Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla hazırlanmış Türk siyasi tarihi dersidir. Eğitmen, öğrencilere interaktif bir şekilde ders anlatmaktadır.
- Video, Cumhuriyet'in ilanından sonra Türkiye'de yaşanan siyasi gelişmeleri kronolojik olarak ele almaktadır. İçerikte çok partili hayat, Cumhuriyet Halk Partisi'nin kuruluşu ve faaliyetleri, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurulması, Şeyh Said İsyanı, Menemen Olayı ve Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi önemli olaylar ve partiler detaylı şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca Atatürk dönemindeki rejim karşıtı hareketler ve bunların Türkiye'nin demokratik gelişimindeki yeri de açıklanmaktadır.
- Ders, tarih olaylarını günlük hayattan örneklerle açıklamakta ve ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tiplerini göstermektedir. Video sonunda, bir sonraki derste Bozkurt Otuz olayı, Bursa'daki olaylar ve ezanın Türkçe okunması gibi konuların işleneceği belirtilmektedir.
- 00:12Çok Partili Hayata Giriş
- Çok partili hayat denemeleri yapılacak ancak geçiş yapılamayacak çünkü belli bir demokratik seviyede olunmuyor.
- Türk tarihinde ilk çok partili hayat ikinci meşrutiyetle 1909'da başladı, İttihat Terakki, Ahrar Fırkası gibi fırkalarla.
- Milli Mücadele döneminde Mustafa Kemal Paşa partileşmeye müsaade etmedi, birlik ve beraberliği bozulmasın diye.
- 01:44Cumhuriyet Dönemindeki Partiler
- TBMM'de parti yoktu ancak Yeşil Ordu, Komünistler, Tesadüf, Dayanışma ve İstiklal gibi gruplar vardı.
- 1920'de Mustafa Suphi'nin kurduğu Türkiye Komünist Partisi, teknik olarak yeni Türk devletindeki ilk parti olmasına rağmen resmi kaynaklarda geçmiyor.
- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ilk olarak 9 Eylül 1923'te Halk Fırkası olarak kuruldu, 1924'te Cumhuriyet Halk Fırkası, 1934'te Cumhuriyet Halk Partisi oldu.
- 04:33CHP'nin Kuruluşu ve Özellikleri
- CHP, Erzurum Kongresi'nde oluşturulmuş temsil etti ve Sivas Kongresi'nde oluşturulmuş Anadolu Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti'nin "Dokuz'un" kararlarıyla birleştirilerek oluştu.
- CHP'nin sembolü olan altı ok, Mustafa Kemal'in cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, ikraflık ve laiklik ilkesini temsil eder.
- CHP 1923'ten 1950'ye kadar iktidar partisi oldu, 1946'ya kadar tek parti, 1950'ye kadar iktidar partisi kaldı.
- 08:58CHP'nin İçindeki Çatışmalar
- CHP'nin içinde Mustafa Kemal'in silah arkadaşları ve yakınları arasında laiklik ve ekonomideki devletçi model konularında sıkıntılar vardı.
- Bu kişiler CHP'nin içinden ayrılarak 24 Kasım 1924'te Halk Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nu kurdu.
- Bu parti 3 Haziran 1925'te Şeyh Sait İsyanı bitirildiği gün kapatıldı.
- 10:04Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Cumhuriyet'in ilanından sonra kurulan ilk parti olup, başkanı Kazım Karabekir'dir.
- Parti, Milli Mücadele'nin çekirdek kadrosunu oluşturan Rauf, Refet, Ali, Fuat, İhsan, Cafer, Tayyar ve Adnan gibi isimlerden oluşmaktadır.
- Mustafa Kemal'in yakınları İsmet İnönü, Fethi Okyar ve Fevzi Çakmak TCF'de yer almamaktadır.
- 11:34TCF'nin Kuruluşu ve Siyasi Konumu
- Mustafa Kemal, yakınlarının ayrıldığı ve yeni parti kurulduğu ilk etapta üzülmüş, ancak daha sonra "karşımıza çıksınlar, memleket meselelerini görüşelim" demiştir.
- TCF, teknik olarak Türkiye'deki ilk muhalefet partisidir ve ilk şubesini Urfa'da açmıştır.
- Parti tek dereceli seçimleri, yerel yönetimleri savunmuş ve cumhurbaşkanının aynı zamanda milletvekili olmamasını, cumhurbaşkanının parti başkanı olmamasını, bütçeden maaş alanların partiye üye olmamasını ve anayasanın halkın açıkça vekaleti alınmadıkça değiştirilmemesini öne sürmüştür.
- 15:46TCF'nin Ekonomik ve Siyasi Yaklaşımları
- TCF ekonomik açıdan liberal bir yaklaşıma sahiptir, bu da devletçilik ilkesinin zıttıdır.
- Devletçilik ilkesi, okul, hastane gibi kamu hizmetlerinin devletin kurduğu bir ekonomi modelidir, liberalizm ise bunların özel sektör tarafından açılmasını öngörür.
- TCF'nin içindeki askeri liderler, subaylık ve mebusluk arasında seçim yapmak zorunda kalmış, subaylıktan istifa ederek sadece milletvekilliği görevlerini sürdürmüşlerdir.
- 19:31Musul Meselesi ve Nasturi İsyanı
- İngilizler, Musul meselesini çözmek için İstanbul Haliç Konferansı'nda Musul'u götüreceklerdi.
- Güneydoğu Anadolu'da Nasturi İsyanı çıkarak Türk ordusunu işgal etti, ancak bu isyan bastırıldı.
- Konferans başarısız oldu ve olay Milletler Cemiyeti'ne gitti, İngilizler Brüksel Hattı denilen bir hat çizerek Hakkari'den aşağısını kendilerine verdiler.
- 20:50Türk Ordusu ve Şeyh Said İsyanı
- 1925 yılında Türkiye SSCB ile dostluk anlaşması imzaladı ve Musul'a doğru hareket etti.
- İngilizler, Türk ordusuyla Musul arasında bir Kürt devleti kurarak Türk ordusunu uğraştırmayı planladılar.
- Şeyh Said İsyanı çıkarak, İngilizlerin planı gerçekleşmeye başladı.
- 22:36İsyanın Büyümesi ve Hükümet Değişikliği
- İngilizlerin hesaplamasına göre olmayan bir durum gerçekleşti; rejim karşıtları, halifeliği isteyenler, Nasturiler, Ermeniler ve Kürtler isyana katıldı.
- Fethi Okyar hükümeti isyanı bastıramadı ve istifa etti.
- İsmet İnönü hükümetin başına geçti ve "Takriri Sükun" (sıkıyönetim) kanunu çıkardı.
- 25:20İsyanın Bastırılması ve Sonuçları
- İsmet İnönü bölgesel seferberlik ilan etti, istiklal mahkemeleri yeniden kuruldu ve basına sansür uygulandı.
- Tanin gazetesi, Sebil Reşat dergisi gibi yayınlar kapatıldı.
- İsyan bastırıldıktan sonra tekke ve zaviyeler kapatıldı, sadece Milli Mücadeleyi destekleyen Özbekler Tekkesi kapatılmadı.
- 28:54Terakkiperver Fırkanın Kapatılması
- İsyan sırasında "dine saygılıyız" sloganları atılarak rejim karşıtı faaliyetler gösterildi.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası da kapatıldı, böylece ilk çok partili hayat denemişi başarısız oldu.
- Kazım Karabekir ve ekibi siyasi yasakta kaldı, adları 1925-1946 arasında geçmedi.
- 30:48İç Politika ve Dış Politika İlişkisi
- İlk rejim karşıtı politikalar uygulandı, tekke zaviyeler kapatıldı, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı ve üyelerine siyasi yasak geldi.
- Basına sansür uygulandı, İstiklal Mahkemeleri sert şekilde görev yaptı ve bölgesel seferberlik ilan edildi.
- İçerideki karışıklık ve sıkıntı, dış politikada başarısızlığı beraberinde getirdi; Musul'daki askeri üstünlük kaybedildi ve 1926 Ankara Antlaşması ile Musul'un tamamen kaybedilmesine neden oldu.
- 33:36Tarih Tekerrürden İbarettir
- Tarih tekerrürden ibarettir; Şeyh Said isyanı, Fetö isyanı gibi rejimi yıkmaya yönelik olaylar benzer şekilde tekrar eder.
- 1915 Temmuz Hain Gecesi gibi olaylarda da sıkıyönetim ilan edildi, bölgesel seferberlik ve sokağa çıkma yasağı uygulandı.
- İçeride güçlü olmanın dış politikada güçlü olmanın ön koşulu olduğu gösterilmiştir.
- 34:48Mustafa Kemal'e Suikast Girişimi
- 1926 Mayıs-Haziran'da Mustafa Kemal'e suikast girişimi yapıldı, en meşhuru İzmir'deki suikast girişimidir.
- İzmir'de Mustafa Kemal'in gelmesi bir gün gecikince, suikast planı yapanlardan biri olan Giritli Şevki polise her şeyi anlattı ve suikast girişimi başarısız oldu.
- Mustafa Kemal, "Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır" sözünü söyleyerek, asıl hedefin kendisi değil cumhuriyet olduğunu vurguladı.
- 38:36İttihat ve Terakkicilerin Tasfiyesi
- Mustafa Kemal'e suikast girişimi sonrasında devlet içindeki eski İttihat ve Terakkiciler tamamen tasfiye edildi.
- İstiklal Mahkemeleri dört kez görev yaptı: TBMM'ye karşı isyanlarda, Teşkilât-ı Milliye emirleri uygulanırken, Şeyh Said isyanında ve Mustafa Kemal'e suikast girişiminde.
- Şapka Kanunu'nun uygulanmasında da bazı kişiler İstiklal Mahkemelerinde yargılanmıştır.
- 41:11Mustafa Kemal'in Suikast Girişimi Üzerine Sözleri
- Mustafa Kemal, suikast girişimi sonrası Ulus gazetesine verdiği demeçte "Ölüm dediğin nedir gülüm? Ben Türkiye Cumhuriyeti için yaşamayı göze aldım" sözlerini söylemiştir.
- Suikast girişimi sırasında Rauf Orbay Paris'ten geri çağrılıp tutuklanmıştır.
- Kazım Karabekir de suikaste karıştığı iddiasıyla tutuklanmış, ancak İsmet İnönü tarafından kurtarılmıştır.
- 43:12Son Padişahın Vefatı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Tepkisi
- Mustafa Kemal'e suikast girişimi olduğundan 10-15 gün önce son padişah Altıncı Mehmet Vahdettin İtalya'da vefat etmiştir.
- Türkiye Cumhuriyeti, Vahdettin'in cenazesini kabul etmemiştir çünkü bu rejim karşıtı bir olaya dönüşebilirdi.
- 1925'te Şeyh Sait İsyanı çıkmış, binlerce idam olmuş, suikast girişimi olmuş ve iskan mahkemeleri kurulmuştur.
- 45:18Ekonomik Kriz ve Serbest Cumhuriyet Fırkası
- 1929'da Amerika'da Kara Perşembe olayıyla Wall Street çökmüş, dünya ekonomik krizi çıkmıştır.
- Ekonomik krizden etkilenen CHP'ye alternatif ekonomi politikaları sunmak için Mustafa Kemal, başbakan İsmet İnönü'yu, yakın arkadaşı Fethi Okyar'ı ve Ferri Çakmak'ı yanına almıştır.
- Mustafa Kemal, Serbest Cumhuriyet Fırkası adıyla bir parti kurulmasını emretmiştir.
- 46:39Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Kuruluşu ve Ekonomik Politikaları
- Serbest Cumhuriyet Fırkası, ekonomik krizden etkilenen CHP'ye alternatif ekonomi politikaları üretmek ve liberal ekonomi savunmak amacıyla kuruldu.
- Mustafa Kemal'in yakın arkadaşı Fethi Okyar ve kız kardeşi Makbule Hanım (Makbule Atadan) partiye üye oldu.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası ekonomik açıdan liberal olup özel sektörü savunurken, CHP ise devletçiliği savunuyordu.
- 48:371930'larda Kurulan Diğer Partiler
- 1930'larda Ahali, Cumhuriyet Fırkası ve Sosyal Demokrat Fırka gibi diğer partiler de kuruldu.
- Parti kurulmasına 1925'ten sonra beş yıl yasak olmasına rağmen izin verildi.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası İzmir'de düzenlediği mitingde "Şeriat isteriz", "Din elden gitti", "Halifeyi kaldırdı" gibi sloganlar atıldı.
- 49:39Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Sonu ve Menemen Olayı
- Fethi Okyar, parti amacından çıktığını düşündüğünde parti kendi kendini feshetti.
- Parti kapanmasından beş gün sonra İzmir'in Menemen ilçesinde olaylar çıktı.
- Giritli Derviş Mehmet adlı sahte bir lider, kalabalığı toplayarak rejim karşıtı konuşmalar yaptı.
- 51:00Menemen Olayının Sonuçları
- Askerlik görevinde olan Mustafa Fehmi Kubilay asteğmen, kalabalığın içine girdi ve sahte lideri dövdü.
- Kalabalık askerlik şubesine baskın düzenledi, Kubilay asteğmen askerlerine boş mermili tüfekler verdi ve ateş etti.
- Kalabalık, Kubilay asteğmen'in başını kesip mızrağa geçirdi ve sokaklarda dolaştırdı.
- 54:20Menemen Olayının Önemi ve Sonuçları
- Mustafa Kemal, tüm ordulara emir vererek Menemen'e asker gönderdi ve orada temizlik harekatı düzenlendi.
- Türkiye Cumhuriyeti'nde rejim karşıtı olaylar olarak 1925'te Doğu'da Şeyh Sait İsyanı, 1926'da Mustafa Kemal'e suikast girişimi ve 1930'da Menemen Olayı sayılabilir.
- Menemen Olayı'nda İstiklal Mahkemesi kurulmamış, kişiler Divan-ı Harp'ta yargılandı ve idam edildi.
- 58:281930'larda Partilerin Karşılaştırılması
- 1930'larda kurulan üç parti (CHP, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası) adlarında "Cumhuriyetçi" kelimesini taşıyordu.
- CHP laik ve devletçiyken, Terakkiperver ve Serbest Cumhuriyet Fırkası ekonomik açıdan liberaldi.
- Menemen Olayı, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapanmasının isabetli bir karar olduğunu gösterdi.
- 59:42Atatürk Devrinde Seçimler ve Partiler
- Atatürk devrinde genel seçimlere sadece CHP katılmıştır, diğer partiler genel seçimlere katılmamıştır.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) yerel seçimlere katılmış, ancak genel seçimlere katılamamıştır.
- Atatürk devri iç politikada parti denemeleri başarılı olamamış, bu durum tek parti iktidarını zorunlu hale getirmiştir.
- 1:01:56Parti Denemelerinin Sonuçları
- Atatürk çok partili hayata denemiş ancak başarısız olmuş, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Şeyh Sait İsyanı sonrası kapanmıştır.
- SCF önce kendini feshetmiş, sonra Menemen Olayı çıkmıştır; yani Menemen Olayı'nın SCF'nin kapanmasına sebep olmadığı belirtilmiştir.
- Yeni Türk Cumhuriyeti'nin henüz belli bir demokrasi seviyesine ulaşamadığını gösteren olaylar: Şeyh Sait İsyanı, TP Ceferin kapanması, Mustafa Kemal'e suikast girişimi ve SCF'nin kendini feshetmesi, Menemen Olayı'dır.
- 1:03:37Gelecek Dersin Konusu
- Sonraki derste Atatürk devrindeki diğer olaylar, Bozkurt Otuz olayı, Bursa'da olan olaylar ve ezanın Türkçe okunması konuları ele alınacaktır.
- Çok partili hayata geçiş, ilke, inkılap ve dış politika konularının da işleneceği belirtilmiştir.