine göre sınıflandırıldığı sistem "millet" sistemidir.
- 1:02:35Önemli Türk İslam Şehirleri
- Günümüzde Özbekistan sınırları içerisinde yer alan ve zamanında İslam orduları tarafından ele geçirilip "İslam'ın Roma'sı" olarak ünlenen Türk İslam şehri Buhara'dır.