Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk damgaları ve Oğuz boyları hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir. Konuşmacı, Dr. Faruk Sümer'in "Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı" tarafından yayınlanan Oğuzlar kitapları kaynak olarak kullanmaktadır.
- Video, damganın tanımı ve tarihsel gelişiminden başlayarak Türk boylarının damga kullanımını detaylı şekilde ele almaktadır. İlk bölümde Türk damgalarının sosyal iletişim, sahiplik belirleme ve toprak sınırlarını gösterme amacıyla kullanıldığı anlatılırken, ikinci bölümde Kayı, Bayat, Aleli, Karaevli, Alak, Kınık, Avşar, Yüreğir gibi Oğuz boylarının özellikleri, damgaları ve tarihsel önemleri açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca ongun (totem) kavramı, kurt, kartal, boğa gibi kutsal hayvanların sembolik anlamları ve Defteri Cengiz Name'de geçen damga örnekleri de yer almaktadır. Oğuz boylarının hangi bölgeleri temsil ettiği ve tarihteki rolleri hakkında da bilgiler verilmektedir.
- 00:08Türk Damgaları ve Anlamları
- Damga (tamga), eşyaya işaret basmak için kullanılan alet veya mühüre denir ve bu aletle bırakılan işaret izi anlamında da kullanılır.
- Türk boy simgeleri kor haline getirilip ay işaretiyle nakşedilerek, bastırılıp yakılarak veya yontma, kazıma, boyama, dokuma yöntemleriyle elde edilirdi.
- Damgaların tarihsel kökeni çok eskilere dayanır ve iletişim ve sahiplik gereksinimi olarak türemiştir.
- 01:06Damgaların Kullanım Alanları
- Damgalar hayvanlar, kilimler, halılar, evler, kapılar, silahlar, mezarlar ve insanlar gibi çeşitli nesnelerde kullanılmıştır.
- Türk boyları, mevsim göçleri sırasında sürülerin birbirine karışmaması için kendi boy damgalarını hayvanlarına vururlardı.
- Sembol dilinin iletişim aracı olarak kullanılması, bozkırlarda mesafe sorununu ortadan kaldırmaya vesile olmuştu.
- 02:06Damgaların Tarihsel Önemi
- Orta Asya'da iklim değişiklikleri nedeniyle iletişim zorlaşınca, öncüler uygun yerlerde kayalara işaretler bırakarak takip edenlere yol gösterirdi.
- Damgalar zamanla toprak sınırlarının belirlenmesinde kullanıldı ve yurt edinme kavramı yeni bir boyut kazandı.
- Türk hanedanları boy damgalarını aile işareti olarak da kullanmışlardır; Akkoyunlular paralarında bayındır damgası, Osmanlı hükümdarı II. Murat'ın bazı sikkelerinde kayıt damgası bulunmaktadır.
- 03:54Damgaların Estetik Değeri
- Türk dünyasında kullanılan damgalar estetik açıdan çok önemlidir ve yüzyıllar öncesinde oluşturulan bu işaretler günümüzde de farklı bölgelerde kullanılmaktadır.
- Türk damgaları üzerinde kapsamlı bir araştırma yapılarak daha fazla tarihi bilgiye ulaşılabilir.
- Türk damgaları, dünya kültür tarihinde kullanılan özel işaretler ve semboller, Türklerin sosyal yazışmalarını ve Türk tarihine ışık tutabilecek niteliktedir.
- 04:44Damgaların Yazılış Tarihi
- Türkler damga adını verdiğimiz işaretleri kullanmadan önce bilgiyi mutlaka resimle ifade ederlerdi.
- İnsanlık iletişimsel yazı tarihi resimden piktografa, daha sonra piktograma geçmiştir.
- Türk damgaları piktograf ve piktogram arasında kullanılmaya başlanmış olabilir.
- 05:26Damgaların Kullanım Devreleri
- Türk yazı ve damga tarihi altı devre halinde bölümlendirilmektedir: resim dönem, piktograf dönem, piktogram basitleştirilmiş resim dönem, ideogram dönem, harf dönem ve son olarak harf dönem.
- Türk damgalarının çeşitli yerlerde kullanılması, Türk toplumunun folklor ve etnolojik malzemelerinin zenginleşmesinde etkili olmuştur.
- Hun kurganlarından elde edilen bilgilere göre Türkler ongun olarak pek çok hayvan motifi kullanırlardı.
- 07:00Ongunlar ve Damgalar
- Türk damgalarında en çok kullanılan ongunlar dağ keçisi, kurt, boğa, geyik, at, koç, koyun, yılan gibi kutsal kabul edilen hayvanlar ve kartal, atmaca, şahin, sungur gibi yırtıcı kuşlardır.
- Kartal figürü kabul gören inanışa göre kudret ve kuvvetin temsilcisidir, göksel hakimiyeti ve yaratıcıya yakın olması sebebiyle kutsal sayılmaktadır.
- Boğa (kotuz) simgesi Türkler tarafından kuvvet simgesi olarak görülmekteydi ve çeşitli anlamlar atfedilmekteydi.
- 09:07Ongun Kavramı
- Ongun, eski Türklerde Tengricilik inancında içinde bir ruhu barındıran cismi verdikleri isimdir ve totem ile karıştırılabilir.
- Eski Türk boylarının her birinin kendine özel bir ongunu vardır; genellikle kendi boylarını koruduklarına inandıkları kutsal bir hayvan türü veya atalarının ruhunu barındırdıklarına inandıkları bir cisimdi.
- Oğuz destanına göre ongun sözcüğünün Türkçe'deki kutluluk anlamına gelen oyluktan geldiğini söylemektedir.
- 10:10Ağaç Sembolleri
- Bir sembol ve bağımsızlık belgesi olarak ağaç atfedilmekteydi; bugünkü Türkçe'de soy ağacı soy kütüğü olarak ifade edilir.
- Dokuz daldan dokuz soy meydana gelir; kartal alt ağacıdır ve kayın ağacı iyi ve koruyucu ruhların yeryüzüne inme yoludur.
- Çınar ağacı devleti, sedir ağacı ise devleti ve kahramanı sembol eder.
- 11:51Defteri Cengiz ve Damgalar
- Defteri Cengiz Name, 17. yüzyılda yazıya geçirilmiş olmasına rağmen tarihi çok daha eskilere dayandırılan bir eserdir.
- Eser altı ayrı bölümden oluşur ve ilk bölüm olan Faslı Destan'da geçen olgunlar avcı kuşlardan seçilmiştir.
- Ebu Gazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk eserinde Cengiz Han'ın beylerine verilen ağac, kuş ve damga sembolleri ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
- 14:01Oğuz Boyları ve Damgaları
- Metindeki tamga, Cengiz Han'ın kendi tamgası veya Osmanlı Padişahı II. Murat'ın isteği üzerine Yazıcı Zade Ali tarafından kaleme alınmış bir tarih andır.
- Günhan'dan devam eden boylar arasında Kay, Bayat, Aleli ve Kara Evli bulunur.
- Oğuz Han'ın ilk torunundan Süregelenler Kayı boyundandır ve Kerkük Türklerinin çoğu bu boydan gelir.
- 14:38Diğer Oğuz Boyları
- Üç boy Alaklidir ve damgası "her gittikleri yerde dövüşerek toplanıp bir arada canlanırlar" anlamına gelir.
- Yeni Kente Vezir Aydur Habiller arasında Adana, Tarsus, Kırşehir, Yozgat, Kahramanmaraş, Kocaeli, Bolu ve Osmancık temsil eden sağ koldandır.
- Onun ve dört oğlunun onkunu Tavşancıldır, dokuz torunu temsil eden Kızık boyunun damgası belirtilmiştir.
- 15:40Oğuz Han'ın Oğulları ve Boyları
- Oniki boy Yıldız Han'dır ve Dağ Han'dan Saur, Eymür, Ala, Yutulu ve Üreyr boyları devam etmiştir.
- Oğuz Han'ın altı oğlu ve Koyunlular sülalesi, İzmir'den Genceye kadar Bayundur adlı yerler bu boydan gelir.
- Onaltı boy Gökhan'ın ikinci oğludur ve bu boy, Binyüzyetmişaltı Miryokefalon meydan muharebesinde önemli rol oynamıştır.
- 16:35Diğer Önemli Boylar
- Çepniler daima cesur ve mert kişilerdir, Kars ve Erzurum hakimleri Salur, Kazan Han sülalesi, Sivas ve Kayserililer bu boydan gelir.
- Kadı Burhanetlu boyunun damgası, Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügati Türk'ündeki şekliyle anılıyordu.
- Kayı, Yazdır, Avşar ve Yüreğir boyları Oğuz yavruları çıkarmış boylardandır.
- 17:17Son Boylar ve Damgalar
- Deniz Han oğullarından biri olan Kınık boylarının damgası "her gittiği yerde doktor Faruk Sümer'in Türk dünyası araştırmaları vakfı tarafından yayınlanan Oğuzlar kitaplarını kaynak eser olarak aldı" anlamına gelir.
- Damga metni "mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, senin ilini ve töreni kim bozabilir?" şeklinde devam eder.