Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Tataristan'ın tarihi, coğrafi özellikleri ve siyasi durumu hakkında bilgi veren bir belgesel formatındadır. Zeki Velidi Togan'ın sözleriyle başlayan video, Tataristan'ın Rusya Federasyonu içindeki konumunu kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Tataristan'ın coğrafi konumu, petrol ve doğalgaz kaynakları, nüfusu ve ekonomik durumu ile başlayıp, tarihsel gelişimini Hunlar'dan başlayarak Bulgar Devleti, Altın Orda ve Kazan Hanlığı dönemlerine kadar ele almaktadır. Ardından Rus işgali, Sovyetler Birliği dönemindeki baskılar ve 1990'larda Tataristan'ın bağımsızlık süreci anlatılmakta, son bölümde ise Putin döneminde Tataristan'ın cumhuriyet statüsünün kaldırılması ve federal bir valiliğe dönüştürülmesi konusu işlenmektedir.
- Videoda ayrıca 2002 yılında Latin alfabesinin kullanımının yasaklanması, 2007'de imzalanan yetki paylaşımı anlaşması, 2018'de Tataristan okullarında Tatar Türkçesi'nin zorunlu olmaktan çıkarılması ve 2021'de imzalanan bölgesel yönetim kanunu kapsamında Tataristan Cumhuriyeti'nin resmen ortadan kaldırılması gibi önemli olaylar da ele alınmaktadır.
- 00:18Tataristan'ın Coğrafi ve Nüfus Yapısı
- Tataristan toprakları ve başkenti Kazan şehri yüzyıllardır bağımsızlık düşüncesini yitirmemiş, Kazan Tatarları Rus hakimiyetinde dinlerini ve milli benliklerini kaybetmemiştir.
- Tataristan Cumhuriyeti bugün Rusya'ya bağlı bir federal yapıdır ve Kazan, Rusya Federasyonu'nun sekiz büyük şehridir.
- Rusya'da Ruslardan sonra en büyük nüfus Kazan Tatarlarıdır ve Rusya'nın en önemli özerk cumhuriyetlerinden biridir.
- 00:58Tataristan'ın Siyasi Durumu
- 2021 tarihinde Moskova'da imzalanan kanun ile Tataristan'ın cumhuriyet statüsü Rusya Federasyonu tarafından kaldırıldı.
- Putin tarafından onaylanan yasa gereği Tataristan'da devlet başkanlığı Tataristan Cumhurbaşkanı yerine artık Tataristan Bölge Başkanı ismini kullanacak.
- Tataristan Cumhuriyeti Putin tarafından artık federal bir valiliğe dönüştürüldü.
- 01:25Tataristan'ın Coğrafi Özellikleri
- Tataristan, Rusya'nın baskıladığı bu ülke İdil Nehri havzasının orta kesiminde yer almaktadır.
- Tataristan coğrafyası, İdil ve Çulman nehirlerinin birleştiği bölgenin çevresinde yer almaktadır.
- Tataristan, nehirlerin ulaşımı sayesinde Azak Denizine, Karadeniz'e, Hazar Denizine, Baltık Denizine ve Beyaz Denize açılan adeta dolaylı bir deniz ülkesidir.
- 01:50Tataristan'ın Ekonomik ve Doğal Kaynakları
- Tataristan petrol ve doğalgaz kaynakları bakımından oldukça zengindir.
- Ülkede bir milyar ton petrol rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir.
- Ülkede yılda yaklaşık otuzaltı milyon ton ham petrol çıkarılmaktadır, bu yaklaşık olarak Türkiye'nin çıkardığı petrol miktarının yirmi katıdır.
- 02:10Tatarların Nüfusu ve Dinî Yapısı
- Bölgede yaşayan Tatarlara Kazan Tatarı ya da İdil Tatarı denilmektedir.
- Dünyada sekiz milyondan fazla Kazan Tatarının yaşadığı tahmin edilmektedir, bu nüfusun sadece üçte biri Tataristan'da yaşamaktadır.
- Tatarların tamamına yakını müslümandır ve Ruslar'ın her türlü baskılarına ve yıldırmalarına rağmen dillerine ve dinlerine sıkı sıkıya bağlı kalmışlardır.
- 02:38Tataristan'ın Ekonomik Gelişimi
- Tataristan, Rusya Federasyonu içerisindeki ülkeler arasında ekonomik gelişmişliği en üst düzeyde olan cumhuriyetlerden birisidir.
- İçindeki endüstri kuruluşlarıyla, otoyollarıyla doğu-batı, kuzey-güney doğrultudaki bağlantı yollarının kesiştiği yer olması sebebiyle ve Moskova'ya yakınlığıyla Orta Rusya bölgesinin baş şehri konumundadır.
- Başkent Kazan'da uçak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları bulunur.
- 03:16İdil Bölgesi'nin Tarihi
- İdil bölgesi dört yüzyıldan itibaren Hunlar, Göktürkler, Hazarlar, Peçenekler, Kıpçaklar, İdil Bulgarları, Altın Orda ve Kazananlığı gibi çeşitli Türk devletlerinin idaresine girmişti.
- Bulgarlar, Büyük Bulgaristan'ın parçalanmasından sonra M.Ö. 7. yüzyıl civarında bu bölgeye yerleşmeye başladılar.
- Bulgarlar 9. yüzyılda bölgede bir devlet inşa ettiler ve bu devlet İdil Bulgar Devleti olarak bilinmekte, Bulgarlar 922 yılında İslam dinini kabul ettiler.
- 04:05Tatarların Tarihsel Gelişimi
- Bugünkü Müslüman Tatarlar, İdil boyunca kurulan Bulgar Devleti'nden başlayarak Altın Orda ve onun devamında olan hanlıklar içerisinde özellikle 13. yüzyılda Kıpçak Türklerinin karışmasıyla bugünlere geldi.
- Altın Orda Devleti zamanında yaşayan İdil Bulgarları Bulgar adını bırakıp Tatar ismiyle anılmaya başladılar.
- Altın Orda Devletinin yıkılmasından sonra Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan ve Sibir gibi pek çok anlık ortaya çıktı.
- 04:35Rusların Tataristan'a Hakimiyeti
- Ruslar 13 Ekim 1552 yılında Kazan Hanlığını yıkarak bölgeye hakim oldular.
- 1552'de Kazan'ın düşmesiyle başlayan Rus yayılması, 1885'te Batı Türkistan'ın işgaliyle tamamlanmıştı.
- 1552'de Tataristan Ruslar tarafından işgal edildiğinde ülkede taş ev yapmak yasaklandı, ahşap bina yapmak zorunlu kılındı.
- 05:08Rusların Tatarlara Uyguladığı Politikalar
- Ruslar, Tatarların Kazan'da, nehir ve ulaşım yollarına yerleşmelerini yasakladı.
- Müslümanlıktan vazgeçmeyen bölge halkı köylerde yaşamaya mahkum edildi.
- 1774'te Tatarlar, Başkurt ve Kazakların desteklediği Pugaçev İsyanı sonunda Tatarlar Ruslardan bir takım dini ve ticari serbestlik haklarını aldılar.
- 05:31Rusların Hıristiyanlaştırma Politikaları
- 1789'da Rusya Müslümanları Müftülüğü açıldı.
- 1654'te Çar Mihalov için çıkardığı kanun ile Ruslar dışında Hıristiyan olan Tatarlara ek onbeş ruble ödenmesine karar verildi.
- 1720-1791 yılları arasında çıkarılan kanunlar ile Hıristiyan olan Tatarlar askerlik hizmetinden ve üç yıl vergiden muaf tutulacaklardı.
- 06:181917'den Sonraki Gelişmeler
- Kazan Tatarları çok uzun yıllar Rus Çarlığı himayesinde yaşamaya devam ettiler.
- 1917 yılında Rus Çarlığı devrildi ve aynı yıl Kazan'da toplanan kurultayda İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk Tatarlarının muhtariyeti ilan edildi.
- 29 Kasım 1917'de Ufa şehri merkez olmak üzere İdil-Ural Devleti projesi ilan edildi, bunun üzerine Bolşevikler bölgeye Kızıl Orduyu gönderdiler.
- 07:04Sovyetler Birliği Dönemi
- Daha sonra bölgede Tatar-Başkurt Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
- Bolşevikler bu ikili birlikteliğin tehlikeli olduğunu düşünen bu yapıyı ikiye bölerek ayrı ayrı Tatar ve Başkurt olarak muhtar cumhuriyetlerin oluşturdular.
- Sovyetler 1928 yılından sonra bölgede İslamiyeti baskılamaya başladılar, İslam yayınları yasaklandı, camiler ve Kur'an kursları kapatıldı.
- 07:37Tataristan'ın Bağımsızlığı
- Sovyetler Birliği dağılma sürecine girdiğinde 30 Ağustos 1990 tarihinde Tataristan tam siyasi bağımsızlığını ilan etti.
- Tataristan, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan eden ilk cumhuriyet olmuştu ve 30 Ağustos tarihi Tataristan'da bağımsızlık günü ilan edildi.
- Boris Yeltsin, otonom bölgelere götürebildiğiniz kadar bağımsızlığınızı alın sözlerini söylemişti.
- 08:04Tataristan'ın Bağımsızlık Referandumu
- Tataristan, Rusya'dan ayrılma niyetini bildirince Rusya Parlamentosu buna red cevabını verdi ve bu bağımsızlık hiçbir devlet tarafından da onaylanmadı.
- Bunun üzerine Tataristan'da Şubat 1992 tarihinde halk oylamasına gitme kararı alındı.
- Mart'ta yapılan halk oylamasında "Siz Tataristan'ın bağımsız cumhuriyet olmasını istiyor musunuz?" sorusuna ülkede yüzde altmışbir oranında evet oyu kullanıldı.
- 08:32Rusya'nın Tataristan'a Yaklaşımı
- Referandumda Rusya yanlıları, "Rusya biz olmasak da idare eder fakat biz Rusyasız yok oluruz" diyerek karşı çıktılar.
- Ruslar yaptığı karikatürlerde Tatarları bindiği dalı kesenler olarak gösterdi.
- Tataristan'da yükselen bağımsızlık taleplerine Rusya kulak asmadı, Çeçenistan ve Tataristan Özerk Cumhuriyetleri, Sovyetlerin kurucu unsuru olmadığı gerekçesiyle bağımsızlıkları kabul edilmedi.
- 09:11Yetkileri Paylaşma Antlaşması
- Hazırlanan Tataristan Anayasasının birinci maddesinde Tataristan'ın egemen demokratik bir devlet olduğu yazılmıştı.
- 15 Şubat 1990 tarihinde Rusya Federasyonu Başkanı Boris Yeltsin ile Tataristan Cumhurbaşkanı olan Min-Tier Semiyev arasında bir yetkileri paylaşma antlaşması imzalandı.
- Bu antlaşmaya göre Tataristan, kaynaklarını elden çıkarma, devlet kurumları sistemini oluşturma, bütçe oluşturma, kendi vatandaşlığına sahip olma ve uluslararası politikalar oluşturma hakkını aldı.
- 10:30Putin Dönemi ve Tataristan
- 2000'li yıllarda Putin'in iktidara gelmesiyle Kazan Tatarları elde ettiği hakları bir bir kaybetmeye başladı.
- Putin'in amacı büyük Rus devleti ve büyük Rus milletini Rusya'da tam egemen kılmaktı ve federasyona bağlı bu ülkelerin daha fazla hak elde etmesine karşı çıkıyordu.
- Ağustos 2000'de Putin, cumhuriyet statülerini yok edilmesi gereken yapılar olarak nitelendiriyordu.
- 11:06Tataristan'da Alfabeye İlişkin Yasaklar
- 2012 yılında Tatar diline en yakın alfabe olan Latin alfabesinin kullanımı ve geçiş süreci yasaklandı.
- Tataristan Parlamentosu'nun Latin alfabesine geçiş için aldığı karar yok sayıldı.
- Rusya, tüm halklarının Kiril alfabesini kullanmasını zorunlu kıldı.
- 11:26Tataristan ve Rusya Arasındaki Anlaşmalar
- 2007 yılında Rusya ve Tataristan arasında ikinci bir yetki paylaşımı anlaşması imzalandı.
- Geçerliliği on yıl olan anlaşma altı maddeden oluşuyordu ve Tataristan'ın sorunlarını merkeze iletmeden kendisi çözebileceğini belirtiyordu.
- Putin pek çok kez Tataristan'da ziyaretlerde bulundu ve 2018 yılında Tataristan'ı her dinden insanın rahatça yaşayabileceği bir ülke olarak adlandırmıştı.
- 12:00Putin'in Merkezi Yönetimi Güçlendirme Politikası
- Vladimir Putin merkezi yönetimi güçlendirmek isteyen bir liderdi.
- 2017 yılında kabul edilen bir karar ile Rusya Federasyonu'na bağlı cumhuriyetlerin başkanları artık devlet başkanı olarak anılmayacaklardı.
- Bu karar bağlı cumhuriyetlerden sadece Tataristan tarafından kabul edilmedi.
- 12:21Tataristan'ın Anayasal Değişiklikleri
- 2018'de Rusya, Tataristan okullarında Tatar Türkçesini zorunlu olmaktan çıkardı.
- 21 Aralık 2021 tarihinde imzalanan bölgesel yönetim kanunu kapsamında Tataristan Cumhuriyeti resmen ortadan kaldırıldı.
- Putin tarafından onaylanan yasa gereği Tataristan Cumhurbaşkanı ünvanı yerine artık Tataristan Bölge Başkanı ünvanı kullanılması kararlaştırıldı.
- 13:04Tataristan'ın Yeni Yönetimi ve Putin'in Söylemleri
- Düzenlenen yasa ile Tataristan Bölge Başkanı Rus Devlet Başkanı tarafından onaylandıktan sonra göreve başlayacaktır.
- Bu yasalar ile Tataristan'ın zaten var olmayan özelliği de tamamen ortadan kaldırılmış oluyordu.
- Putin'in son yıllardaki söylemlerinde Rusya Federasyonu tabirini kullanmadığı, genelde "Büyük Rusya", "Rus Devleti" gibi kelimeleri kullandığı görülmektedir.