Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konuşmacının Türk Cumhuriyetleri arasındaki dil birliği ve alfabeler konusundaki tarihsel gelişmeleri anlattığı bilgilendirici bir içeriktir.
- Video, Türk Cumhuriyetleri arasındaki dil birliğinin önemini vurgulayarak başlıyor ve Türk Devletleri Teşkilatı'nın 2023 yılında kabul ettiği ortak Türk alfabesi kararı ile ilgili tarihsel süreci anlatıyor. Konuşmacı, 200 yıllık bir kavga olarak tanımladığı bu süreci, Çarlık Rusya döneminde Nikolay İlminskiy ile İsmail Gaspıralı arasındaki mücadeleden başlayarak, Arap alfabesinden Latin alfabesine geçiş sürecine ve son olarak Türk Devletleri Teşkilatı'nın ortak alfabe kararına kadar kronolojik olarak ele alıyor.
- Videoda ayrıca Türkiye ve Azerbaycan'ın mevcut alfabelerinde değişiklik olmayacağı, ancak Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın 34 harfli ortak alfabeye geçeceği belirtiliyor. Bu alfabe birliğinin Türk dünyasında iletişim birliğini sağlayacağı ve Türkçenin zenginleşmesine katkıda bulunacağı vurgulanıyor.
- Türk Cumhuriyetleri Arasındaki İletişim Zorlukları
- Edirne'den Çin sınırına kadar bir yolculuk için, Türk Cumhuriyetleri arasında geçiş yapmak gerekecek ve bu güzergah boyunca görülecek tüm insanlar Türk olacak.
- Türk Cumhuriyeti vatandaşlarının en büyük sıkıntısı, farklı alfabeleri okuyabilmek olacak çünkü bu ülkelerin büyük çoğunluğu Latin alfabesi kullanıyor olsa da kendilerine özel harfleri de var.
- Kırgızistan'da hala Kiril alfabesi kullanılıyor ve bu durum iletişimde zorluk yaratacak.
- 02:16Türk Devletleri Teşkilatı'nın Ortak Alfabe Kararı
- Konuşulan konu, Türk Devletleri Teşkilatı'nın aldığı ortak alfabe kararı ile ilgili olacak ve Türkiye'de alfabe değişecek mi gibi soruları cevaplayacak.
- Türk devletlerinin ortak bir alfabeye geçişi neredeyse ikiyüz yıllık bir kavga olarak tanımlanıyor.
- Bu kavga İsmail Gaspıralı ile Sovyetlerin asimilasyon politikasının başındaki Nikolay İlminskiy arasındaki bir kavga olarak belirtiliyor.
- 03:04Çarlık Rusya'nın Asimilasyon Politikası
- Türk Cumhuriyetlerini Türkiye'den ayırma planı Sovyetlerden bile öncesine kadar gidiyor ve Çarlık Rusya döneminde Türklerin parçalanması için ciddi çalışmalar yapıldı.
- Nikolay İlminskiy, Kazan İlahiyat Üniversitesi'nde hem papazlık hem de Türk dilleri profesörüydü ve Çarlık Rusya'nın asimilasyon politikasının başında yer alıyordu.
- İlminskiy, Rus olmayan ve Hristiyan olmayan insanlara asimilasyon ve misyonerlik politikası uygulamaya başladı.
- 04:06İlminskiy'nin Eğitim Sistemi ve Amacı
- İlminskiy, Çarlık Rusya'nın amaçlarına hizmet edecek yeni bir eğitim sistemi hazırladı ve bu sistem Rusya'nın eğitim modeli olmasına karar verildi.
- Bu eğitim sisteminin amaçları arasında misyonerlik faaliyetleri yürütüp Hristiyan olmayan halkı Hristiyanlaştırmak, lehçe ve dilleri şivelere bölmek, ana dili çökertmek ve Türk olmayan halklara Rusça'yı öğretip ana dillerini Rusça'ya çevirmek vardı.
- En önemli amaçlarından biri Türklerin Kiril alfabesine geçişini sağlamaktı çünkü o dönemlerde bütün Türkler Arap alfabesi kullanıyordu ve iletişimde hiçbir sıkıntı yoktu.
- 05:48İsmail Gaspıralı'nın Mücadelesi
- Aynı dönemde Rus esareti altındaki Kırım'da İsmail Gaspıralı ortaya çıktı ve İlminskiy ile aynı yönteme inanıyordu ancak amaçları taban tabana zıttı.
- Gaspıralı, İlminskiy'nin okullarına karşı Usulü Cedit okullarını kurdu ve bu okulların amaçları ortak bir dilin oluşması, modern eğitim sisteminin kullanılması, toplumsal bütünleşmenin sağlanması ve millet bilincinin oluşmasıydı.
- Gaspıralı, Tercüman adında bir gazete çıkardı ve bu gazete Arap alfabesi ile basılıyordu, bu da sınırları aştı ve Doğu Türkistan dahil her yerde okunmaya başladı.
- 08:23Türk Alfabesinin Değişimi
- 1920'lere gelindiğinde Sovyet coğrafyasında yaşayan bütün Türkler Latin alfabesi esaslı bir Türk alfabesine geçmeyi tartıştılar.
- 1930'lara gelindiğinde hemen hemen bütün Türkler Latin alfabesine (o zamanki kendi adlandırmalarıyla birleştirilmiş yeni Türk alfabesine) geçmişti.
- 1926 yılında Bakü'de yapılan I. Türkoloji Kongresi'nde otuzdört harfli bir Latin alfabesi üzerinde hemfikir olundu ve Moskova bu kongreye destek verdi çünkü uzun vadede Türk halklarını Kiril alfabesine geçirmeyi istiyorlardı.
- 09:38Türk Cumhuriyetlerinde Alfabe Değişimi Süreci
- Batılı devletlerin tepkisini ortadan kaldırmak için kongrenin yapılmasına müsaade edildi ve kongrede Latin alfabesine geçişin her cumhuriyetin kendi iç işi olduğu kararı verildi.
- Sovyetler, Türk Cumhuriyetlerinde yeni oluşan alfabeleri ortadan kaldırdı ve Kiril alfabesini zorla kabul ettirdiler.
- Kongrede yeni alfabe üzerine çalışan bilim adamları ve düşünürler ortadan kaldırıldı, bir kısmı sürgüne gönderildi, bir kısmı idam edildi.
- 10:43Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsızlığı ve Alfabe Değişimi
- Sovyetler dağılınca Türk Cumhuriyetleri bağımsızlığını kazandı ve Türkiye hemen bu cumhuriyetlere açıldı.
- Şubat 1992'de Azerbaycan, 1993'ten 2000 yılına kadar kademeli olarak Latin alfabesine geçti, Özbekistan Eylül 1993'te geçiş kararı aldı.
- Kazakistan 2007'de kademeli olarak Latin alfabesine geçme kararı aldı ve geçişi büyük ölçüde tamamladı, Kırgızistan ise hala Kiril alfabesini kullanmaya devam ediyor.
- 11:45Rusya'nın Kırgızistan'a Uyguladığı Baskılar
- Rusya, Kırgızistan'a ambargolar uygulamaya başladı ve Federal Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Denetleme Servisini siyasi baskı aracı olarak kullandı.
- Kırgızistan'da çiftliklerde denetleme kararı alındı ve Rusya'ya ihraç edilen süt ürünlerinin kalite ve güvenliğinin düşük olduğu iddia edilerek ithalat durduruldu.
- Geri adım atılmayınca balık ürünleri ithalatında da durduruldu, ancak Kırgızistan Latin alfabesine geçecektir.
- 12:32Türk Devletleri Teşkilatı'nın Alfabe Birliği Çalışmaları
- Türk Devletleri Teşkilatı bu konuda ciddi çalışmaya başladı ve 2021 yılında toplanan Konsey'de Cumhurbaşkanı Erdoğan, birlik ve beraberliğin güçlenmesi için dil birliğinin önemi ve bunun ilk adımı alfabe birliğinin sağlanması olduğunu vurguladı.
- 2023'te Kazakistan'ın başkenti Astana'da ilk alfabe komisyonu toplantısı yapıldı, Mayıs ayında Bakü'de ikincisi yapıldı ve Eylül 9-11 arasında üçüncü toplantı düzenlendi.
- Üçüncü toplantıda 1991 yılında bilim insanları tarafından önerilen Latin tabanlı ortak Türk alfabesi olan ve 34 harften oluşan alfabe üzerinde uzlaşı sağlandı.
- 13:37Ortak Türk Alfabesi Hakkında Bilgiler
- Türkiye ve Azerbaycan'da mevcut alfabede bir değişiklik olmayacak, 29 harf ortak olarak alfabede kalmaya devam edecek.
- Oluşturulan 34 harflik liste daha çok Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın alfabelerini ilgilendiriyor ve her lehçe sadece ihtiyacı olan harfleri alıp kullanacak.
- Ortak bir alfabenin kabul edilmesi, Türkler arasında ortak bir iletişim dili oluşturacak ve bin sene öncesinde olduğu gibi bir iletişim birliği sağlayacak.
- 15:05Alfabe Birliğinin Önemi
- Alfabe birliğinin sağlanması ve iletişimin artması zaman içerisinde lehçelerin kendi arasında kelime alışverişini de getireceği için başka lehçelerin anlaşılması da kolaylaşacak.
- Türkçe gittikçe daha da zenginleşecek ve iletişimin artması ile lehçeler arasında kelime alışverişleri yaşanacak.
- Bu alfabe birliği kararı, 200 yıllık bir kavganın kazanıldığını gösteriyor ve yakın zamanda bu kararın getireceği sonuçlar anlaşılabilecek.