Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, Türk Dil Kurumu'nun sunduğu çeşitli sözlüklerin tanıtımını ve doğru kullanımını anlatan bir eğitim içeriğidir. Konuşmacı, Ortak Türkçe Konutu projesi kapsamında halka yönelik bir eğitim sunmaktadır.
- Video, Türk Dil Kurumu'nun sunduğu güncel Türkçe sözlüğü, derleme sözlüğü, tarama sözlüğü, etimolojik sözlük, batı kökenli sözcükler sözlüğü ve kişi adları sözlüğü gibi farklı sözlük türlerini tanıtmaktadır. Her sözlüğün özellikleri, kullanım alanları ve arama yöntemleri örneklerle açıklanmakta, sözcüklerin farklı anlamları, türleri ve okunuş işaretleri detaylı şekilde gösterilmektedir.
- Videoda ayrıca "atmak", "ekmek", "ev", "ziyaret", "yazıcı", "ölçü", "hala", "babalık", "yüz", "yeşil zeytin", "hak", "oğul", "için", "kışın", "yarın", "kesik", "karı", "ileri", "geri" ve "ala" gibi çeşitli sözcüklerin farklı anlamları ve kullanım şekilleri incelenmektedir. Sözlüklerdeki simgeler, birleşik kelimeler, atasözleri ve yardımcı fiiller gibi işaretlerin anlamları da açıklanmaktadır.
- 00:07Türk Dil Kurumu Sözlükleri
- Sözlük her zaman ve her yerde insanın ihtiyaç duyduğu, sürekli başvurduğu önemli bir kaynaktır.
- Türk Dil Kurumu sözlükleri, kurumun kurulduğu günden bugüne yaptığı en önemli çalışmalar arasındadır.
- Türk Dil Kurumu sözlükleri, hem basılı ortamda hem de elektronik ortamda (sözlükler.gov.tr adresinde) yayınlanmaktadır.
- 02:14TDK Sözlüklerinin Türleri ve Amaçları
- TDK sözlükleri amaçlarına göre ayrılır: Güncel Türkçe Sözlüğü, Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Türk İşçilikleri Sözlüğü, Etimolojik Sözlük, Batı Kökenli Sözcükler Sözlüğü ve Kişi Adları Sözlüğü.
- Derleme Sözlüğü, halk ağzında kullanılan sözcükleri derleyen on iki ciltlik bir sözlüktür.
- Tarama Sözlüğü, yazılı dilde varlığını tespit edilen eskimiş veya az kullanılan sözcükleri içeren bir sözlüktür.
- 07:13Sözlüklerin Kullanımı
- Türkiye Türkleri için öncelikle güncel Türkçe sözlüğe bakmak gerekir çünkü burada standart Türkçe'de var olan sözcükler bulunmaktadır.
- Sözcüğün hangi yörede kullanıldığı veya kökeni gibi bilgiler için, kişinin amacına göre farklı sözlükler kullanılmalıdır.
- Sözlükte arayabileceğimiz sözcük türleri iki ana kategoriye ayrılır: isimler (adlar) ve fiiller (eylemler), ayrıca sıfat, zarf, edat ve bağlaç gibi görevli sözcükler de bulunmaktadır.
- 10:43Sözlükteki İşaretler ve Örnek
- Sözlükte kısa çizgi, tire gibi işaretler ve ekler kullanılır, bu işaretlerin anlamları ve eklerin görevleri önemlidir.
- Sözlükte bazı kısaltmalar (mecaz, Farsça, Arapça gibi) ve terimler (edebiyat terimi, yazın terimi, askerlik terimi gibi) bulunmaktadır.
- "Atmak" sözcüğü örneğinde, "at-ar" şeklinde gösterilen eylem ve geniş zaman eki, "topu yere atmak" gibi örneklerle açıklanmıştır.
- 14:02Sözlükteki Sözcük Anlamları
- Sözlükteki sözcüklerin farklı anlamları gösterilirken, örneğin "atmak" kelimesi için farklı eki ve ön ekler kullanılarak çeşitli anlamlar açıklanır.
- "Atmak" kelimesinin nesnesiz kullanımları (biber atmak, tuz atmak) ve argo anlamları (götürmek, kızı eve attı gibi) sözlükte belirtilir.
- Sözlükte argo anlamlar "argo" yazısıyla işaretlenir ve günlük konuşmada kullanılmayan, kaba veya teklifsiz konuşmada rastlanan anlamları gösterir.
- 17:25Sözcük Türleri ve Anlamları
- Aynı sözcüğün hem isim hem fiil olarak kullanılabilmesi mümkündür, örneğin "ekmek" sözcüğü hem isim hem fiil olarak iki farklı madde başı olarak tanımlanır.
- Sözcüklerin gerçek anlamından farklı mecaz anlamları da sözlükte belirtilir, örneğin "ekmek" sözcüğünün gerçek anlamı hamur olurken, mecaz anlamı geçim kaynağıdır.
- Sözcüklerin kökenleri (Arapça, Türkçe vb.) ve özel okunuşları (uzun a, kısa a gibi) sözlükte belirtilir.
- 24:10Terimler ve Özel Kullanımlar
- Bazı sözcüklerin belirli alanlarda (askerlik, bilişim, sinema) kullanılan anlamları sözlükte belirtilir.
- Edebiyat, müzik gibi alanlarda kullanılan özel anlamlar sözcüğün yanında "edebiyat", "müzik" gibi ifadelerle işaretlenir.
- İşitme engelliler için Türkçe İşaret Dili ile sözcüklerin gösterimi de sözlükte yer alabilir.
- 25:45Sözlükte Sözcüklerin Gösterimi
- "Hala" sözcüğü sözlükte farklı anlamlarda gösterilmiştir: birinci anlamında isim olarak "babanın kız kardeşi", ikinci anlamında zarf olarak "şimdiye kadar" anlamında kullanılmıştır.
- Aynı sözcük farklı anlamlarda gösterildiğinde, sözlükte ayrı madde başları olarak yazılır ve bir ve iki şeklinde numaralandırılmaz.
- Sözlükte sözcüklerin türü (isim, sıfat, zarf, zamir vb.), nasıl okunduğu ve anlamı sırasıyla gösterilir.
- 27:41Sözcüklerin Farklı Anlamları ve Kullanımları
- "Babalık" sözcüğü farklı anlamlarda kullanılır: isim olarak "baba olma durumu", halk ağzında "üvey baba" anlamında, ayrıca seslenme edatı olarak da kullanılır.
- "Yüz" sözcüğü farklı anlamlarda kullanılır: isim olarak "alın, göz, çene" gibi anlamlarda, sıfat olarak "doksandokuzdan sonraki sayının adı" anlamında.
- Sözcüklerin farklı anlamlarını ve kullanımını sözlükte anlam numaralarıyla (bir, iki, üç) gösterir.
- 30:29Birleşik Sözcükler ve Özel Kullanımlar
- Birleşik sözcükler sözlükte bitişik olarak aranmalıdır, aksi takdirde sözcük bulunmaz veya öneri istenir.
- "Hak" sözcüğü farklı anlamlarda kullanılır: isim olarak "doğru, hakikat", sıfat olarak "doğru, gerçek", ayrıca "hak etmek" anlamında eskimiş bir sözcük olarak da gösterilir.
- Bazı sözcükler özel isim olarak da kullanılır, örneğin "hak" sözcüğü din bilgisi olarak "Allah" anlamında özel isim olarak gösterilir.
- 34:30Sözcüklerin Okunuş İşaretleri ve Kullanımları
- Sözlükte kalın ve ince okunuş işaretleri, uzun ünlülü işaretleri ve tonlulaşma durumları gösterilir.
- "Oğul" sözcüğü parantez içinde "yumuşak g, l-u" şeklinde gösterilerek, eki getirildiğinde "olu" şeklinde okunabileceğini belirtir.
- Bazı sözcükler zarf veya edat olarak da kullanılır, örneğin "için" sözcüğü altı farklı edat anlamı taşır.
- 36:33Zarf ve Sıfat Kullanımları
- "Kışın" sözcüğü zarf olarak kullanılır ve sözlükte bu özelliği belirtilir.
- "Yarın" sözcüğü hem isim hem zarf olarak kullanılır: isim olarak "bugünden sonra gelecek ilk gün", zarf olarak "bugünden sonraki gün" anlamında.
- Zarfın eylemi nitelediği, sıfatın ise ismi nitelediği belirtilir.
- 38:36Sözcüklerin Farklı Anlamları ve Kullanımları
- "Kesik" sözcüğünün farklı anlamları inceleniyor: sıfat olarak gazete kesiği, spor terimi olarak, argo olarak "parası olmayan", "tutkun" anlamında ve halk ağzında tarlama, bahçe çevresindeki oyuk, delik, hendek olarak kullanılıyor.
- "Karı" sözcüğünün farklı anlamları: erkeğin hanımı eşi olarak isim, kaba konuşmada kadın olarak, halk ağzında "ihtiyar" anlamında kullanılıyor.
- "Yalnız" sözcüğünün hem sıfat hem zarf olarak kullanılabilmesi gösteriliyor.
- 43:22"İleri" ve "Geri" Sözcüklerinin Anlamları
- "İleri" sözcüğünün farklı anlamları: isim olarak "daha ötede olan", sıfat olarak "ileri hat, ileri sınır", megas olarak "ileri fikir", zarf olarak "öne doğru" ve seslenme olarak kullanılıyor.
- "Geri" sözcüğünün farklı anlamları: isim olarak "arka bir şeyin sonu", sıfat olarak "aptal, anlayışsız", zarf olarak "geriye doğru" ve seslenme olarak kullanılıyor.
- Halk ağzında kullanılan farklı anlamlar ve işaret dilindeki karşılıklarının gösterildiği belirtiliyor.
- 47:38"Ala" ve "Hala" Sözcükleri
- "Ala" sözcüğünün farklı anlamları: karışık, renkli alacağı anlamında, alagözlü, ala kilim gibi kullanılıyor ve isim olarak alabalık'ın ismi olarak geçiyor.
- "Ala" sözcüğünün sıfat olarak "açık kestane rengine" anlamında halk ağzında kullanıldığı belirtiliyor.
- "Hala" sözcüğünün ayrı bir madde olarak gösterildiği ve her ikisinin de düzeltme işareti (uzatma işaretleri) ile yazıldığı vurgulanıyor.
- 48:55Güncel Türkçe Sözlük Özellikleri
- Güncel Türkçe Sözlük'te birleşik sözcükler, atasözleri ve simgeler gibi farklı öğeler bulunuyor.
- Kimya elementlerinin simgeleri sözlükte belirtiliyor, örneğin Au (altın), Ag (gümüş) ve Fe (demir) gibi.
- Bazı fiiller yardımcı fiil olarak kullanılabilir, örneğin "durmak" fiili "gide durmak" gibi yapılar içinde yardımcı fiil olarak kullanılır.
- 53:27Sözlük Kullanımı İçin Bilinmesi Gerekenler
- Sözlükteki işaretlerin ve sözcük türlerinin anlamlarını bilmek gerekiyor.
- Aynı seslerle yazılmış farklı sözcüklerin farklı anlamlarda kullanılabileceğini ve aynı sözcüğün farklı anlamlarının altına 1, 2, 3 şeklinde yazılabileceğini bilmek önemlidir.
- Bu bilgileri bilmek güncel Türkçe Sözlük'ten daha rahat yararlanmayı sağlar.
- 54:11Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü
- Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, Türkçe'ye Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca ve Yunanca gibi Avrupa dillerinden giren sözcüklerin yer aldığı bir sözlüktür.
- Bu sözlükte sözcüklerin arkasından örnek cümle işaretleri bulunur ve bu işaretler sözcüğün cümle içinde nasıl kullanılacağını gösterir.
- 55:39Tarama ve Derleme Sözlükleri
- Tarama sözlüğü, Türkçe yazılı eserlerin ilk yazıldığı dönemden bugüne kadar oluşturulmuş yazılı metinlerde yer alan sözcükleri içeren bir sözlüktür.
- Derleme sözlüğü ise halk ağzından derlenmiş sözcükleri içeren bir sözlüktür.
- Tarama sözlüğü TS kısaltmasıyla, güncel Türkçe sözlüğü ise GTS kısaltmasıyla bilinir.
- 58:33Sözlüklerde Sözcük Arama
- Güncel sözcükler genellikle tarama sözlüğünde bulunmaz, ancak bazı durumlarda sözcüğün farklı formları aranırsa sonuçlar elde edilebilir.
- "Baş" sözcüğü tarama sözlüğünde "topluluk başını der" anlamında, derleme sözlüğünde ise "reis" anlamında kullanılmıştır.
- İnternetteki sözlükte aynı anda birden fazla sözlükteki bir sözcüğün anlamlarını görebilme özelliği bulunmaktadır.
- 1:02:21Sözlüklerin Kullanımı
- Tarama sözlüğünde bir sözcüğün anlamları ve hangi dönemde, hangi metinde kullanıldığı bilgileri okumak gerekir.
- Derleme sözlüğünde sözcüğün yöresi, cilt numarası, sayfa numarası ve hangi anlamlarda, hangi yörelerde kullanıldığı bilgileri kontrol etmek önemlidir.
- Güncel Türkçe sözlükte, derleme sözlüğünde bulunamayan bir ifade tarama sözlüğünde veya tam tersi olabilir, bu durumlara dikkat edilmelidir.
- 1:03:36Sözcüklerin Yerel Kullanımı
- Bazı sözcükler derleme sözlüğünde olsa bile belirli bir yörenin anlamıyla verilmemiş olabilir veya bir yörde yaşayan ancak derleme sözlüğüne geçmemiş olabilir.
- Bu durumlarda en yakın Türkçe öğretmenlerine, alan uzmanlarına, Türkologlara veya Türk Dil Kurumu'na müracaat yapılmalıdır.
- Örneğin "hali" sözcüğü derleme sözlüğünde sadece Bulgaristan'da köpek yavrusu anlamında kullanıldığı belirtilmiş, ancak Aksaray ve Nevşehir'de de kullanıldığı bilgisini Türk Dil Kurumu'na bildirmek gerekir.
- 1:05:20Karşılaştırma Türkçe Sözlüğü
- Karşılaştırma Türkçe sözlüğü, Türkçe'nin lehçelerindeki bir sözcüğün diğer lehçelerle karşılaştırılmasını içeren bir sözlüktür.
- Bu sözlükte sadece büyük lehçeler yer alır, küçük lehçeler ve küçük gruplar için sadece Rusça koyulmuştur.
- Sözlükte arama yaparken, hangi lehçede aranan sözcüğün karşılığı isteniyorsa o lehçeyi işaretlemek gerekir, örneğin "çay" sözcüğünün Türkçe'deki karşılığını öğrenmek için Türkiye Türkçe'sini işaretlemek gerekir.
- 1:07:44Eren Türkçe Dilinin Etimolojik Sözlüğü
- Eren Türkçe Dilinin Etimolojik Sözlüğü, bir sözcüğün hangi kökenden geldiğini veya hangi kökene dahil olduğunu bildiren bir sözlüktür.
- Bu sözlük, bir sözcüğün en eski kökünün ne olduğunu ve hangi kökene dahil olduğunu gösterir.
- Etimolojik sözlükte her sözcüğün kökeni bilinmeyebilir, bu durumda diğer etimolojik sözlükler de kontrol edilmelidir.
- Sözlük, bir sözcüğün hangi Türkçe dönemlerinde (Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe) nasıl kullanıldığını ve farklı Türkçe lehçelerindeki karşılıklarını da gösterir.
- 1:11:12Sözlüklerin Doğru Kullanımı
- Sözlükleri kullanırken hangi sözlüğün ne amaçla kullanıldığını bilmek önemlidir, örneğin köken araştırmak için etimolojik sözlük kullanılmalıdır.
- Bir sözcüğü kullanırken o sözcüğün yapısını, ekleri almaya müsaade etmediğini veya zaten bünyesinde barındırdığını bilmek gerekir.
- Sözlükleri kullanırken hatalar yapılabilir, örneğin yanlış lehçe işaretlemek veya derleme sözlüğündeki bir sözcüğü başka bir sözlükte aramak ve bulamadığında sözcüğün yok olduğunu düşünmek.
- 1:13:17Sözlüklerin Farklı Türleri
- Güncel Türkçe sözlükte bir sözcüğün bulunmaması, o sözcüğün hiçbir zaman yok anlamına gelmez; belki derleme sözlüğünde, tarama sözlüğünde veya başka bir lehçede vardır.
- Sözlükte sözcüklerin önüne ve sonuna gelen işaretleri takip etmeden kullanmak büyük hatalara yol açabilir.
- Örneğin "çiçek" sözcüğünün "çiçeği" şeklinde tonlu ulaştığını sözlük gösterir, bu işaretleri takip etmek önemlidir.
- 1:14:29Çoklu Sözlük Kullanımı
- Birden fazla sözlüğü kullanarak bir sözcüğün farklı yönlerini inceleyebiliriz; örneğin "baş" sözcüğünün güncel Türkçe sözlükteki anlamı, derleme sözlüğündeki anlamı, tarama sözlüğündeki anlamı ve etimolojik kökeni.
- Birden fazla sözlük kullanarak bir sözcüğün kökeni, anlamları, yörelerdeki kullanımı ve nasıl kullanılması gerektiği gibi tüm verileri elde edebiliriz.
- TDK'nın Türkçe sözcüklerinin doğru ve düzgün biçimde kullanılması için sözlüklerin tüm işaretlerini ve anlamlarını bilmek gerekir, çünkü her sözlüğün ve içindeki her işaretin bir hikmeti vardır.