Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk damgaları (tamgalar) ve sembolleri hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir. Konuşmacı, Türk kültüründe damgaların tarihsel önemi ve anlamları hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Video, damganın tanımı ve tarihsel gelişiminden başlayarak, Türk boylarında damgaların kullanım alanlarını ve sembolik anlamlarını incelemektedir. İlk bölümde damgaların piktograf ve piktogram dönemlerindeki kullanımı, kurt, boğa, kartal gibi kutsal hayvanların damgalarındaki önemi ele alınırken, ikinci bölümde Oğuz boylarının damgaları, anlamları ve tarihsel yerleri detaylı şekilde incelenmektedir.
- Video, Kaşgarlı Mahmud'un "Divanü Lügati Türk" ve Yazıcızade Ali'nin "Tevarih-i Ali" gibi kaynaklardan yararlanarak, 14 damga ve 16 tamga hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca 24 Oğuz boyundan bahsedilmekte ve son olarak üç ok (boy) olan Böylü, Saur ve Kanık boyları ele alınmaktadır. Türk tarihine ve kültürine ilgi duyanlar için faydalı bir kaynak niteliğindedir.
- 00:08Damga ve Tamga Kavramı
- Damga (tamga), eşya, nesne üzerine işaret basmak için kullanılan alet veya mühürdür ve bu aletle bırakılan işaret izi anlamında da kullanılır.
- Türk boy simgeleri kor haline getirilerek ay nakşedilerek, bastırılıp yakılarak veya yontma, kazıma, boyama, dokuma yöntemleriyle elde edilebiliyordu.
- Eski Türkçede "tamga" olarak, günümüz Türkçesi'nde ise "damga" olarak adlandırılmaktadır.
- 00:57Damga Kullanımının Tarihsel Kökeni
- Damgaların tarihsel kökeni çok eskilere dayanmakta ve iletişim ve sahiplik gereksinimi olarak türemiştir.
- Damgalanan nesneler arasında koşum, hayvanlar, kilimler, halılar, evler, kutsal mekanlar, silahlar, mezarlar ve hububat muhafazaları bulunmaktadır.
- Türk boyları, yarı göçer hayat sürerken mevsim göçleri sırasında sürülerin birbirine karışmaması için kendi boy damgalarını hayvanlarına vururlardı.
- 01:55Damga Kullanımının Önemi
- Sembol dilinin iletişim aracı olarak kullanılması, uçsuz bucaksız bozkırlarda mesafe sorununu ortadan kaldırmaya vesile olmuştur.
- Orta Asya'da büyük iklim değişiklikleri olduğunda, öncüler uygun yerlerdeki kayalara işaretler bırakarak yollarını belirtirlerdi.
- Damgalar zamanla toprak sınırlarının belirlenmesinde kullanılmış ve egemenlik ve toprak hakkı belirlenmesinde çözüm bulunmuştur.
- 02:44Damgaların Sosyal ve Siyasi Kullanımı
- Türk hanedanları boy damgalarını aile işareti olarak da kullanmışlardır; Akkoyunlular paralarında bayındır damgası, Osmanlı hükümdarı II. Murat'ın bazı sikkelerinde kayıt damgası bulunmaktadır.
- Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki Hz. Osman'ın kılıcının üzerinde Kayı boyunun tamgası görülmektedir.
- Türkler kılıç yapımında ve demir-çelik işçiliğindeki maharetleri ile çağın çok ilerisindeydiler.
- 03:53Damgaların Estetik ve Kültürel Önemi
- Türk dünyasında kullanılan damgalar estetik açıdan da çok önemlidir ve yüzyıllar öncesinde oluşturulan bu işaretler günümüzde de farklı bölgelerde kullanılmaktadır.
- Türk Hunları tarafından milattan önce bilindiği ve kullanıldığı kati olan Türk damgaları, kapsamlı bir araştırma yapılarak daha fazla tarihi bilgiye ulaşılabilir.
- Türk damgaları, dünya kültür tarihinde kullanılan özel işaretler ve semboller, Türklerin sosyal yazışmalarını ve Türk tarihine ışık tutabilecek niteliktedir.
- 04:43Damgaların Yazılış Tarihi
- Türkler damga adını verdiğimiz işaretleri kullanmadan önce anlatmak ve paylaşmak istedikleri bilgiyi mutlaka resimli ifade ediyorlardı.
- İnsanlık iletişimsel yazı tarihi resimden piktografa, piktograma, ideograma, sesli harfe ve son olarak harfe geçmiştir.
- Türk damgaları piktograf ile piktogram arasında kullanılmaya başlanmış olması ihtimali araştırmacılar tarafından kabul gören bir görüştür.
- 06:19Damgaların Folklor ve Etnolojik Önemi
- Türk damgalarının çeşitli yerlerde kullanılması, Türk toplumunun folklor ve etnolojik malzemelerinin zenginleşmesinde etkili olmuştur.
- Hun kurganlarından elde edilen bilgilere göre Türkler olgun olarak pek çok hayvan motifi kullanırlardı ve bu hayvanları kutsal kabul edip avlamıyor ve etlerini yemiyorlardı.
- Türk damgalarında en çok kullanılan olgunlar arasında dağ keçisi, kurt, boğa, geyik, at, koç, koyun, yılan ve kartal gibi yırtıcı kuşlar bulunmaktadır.
- 07:20Kartal ve Diğer Hayvan Simgeleri
- Kartal figürü kabul gören inanışa göre kudret ve kuvvetin temsilcisidir, göksel hakimiyeti ve yaratıcıya yakın olması sebebiyle kutsal sayılmaktadır.
- Boğada (kotuz) Türkler tarafından kuvvet simgesi olarak görülmekteydi ve bu boğa simgesine çeşitli anlamlar atfedilmekteydi.
- Hükümdarın olgunu ya da makamı, Kotuz yak diye bilinen hayvanın kuyruğundan yapılan tuğdu.
- 09:01Olgun Kavramı
- Olgun, eski Türklerde Tengricilik inancında içinde bir ruhu barındıran cismi verdikleri isimdir ve totem ile karıştırılabilir.
- Eski Türk boylarının her birinin kendine özel bir olgunu vardır; genellikle kendi boylarını koruduklarını inandıkları kutsal bir hayvan türü veya özel olarak kabul ettikleri atalarının ruhunu barındırdıklarını inandıkları bir cisimdir.
- Kartal, Altay mitolojisinde en büyük tanrı sayılan Ülgen'in yedi oğlundan biridir ve Türklerin yaşamı barındıran mekandır.
- 10:48Ağaç Simgeleri
- Kayın, Selçuklu Devleti'nin güç ve hükümdarlık sembolü olan çift başlı kartalın ağaç olarak renkli çınar ağacıdır.
- Altay Türklerinin dediği gibi atılmadan önce saadet, mutluluk, beka ve bereketin sembolü olarak dut ağacı dikilir.
- Oğuz Kağan Destanı'nda, Erzurum yöresinde kullanılan "dada" kavramı soy ağacındaki payı sağ aşığın bulunduğu et parçasıdır.
- 13:44Oğuz Boyları ve Damgaları
- Metinde bahsedilen ondört damga, yarım tarak tamga olarak nitelendirilmektedir.
- Videonun sonunda boy nişanları ve damgaları şematik olarak bulunabilir.
- Yazıcızade Ali'nin "Tevarih-i Ali" Selçuk eserindeki yirmidört Oğuz boyu ve Kaşgarlı Mahmud'un "Divanü Lügati Türk" eserindeki üç ok incelenecektir.
- 14:23Oğuz Boyları Hakkında Bilgiler
- Yıldız Han'dan Avşar, Kızıl, Bey, Dil, Karın boyları süregelmiştir.
- Beyat boyu "zengin, varlıklı ve bunu paylaşarak saygın olan" anlamına gelir ve Maraş ve çevresine hakim olmuştur.
- Karabük (Kara Otağlı) boyu, Divanü Lügati Türk'teki Karabaş denilen Horasan yazıları, Toroslar'daki Gündüz oğulları hanedanı ve Kars-Arpaçay sağındaki Digor kazası bu boydan gelenlerdendir.
- 15:06Diğer Oğuz Boyları
- Yedi boy Tourga ya da "mis kokulu" anlamındadır ve mis ticareti yapan Yaparla oymağı bu boydandır.
- Yaparla oymağının Akkoyun "avına hevesli avcı" demektir.
- Huzistan beyleri, Konya'daki Karamanoğulları, Nadir Şah ve hanedanları, Urumiyi dili boyudur.
- 15:45Üç Oklar Hakkında Bilgiler
- Üç ok, Oğuz Han'ın bir diğer eşinden doğan üç oğludur.
- Böyle boyu, Kaşgarlı'nın eserinde gösterdiği damga ile Rum yakınında oturmuştur.
- Tur ve Halep bölgelerindeki bu boydan gelenler, Selçukluların Anadolu coğrafyasında yayıldıkları dönemde Simrana (günümüzde İzmir) merkezli bağımsız bir değil de yoğun olarak yaşamaktadır.
- 16:38Diğer Üç Ok Boyları
- Saur boyu, Türk Safavi imparatoru birinci torunundan devam eden nesildir ve damgası Kaşgarlı ile ey köyleri Alevi ve Sünni inançlara sahiptir.
- Akkoyunlu, Dulkadiroğulları ve Halep Türkmenleri içerisinde aynı zamanda Oğuzlar da vardır.
- Yavru işaretidir ve eski Türk devletlerinde hükümdar anlamında kullanılan ünvan olan "ya" aynı Çukurova Türkmenlerinin çoğu Ramazan oğulları da bu boydandır.
- 17:24Oğuz Han'ın Son Torunu
- Hz. Muhammed Peygamberimiz 622-623 yıllarında en büyük Selçuklu sultanı Melikşah'ın döneminde Suriye ve Filistin'i fetheden Atsız Bey'dir.
- 12. yüzyılda Oğuzhan son torunu olarak tarihte yerini alan Kanık boyundan gelenler de insandan devam eden çoklara bağlıdır.
- Bu Selçuk etleri, Ebu'l-Gazi Bahadır Han'ın "Şecere-i Türk"ü, Kaşgarlı Mahmud'un "Divan-ı Lügati Türk"ü Moğolların gizli fabrikasına, camisine kadar taşımaktır.