Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konuşmacının Tengrizm inanç sistemi ve Türk mitolojisi hakkında detaylı bilgiler verdiği eğitici bir içeriktir. Muazzez İlmiye Çu gibi araştırmacıların görüşleri de paylaşılmaktadır.
- Video, Tengrizm'in Orta Asya bozkırlarında kökenini, temel ilkelerini ve tanrılarını anlatarak başlıyor, ardından Türk toplumundaki yeri, İslam'a geçiş süreci ve Karahantepe arkeolojik buluntuları hakkında bilgiler sunuyor. Son bölümde ise Tengrizm'in günümüzde hala uygulandığı ülkeler ve Türk kültüründe hala devam eden Tengrizm gelenekleri ele alınıyor.
- Videoda ayrıca Eski Türklerin Nardugan kutlaması, Noel ağacının kökeni, şamanizm, Ya da taşı gibi mitolojik unsurlar ve Arap akınları sonrası Türklerin İslam'a geçiş süreci gibi tarihsel konular da işleniyor. Karahantepe'deki heykellerin anlamı, İbn Fadlan'ın seyahatnamesindeki fallus kültüne dair notlar ve Tengrizm'in temel prensipleri hakkında detaylı bilgiler de sunuluyor.
- 00:06Tengrizm İnancının Temel Özellikleri
- Tengrizm, orta Asya bozkırlarında doğmuş, dogmatik olmayan şamanistik bir inanç sistemidir ve Hunlar, Bulgarlar, Türkler ve Altaylar gibi birçok millet tarafından takip edilmiştir.
- Tengrizm'de baş tanrı bilinemeyen, sonsuz ve zamansız olan Tengri (Gök Tanrı) vardır; hiçbir tasviri yoktur ve putlaştırılmamıştır.
- Tengrizm takipçileri evrenin Tengri tarafından yaratıldığına, her şeyi bilen ve insana doğduğunda ruhunu verdiği, öldüğünde geri aldığına inanırlar.
- 00:49Tengrizm'in Tarihsel Gelişimi
- Tengrizm, Cengiz Han'ın beş kuşak soyundan gelen Özbek Han'ın 14. yüzyılda İslam'ı kabul etmesine kadar Moğol topraklarının dini olarak kalmaya devam etmiştir.
- İlk Moğol hükümdarları Gök-Tengre inanmalarına rağmen diğer dinlere karşı hoşgörülüydü ve Tengrizm'in en önemli özelliklerinden biri dogmatizm içermemesiydi.
- Moğol hükümdarları kendilerinin Tengri'nin oğulları olduklarına, dürüst oldukları ve Tengri'nin kanunlarına uydukları sürece ülkeyi yönetebileceklerine inanırlardı.
- 02:02Tengrizm'in Temel İlke ve Tanrıları
- Tengrizm'in temel ilkeleri arasında Tengri'nin tek yüce tanrı olması, her şeyi bilmesi, doğanın arkasındaki güç olması ve tüm doğanın onun tarafından kontrol edilmesi vardır.
- Tengrizm'de iyi ve kötü pek çok farklı ruh vardır; göklerde, yeraltı dünyasında ya da toprağın ruhları olarak ikamet edebilirler ve insanlara zarar verebilirler.
- Tengrizm'de tek eşlilik vardır ve erkeğin toplumdaki statüsü kadınınkinden üstün değildir.
- 02:56Tengrizm'in Tarihçesi ve Kaynakları
- Tengrizmin gerçek ortaya çıkış tarihi tam bilinmese de MÖ 3300'den MÖ 1200'e kadar süren Tunç Çağı civarında başladığına inanılıyor.
- Orhun alfabesi ile yazılmış olan 9. yüzyıl el yazması İrk Bitik'te Tengri, Türk Tengrisi olarak geçmektedir.
- Moğol Hanı Arkun'un 14 Mayıs 1290 tarihinde Papa II. Nikolas'a yazdığı mektupta "Monke Tengri" (Ebedi Tengri) denilmektedir.
- 04:18Tengrizm'in Tanrıları
- Umay bereket tanrıçasıdır ve diğer dünya dinlerinde bulunan toprak ana tanrıçalarına benzetilmektedir.
- Kayra en yüksek gökyüzünün, uzayın, atmosferin, ışığın ve yaşamın ilk tanrısıdır ve Gök Tengri'nin oğludur.
- Ülgen, Kayra ve Umay'ın oğludur ve iyilik tanrısıdır; Aru ise Türk ve Altay mitolojisinde iyi ruhları ifade eder.
- 05:41Tengrist Kozmolojisi
- Tengrist kozmolojisi, üst dünyalar (cennet), dünya ve karanlığın dünyası (yeraltı dünyası) olmak üzere üç bölümden oluşur.
- Gök alemi ve yeraltı aleminin yedi katı vardır ve şamanlar bu alemlere yolculuk yapmak için birçok giriş bilmektedir.
- Yeraltı dünyası kötü ruhların, şeytanların ve kötü tanrıların meskenidir; burada yaşayanlar insanlara benzemektedir ancak üç yerine yalnızca iki ruha sahiptirler.
- 07:18Tengrizm'de İnsan ve Doğa İlişkisi
- Tengrizm inancına göre hayvanların iki ruhu vardır ve yeniden dirilebilen bir ruha sahip oldukları için onlara saygılı davranmak ve eziyet etmemek gerekir.
- İbrahimî dinlerin aksine, Tengrizm insanı doğanın üstüne koymaz, bunun yerine insanı tanrı tarafından atanan herhangi bir özel rütbe olmaksızın doğanın bir parçası olarak görür.
- Tengrizm'de peygamberler, kutsal kitap, ibadethane, din adamları, dogma, ayin ve dualar yoktur.
- 07:53Eski Türklerde Atalar Kültü
- Eski Türk toplumlarında atalar ikiye ayrılırdı: kavmin kurucuları olan ataların soy kütüğü ve boyun kurucusu neslinden gelen ataların soy kütüğü.
- Eski Türklerde ölen kişinin anılması için mezarının veya bazı kurganların etrafına balbal adı verilen mezar taşları dikilirdi; balballar kişinin yaşarken öldürdüğü insanları sembolize ederdi.
- Taş ata veya taş baba adı verilen ölen kişiyi temsil eden insan biçimli heykeller dikilirdi; bu heykeller 2,50 metreden 30 santimetreye değişen boylarda ve çoğu bıyıklıydı.
- 09:33Eski Türklerin Cenaze Gelenekleri
- Eski Türklerin cenaze gelenekleri arasında cenazelerin ağaçların üstünde sergilenmesi ve cenaze töreninde yakınların kendilerine tırnak ve bıçaklarla zarar vermesi gibi uygulamalar vardı.
- Cenaze çıkan bir evden kırk gün boyunca hiçbir şey alınıp bu eve hiçbir şey verilmemesi gelenekti; kimi kavimlerde kırk gün boyunca ölünün adı anılmazdı.
- Kırkı çıkmak kavramı günümüz Türklerine eski Tengrizm günlerinden kalmıştır.
- 10:16Eski Türklerin Yeni Yıl Gelenekleri
- Eski Türkler yeni yılı (Nardugan) yılın en uzun gecesi olan 21 Aralık'ta kutlardı.
- Nardugan kelimesi "yeni doğan güneş" anlamına gelir ve eski Türk inançlarına göre bu gün gece ile gündüzün savaştığı ve günün zafer kazandığı bir gündür.
- Muazzez İlmiye Çu'ya göre Noel ağacının kökeni Türklerin dilek ağacı geleneğinde yatmakta, insanlar tanrıya hediye koyarlardı ve gelecek yıl için dilek dilemek için dallara bez bağlardı.
- 11:42Türk Mitolojisi ve İnançları
- Türk, Altay ve Orta Asya mitolojilerinde Noel Baba ile özdeşleştirilen soğuk tanrısı Ayaz Ata vardır.
- Sümerlerdeki Anu-Enlil-Enki üçlüsü ile Türklerdeki gök, yer, deniz tanrılarının benzerliği düşünülmekte ve Tengri kelimesinin Sümer'de tanrı anlamına gelen Dingir-Tigir kelimesinin kökeni olabileceği savunulmaktadır.
- Tengrizmde şamanizm ve şamanlar (kamlar) önemli bir yer tutarken, İslam'ın yayılmasının ardından da şamanizm devam etmiştir.
- 13:00Ya Taşı ve Türk Mitolojisi
- Eski Türk ve Altay mitolojilerinde "Ya" veya "Taş" olarak bilinen bir simya taşından bahsedilmektedir.
- Bu taşla doğa olaylarının yönetildiği ve yağmur, kar, dolu yağdırıldığı söylenmektedir.
- Türk mitolojilerinde tufan ve insanları kandıran yılan hikayeleri vardır, ancak bu hikayelerin kökenlerinin belirlenmesi zordur.
- 15:24Türklerin İslamiyet'e Geçişi
- 700'lü yıllarda Arap komutanı Yezid bin Mühellef Asya'ya seferler düzenlemiş ve Curcan'daki kuşatma yedi aydan fazla devam etmiştir.
- Yezid, şehri fethedince erkekleri öldürmüş, esir almış ve Curcan'da bulunan Enderhis vadisinde Türklerden yiyerek ahdini yerine getirmiştir.
- Türkler başlangıçta Araplar tarafından esir asker olarak kullanılmış, savaş becerileriyle takdir görmüş ve Yüksek Halifelik ve eyalet emirleri tarafından yüksek talep görmüşlerdir.
- 17:38İslamiyet'in Yayılması
- 8. yüzyılın ilk on yılında Emevi komutanı Kuteybe'nin Müslüman güçleri, aşağı Toharistan'da İslami yönetimi sağlamlaştırmış ve Sofya'nın çoğunu fethetmiştir.
- 715'e gelindiğinde Orta Asya'nın Türk ve Sod halkları Emevi otoritesine boyun eğmeye zorlanmış ve Maveraünnehir Müslüman yönetimi altına girmiştir.
- Türkler ekonomik ve politik nedenlerle İslamiyet'e geçmeye devam etmiş, Karahanlı adında bir devlet kurarak Orta Asya'da büyük bir güç haline gelmişlerdir.
- 19:09Hadisler ve Türkler
- Sahih Buhari ve Sahih Müslim, İslam dünyasında dini kaynak açısından en güvenilir kitaplar olarak kabul edildiği için bu ikisine dayanılmıştır.
- Bazı hadislerde Türklerle ilgili ifadeler bulunmaktadır; "Türklerle savaşmadıkça kıyamet kopmayacaktır" şeklindeki hadisler vardır.
- Bazı açıklamalarda "siz" ifadesinin aslında Müslümanlar değil Araplar olduğu savunulsa da, o dönemde Müslüman demek sadece Arap demek olduğu için bu görüş de düşünülebilir.
- 20:18Ibn Fadlan'ın Seyahatnamesi
- 10. yüzyılda yaşamış Arap din bilgini ve gezgin İbn Fadlan'ın seyahatnamesinde, Orta Asya'da Gök Tanrı'ya inananların yanı sıra Fallus kültünü takip eden Başkurtlara rastladığı belirtilmiştir.
- İbn Fadlan, yerlilerden tahta bir penise tapmalarının nedenini sorunca "ben benzer bir şeyden türedim ve beni yapan başka bir yaratıcı bilmiyorum" cevabını almıştır.
- Bu bilgi, Karahantepe'de yerden fışkıran Fallus heykellerinin de bir açıklaması olabilir.
- 21:42Tengriizm ve Günümüzde
- Tengriizm günümüzde hala yaşıyor ve Kırgızistan, Kazakistan, Buryatya, Tuva, Moğolistan ve Türkiye'de uygulanmaktadır.
- 1900'lü yıllarda Orta Asya'da bir Tengriizm hareketi başladı ve yayılmaya devam ediyor, sayılarının 500 bin civarında olduğu tahmin edilen Kırgız Tengriciler resmi bir din olarak kabul edilmesi için mücadele etmektedir.
- Tengriizm'e göre, var olan her canlıyı sevip saygı duymak ve yaşamı en güzel haliyle kavgasız, gürültüsüz, çıkarsız, kimseye zarar vermeden ve kimseye kul köle olmadan yaşamak yeterlidir.
- 22:47Tengriizm'den Kalan Gelenekler
- Mezar taşları, köpek ulumasının uğursuz sayılması, düğünlerdeki kırmızı kurdele, su içerken kafanın elle tutulması, ağaçlara kurdele bez parçası bağlayıp dilek tutmak, gidenin ardından su dökmek, tahtaya vurmak, nazar inancı ve kurşun dökmek gibi gelenekler Tengriizm dönemlerinden günümüze kadar ulaşmıştır.
- Kurşun dökmek geleneği Almanya'da da vardır, Almanlar her yıl başı kurşun döküp çıkan şekillere bakarak o yılın nasıl geçeceğini tahmin ederler.
- Konuşmacı da bir kere denemiş ve sudaki kurşun küba haritasına dönüşmüş, o yıl gerçekten de Küba'ya gitmiştir.