Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Sultan Abdülhamid Han'ın hayatını ve siyasi dönemini anlatan tarihsel bir belgesel formatındadır. Videoda Sultan Abdülhamid Han, İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, oğlu Abid Efendi ve diğer önemli tarihi karakterler yer almaktadır.
- Video, Sultan Abdülhamid Han'ın 1842'deki doğumundan başlayarak, tahta geçişi, 1877-1878 Harbi sonrası uyguladığı sulhçu siyaset, Ermeni ve Yahudi meseleleriyle yaşadığı zorluklar, tahttan indirilmesi, Selanik'teki sürgün hayatı ve 1918'deki vefatına kadar olan süreci kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Videoda ayrıca Sultan Abdülhamid Han'ın ileri görüşlü yönleri, kendi parasıyla açtığı okullar, Medine'ye tren hattı döşemesi ve Kur'an-ı Kerim'in basıldığı yerlerde uyguladığı özel kurallar gibi merhametli yönleri de ele alınmaktadır. Sultan'ın vefatından sonra yapılan cenaze töreni ve onun anısına dair bilgiler de videoda yer almaktadır.
- 00:03Sultan Abdülhamid Han'ın Hayatı ve Özellikleri
- Sultan Abdülhamid Han, 21 Eylül 1842'de İstanbul'da doğdu ve 10 yaşındayken annesi Tiri Müjgan Sultan vefat etti.
- Genç yaşta dini ve fenni ilimleri mükemmel bir şekilde ikmal etmiş, zahirdeki dirayetini manevi bir kemal ile de taçlandırmıştı.
- Çok nazik bir insandı, herkesin gönlünü almasını iyi bilirdi ve fevkalade bir zekası vardı; Bismarck'a göre dünyada yüz gram akıl varsa bunun doksan gramı Abdülhamid Han'da, beş gramı bende, kalan beş gramı da diğer dünya siyasilerindedir.
- 01:50Sultan Abdülhamid Han'ın Yönetimi
- Fakirlere yardım eden, yöneticileri hizmet ve başarılarına göre ödüllendiren bir insandı.
- Halktan fakirlik ve sıkıntı içinde olanların halini duyunca para ve eşya gönderiyor, hastalara bizzat doktor yolluyordu.
- Devleti çok kötü şartlar altında eline almış olsa da, büyük bir iman, müthiş bir zeka ve sabır örneği ile devleti 33 sene ciddi bir kayba uğratmadan idare etti.
- 02:5593 Harbi'nin Arka Planı
- Mithat Paşa ve Avanesi, Sultan Abdülaziz'e karşı düzenledikleri cinayet sebebiyle itibarları zedelenmiş olduğundan, kazanılacak bir zaferle durumlarını düzeltmek istiyorlardı.
- Sultan Abdülaziz'den kalan kuvvetli ordu ve donanmaya güvenerek bir savaş çıkarmak istediler ve Rusya'ya karşı olursa İngiltere'nin de Devlet-i Aliyye'nin yardımında bulunacağını düşünüyorlardı.
- Sırbistan'ın Ruslarla olan hudutlarındaki ihtilafı kullanarak Rusya'ya harp açmak istediler, ancak Rusya taviz üstüne taviz vererek meseleyi halletmiş gözükmek istedi.
- 04:4593 Harbi'nin Başlangıcı ve Sonuçları
- Sultan Abdülhamid Han tahta yeni geçmiş bulunuyordu ve henüz devlet dizginleri tam manasıyla elinde değildi.
- Sultan, İngiliz Büyükelçisi Layard'ı huzuruna çağırtarak İngiltere'nin Rusya'ya karşı olan siyaseti dolayısıyla, Türk-Rus savaşı çıkarsa onların muvaffakiyetinden memnun olacaklarını ancak hiçbir surette yanlarında yer almayacaklarını belirtti.
- Mithat Paşa ve Avanesi kolay bir zafer elde edebileceklerini umarak Sultan Abdülhamid Han'ı dinlemediler ve Rusya'ya harp ilan ettiler; bu tarihte 93 Harbi diye geçen bir harpti.
- 06:1193 Harbi'nin Sonuçları ve Sultan Abdülhamid Han'ın Müdahalesi
- Ruslar bedavadan bir zafer kazanarak Tuna ötelerinden İstanbul'un Yeşilköy'üne kadar geldiler ve Rus kumandanı Grandük Nikola'nın kılıcına dayanarak dikta ettirdiği sulh şartları Ayastefanos Muhadesi adıyla tarihe geçti.
- Bu felaketin bir sebebi de Mithat Paşa ve Avanesinin Osmanlı kumandanlığına Mehmet Ali Paşa adında bir haini tayin etmiş bulunmasıydı; Mehmet Ali Paşa aslen bir Polonya Yahudisiydi.
- Sultan Abdülhamid Han, bu dehşetli olay karşısında önce buna sebep olan ihtilalci kadroyu bertaraf ederek devlet dizginlerini eline almış, sonra da Rusya aleyhtarı olan İngiltere'yi diplomatik sahada Rusya'ya karşı kullanabilme çarelerini aramıştı.
- 08:15Sultan Abdülhamid Han'ın Siyasi Yaklaşımı
- Yaşanan olaylardan gerekli dersleri çıkaran Sultan Abdülhamid, Batıda Çatalca ile İstanbul ve Çanakkale Boğazlarını, doğuda Aziziye Kalelerini tahkim ederek sulhçu bir siyasete yönelmiş, memleketin dahilde kalkınmasını sağlayacak hamlelere girişmişti.
- Sultan Abdülaziz merhum gibi büyük masrafları ve dış borçlanmayı mucip olan harpçı bir siyaset takibi yerine, gelişen sanayi hareketleri dolayısıyla Batı'da görülen iki devleti karşı karşıya getirmek ve onların menfaat çatışmalarını tahrik ederek ülkeyi adeta bir sırat köprüsü üzerinde yürütmek onun siyasetinin temel esası oldu.
- Bu siyasetin sonucunda yeni askeri yatırımların masrafından kaçarak dış borçların 300 milyon altından 30 milyon altına indirilmesi sağlandı.
- 12:09Sultan Abdülhamid Han'ın İstihbarat Teşkilatı
- Sultan Abdülhamid Han, devrinin sözde münevverlerinin hamakat ve ihanetlerine ilaveten Rum, Ermeni ve Yahudilerin kaynattıkları fitne kazanı üzerinde ciddiyetle durulması gereken büyük bir tehlikeydi.
- Abdülhamid Han, kendisine muhalif olanların istibdat diye adlandırdıkları sıkı bir dahili siyaset takibine mecbur kaldı.
- Bu karışık iç bünyeye rağmen halkın huzuru ve ülkenin selametini sağlayabilmek için bugünkü modern devletlere bile örnek olabilecek derecede mükemmel bir istihbarat teşkilatı kurdu.
- 13:22Sultan Abdülhamid Han'ın İstihbarat Teşkilatının Önemi
- İngilizlerin Madrid Büyükelçileri vefat ettiğinde onun açılan çelik kasalarında Sultan Abdülhamid ile muhabere halinde bulunduğuna dair çeşitli vesikaların ortaya çıkması, İngilizleri bu istihbaratın kuvveti hakkında dehşete sevk etti.
- Kendisi tahttan indirildikten sonra azılı muhalifleri tarafından Çırağan Sarayı'nın yakılmış bulunması da onun bu müthiş istihbarat teşkilatı ile alakalı; sarayın bodrum katları Sultan Abdülhamid'e verilmiş jurnelerle doluydu haberlerle.
- Sultan Abdülhamid, kendisine muhalif olanlar tarafından haksız ve çirkin bir surette itham edildi; güya onun ulu orta verilmiş saçma sapan jurnallere dayanarak bir çok insanı sürgüne gönderdiği pek çok defa yazılıp çizildi.
- 14:47Sultan Abdülhamid Han'ın Ermeni Meselesi
- Sultan Abdülhamid Han'ın dünya çapında suçlanmasına vesile olan sebeplerden biri, devrinde baş gösteren Ermeni meselesiydi.
- Ermeniler, asırlarca "tebai sadıka" olarak vasıflandırılmış, ancak Rusların propagandalarına aldanarak sadakatten ayrıldılar.
- Rus tahriki ile başlayan Ermeni kıpırdanışları, sonradan bütün Hıristiyan Batı devletlerinin alakasını çekti ve onlar da bu ihtilafa dahil oldular.
- 16:17Sultan Abdülhamid'in Ermeni Politikası
- Ermeni kıyamı denilen olayın ortaya çıkmasının asıl sebebi Rus düşüncesiydi.
- Sultan, Rusların Ermenileri silahlandırma faaliyetlerini görmekte gecikmedi ve Ermenileri toplu oldukları bölgelerden cebri bir surette göç ettirmek gibi bir tedbire başvurdu.
- Bu hareket, Yahudi desteği ile beslendi ve Sultan Abdülhamid Han'a karşı bir propaganda tezgahlanması şekline dönüştü.
- 16:55Sultan Abdülhamid'e Suikast
- Sultan Abdülhamid Han'a Viyana'da imal edilerek gönderilmiş bir kupa arabasına, imalat esnasında uzun bir zamana ayarlanmış saatli bir bomba yerleştirildi.
- Bomba, Sultan'ın Şeyhülislam ile Cuma namazı çıkışında mutad harici konuşması sebebiyle Yıldız Camii Şerifi önünde infilak etti.
- Sultan Abdülhamid Han, herkesin telaşa kapıldığı o koşuşturmacada sükunetini muhafaza ederek etrafına "korkmayın, sakin olun" diye bağırıyordu.
- 17:42Yahudi Meselesi
- Sultan Abdülhamid devrinin en önemli olaylarından biri, o sıralarda filizlenmeye başlayan Yahudi meselesiydi.
- Theodor Herz, İsviçre'nin Basel şehrinde ilk Siyonist kongresini toplamış ve Yahudi devleti isimli kitabıyla dünya Yahudilerinin Filistin'de yeniden toplanmaları gerektiği yolunda teşebbüse geçti.
- Herz, dünyanın en büyük zengini olan Yahudi Rothschild ailesinin desteğini sağlayarak, Yahudilerin Filistin'e yerleşip orada ikamet eylemeleri mukabilinde Osmanlı Devleti'nin borçlarını ödemek teklifini Sultan Abdülhamid Han'a arz etti.
- 18:40Sultan Abdülhamid'in Reddi ve Karalama Kampanyası
- Sultan Abdülhamid Han'ın çelik gibi sert iradesine çarptılar ve reddedildiler.
- Bu reddedilme sebebiyle Yahudiler tarafından Sultan Abdülhamid Han için geniş çaplı bir karalama kampanyası başlatıldı.
- Bu kampanya sebebiyle Sultan Abdülhamid Han için haksız bir surette "Kızıl Sultan" lakabı meşhur edildi.
- 19:09Sultan Abdülhamid'in Gerçek Karakteri
- Yahudilerin Ermenilere armağan ettikleri bu ağır iftira, ecnebi kimselerden ziyade vatanın birçok talihsiz Türk asıllı nesilleri arasında da revaç buldu.
- Sultan Abdülhamid Han, otuz üç senelik saltanatı boyunca hiç kimsenin burnunu kanatmamış, ancak ana ve babasını öldürmüş olan bir cani dışında normal mahkemelerce verilen idam cezalarını bile tekrar tenfiz ettirmiş, değiştirmemiş, kendisine suikast yapan bir haram ağasını, hatta Ermeni olan Jory'i dahi affetmiş faziletli bir şahsiyetti.
- O zamanın gazetelerinde kendisinin katil olduğu ile alakalı karikatür Osmanlı'nın birçok yerinde de gizli gizli elden dolaştırılıyordu.
- 20:15İttihat ve Terakki'nin Kuruluşu
- Yahudiler Filistin'e göç edip yaşamak gibi ilk bakışta oldukça masum gibi görünen niyetlerinin Sultan Abdülhamid tarafından mutlak bir surette redde mahkum olduğunu gördükten sonra, o mübarek şahsiyeti bertaraf etmedikçe emellerine ulaşamayacaklarını anladılar.
- Önce İstanbul'da ve sonra da Yahudi muhiti olarak bilinen Selanik'te boy gösteren İttihat ve Terakki cemiyetini kurdurarak vatanın bir kısım bedbaht evlatlarını kesif bir propaganda sisinde boğdular.
- Bu derecedeki haksız ve mesnetsiz iftiraların tesiri çok iyi niyetli kimselere kadar uzandı.
- 21:34Sultan Abdülhamid'in Filistin Politikası
- Bu tehlikeleri gören Sultan Abdülhamid Han, Yahudilerin Filistin'de toprak satın almalarının yasakladığı gibi, onların bu emellerine muvazza yoluyla ulaşmalarını engellemek için her arazisini satmak isteyenin yerini şahsi parasıyla satın alarak emlak-i şahane haline getirdi.
- Sultan Abdülhamid bunlara ilaveten oradaki Müslüman nüfuzunu da arttırma yoluna gitti.
- O sırada Rus tahriki ile teşekkül etmiş çeteler Balkanları cadı kazanı haline getirmişti ve bunlarla mücadele eden birliklerin birtakım subayları İttihat Terakki ve onun arkasındaki Yahudilerce iğfal edilmişlerdi.
- 22:29İkinci Meşrutiyet'in İlanı
- Bu subaylar isyan ederek Abdülhamid Han'ı II. Meşrutiyet'in ilanına zorladılar.
- Abdülhamid Han yeni bir Kanuni Esasi hazırlatıp tatbik etmeyi düşünüyordu fakat buhranlı ve ihtilal hazırlıklarının yapıldığı karışık bir ahval içinde buna fırsat bulamamıştı.
- Mecburen eski Kanuni Esasi'yi yürürlüğe koydu ve Meclis-i Mebusan 17 Aralık 1908 tarihinde toplandı.
- 23:28Otuzbir Mart Vakası
- İttihat ve Terakki iktidarı kısa zamanda halkın genelde nefretini kazandı ve muhaliflerini gazeteci veya fikir adamı demeden suikastlerle yok ediyorlardı.
- Bu durum ortaya çıkan nefreti had safhaya çıkarınca, kendi iktidarlarını korumak için sadık adamları sandıkları avcı taburlarını Rumeli'den getirip Taşkışla'ya yerleştirdiler.
- Serbest kalan avcı taburlarındaki askerler halkla görüşme imkanı buldular, İttihat ve Terakki'nin zulüm ve hıyanet içerisinde olduklarını öğrendiler ve korumaya memur oldukları bu kadroya karşı ayaklandılar.
- 24:59Sultan Abdülhamid'in Tahttan İndirilmesi
- Bu ayaklanma sebebiyle iktidarlarını tehlikede görerek korkuya kapılan İttihat ve Terakki Rumeli'den hareket ordusu denilen çoğu Rumlardan, Ermeni ve Yahudi çapulcularından on beş bin kişilik bir kuvveti İstanbul üzerine sevk ettiler.
- Sultan Abdülhamid Han bundan da haberdardı ancak aşırı merhameti sebebiyle hareketsiz kaldı ve sarayının etrafında çok iyi eğitim ve terbiye görmüş otuz bin asker vardı.
- Hareket ordusuna arkalanan İttihat ve Terakki hükümetince hal olunarak tahttan indirildi ve hemen ardından kasten bir Yahudi muhiti olan Selanik'e gönderildi.
- 26:11Sultan Abdülhamid'in Sürgünü
- Selanik'te zengin bir Yahudi aile olan Alaaddin'i biraderlerin köşkünde hapsedildi ve burada sıradan bir adama bile reva görünmeyecek zulüm ve baskılar altında tutuldu.
- Çoluk çocuk, bütün aile efradı günlerce aç bırakıldı, kendine ait mülkleri darmaduman edildi ve menkul serveti tamamen elinden alındı.
- Hareket ordusu İstanbul'a geldiğinde padişahın tahttan indirilmesiyle birlikte Yıldız Sarayı'nı tamamen yağmalayarak zenginleşmiş bulunan o subaylar, sürgün hadisesinden sonraki yağma ile orduya hediye adı altında büyük bir servete kondular.
- 27:16İttihat ve Terakki'nin Yönetimi
- Memleketi böylesine bir yağma ile talan eden İttihat ve Terakki erkanı Sultan Abdülhamid Han'ın bertarafıyla rahatça kuruldukları mevkilerde ülkeyi cahilane bir surette idare etmeye başladılar.
- Yumuşak huylu bir padişah olan Sultan Reşat, kendilerinin elinde aciz kalmıştı ve felaketler birbirini kovaladı.
- 1911 yılında İtalyanlar eski bir Osmanlı toprağı olan Libya'ya (o zamanki adı Trablusgarp) saldırdılar.
- 27:54Trablusgarp İşgali
- İttihatçıların hain sadrazamı İbrahim Hakkı Paşa burasını işgale amade bir hale getirmişti.
- Oradaki askerleri bir süre önce Yemen'e sevk etmiş, askeri vali ve kumandanı da bir bahaneyle İstanbul'a yollamıştı.
- İtalyanların niyetlerini pekala herkesten iyi bilmesi gerekiyordu ancak Trablusgarp çıkarması hakkındaki İtalyan ültimatomu kendisine ulaştığında dahi Osmanlı ordusunda müşavir olarak çalışmakta bulunan İtalyan asıllı Robilan ile bridge oynuyordu.
- 29:01Çanakkale Savaşı ve Sultan Abdülhamid'in Kararı
- Çanakkale Savaşı esnasında düşman donanmasının Marmara Denizi'ne geçebileceği endişesiyle tedbir olarak padişah ve hukumetin Eskişehir'in nakli kararlaştırıldı.
- Abdülhamid Han durumdan haberdar olunca bunu büyük bir cesaret ve şecaatle reddetti ve "Ben Fatih Sultan Mehmet Han'ın torunuyum, hiçbir zaman Bizans İmparatoru Konstantin'den aşağı kalamam" dedi.
- Sultan'ın bu kararlılığı karşısında padişah ve hükümet İstanbul'da kaldı ve böylece devletin daha o gün yıkılması en azından önlenmiş oldu.
- 30:17Sultan Abdülhamid'in Tahttan İndirilmesi
- Sultan Abdülhamid Han daha fazla toprak kaybetmemek için çaba gösterirken, onu tahttan indirme planları yapanlar harekete geçmişti.
- Emmanuel Karaso, İtalya'dan para alan bir casus ve Libya'nın İtalya tarafından yutulmasında önemli rol oynayan bir vatan hainiydi.
- Jandarma Paşası Esad Toptanı devlete isyan ederek Arnavut istiklali için silah çekmiş, Aram Efendi ise Ermeni ihtilal komiteleriyle yakın ilgisi olan Abdülhamid'den Ermenilerin intikamını almak için hal heyetine sokulmuş bir kişilikti.
- 31:46Tahttan İndirilme Süreci
- Hal fetvasının ilk metnini ölüm tehdidiyle yazdırıldığı iddia edilen Elmalılı Hamdi Efendi kaleme aldı.
- Sultan Abdülhamid'i sürgüne yollayacak ve yerine Şehzade Mehmed Reşad'ı padisah ilan edeceklerdi.
- Eski Bahriye Nazırı Arif Hikmet Paşa, Draç Mebusu Arnavut Esat Toptanı Paşa ve Selanik Mebusu Emmanuel Karasodu padişaha "Millet seni azletti" diyerek yaklaşık otuz üç yıl süren saltanatının sona erdiğini bildirdiler.
- 32:46Sürgün Yılları
- Hüküm Allah'ındır sözüyle durumu kabullenen Abdülhamid, artık Selanik'te Alaaddin-i Köşkü'nde esaret günlerini yaşayacaktı.
- Sürgün yıllarında devletin içine düştüğü durum yüzünden üzüntüsü kat be kat arttı, ancak milletin selameti için hiçbir şey yapılmasına müsaade etmedi.
- Üç yıl boyunca Selanik'te ev hapsinde tutuldu ve kendisini tahttan indiren meclis kararını öğrendiğinde hiçbir muhalefette bulunmadı.
- 34:01Selanik'teki Zorluklar
- Sultan Abdülhamid'e sıradan bir insana bile yapılmayacak terbiyesizlikler yapıldı, kazandığı mal varlığı ve hanımının takıları elinden alındı.
- Selanik'e varmaları kolay olmadı, yolculuk sırasında karşılaşılan kötü muamele onları perişan kılmıştı.
- Vardıkları konak herkesten uzak bir bölgede, neredeyse yıkılmış, eski ve temel ihtiyaçların görüleceği malzemeler bulunmuyordu.
- 35:42Alaaddin-i Köşkü'ndeki Tecrit
- Sultan Abdülhamid'in yatacak yatağı dahi yoktu, Alaaddin-i Köşkü'nde iki koltuk birleştirilerek yatak yapıldı.
- Hürriyet furyası bütün ülkeyi geçici bir bayram havasına soktuğu sırada Sultan Abdülhamid, Alaaddin-i Köşkü'nde tam bir tecrit hayatı yaşıyordu.
- Aylarca dışarıya çıkması bile yasaklandı, günün belli saatlerinde on-onbeş dakika terastan gökyüzüne bakabilmesine izin verdiler.
- 36:46Sultan Abdülhamid'in Kızı Abid Efendi'nin Anıları
- Sultan Abdülhamid'in kızı Abid Efendi, yıllar sonra yazdığı mektupta yaşanan dramı anlattı.
- Alaaddin-i Köşkü'ne yerleştiklerinde bahçenin etrafında alçak bir demir parmaklık vardı, sonra tuğla duvarlar yapıldı.
- Muhafız subaylar saygısızca hareket ederlerdi, Salim isminde bir teğmen pencereden bakmakta olan babasına ağaçların arkasına saklanıp kurşun bile sıkmıştı.
- 40:14Sultan Abdülhamid'in Son Yılları
- Sultan Abdülhamid İstanbul'a getirildi ve son yıllarını tecrit içinde yaşadı.
- Kızı babasını görmek için bir dürbün buldu, bu dürbünle kendisinin tehcir altında yaşadığı sarayın karşısında yüzlerce metre ileride babasının bahçeye çıkmasını ve onu görmeyi bekliyordu.
- Babası çıktı, kızı gözyaşlarıyla "Babacığım" dedi, ancak babası uzun uzun karşıları seyrediyordu.
- 41:15Sultan Abdülhamid'in Vefatı
- İstanbul'da hastalandı, 5 Şubat'ta soğuk algınlığı ile başlayan hastalığı üç gün sonra şiddetli bir mide ağrısıyla, nefes darlığı ile devam etti.
- Eski padişaha bakan doktorlar, Beylerbeyi Hastanesinden Nikolai isimli doktoru, Veliaht Vahiduddin Efendi'nin özel doktoru Aki Yediz ve kendi doktoru Atı Hüseyin Bey tarafından ayrıntılı bir şekilde muayene edildi.
- 10 Şubat'ta soğuk suyla aldığı duş sonrası tekrar rahatsızlandı, yapılan kontrollerin ardından kan toplanması sonucu ödemleşme, kalp ve böbrek yetmezliği teşhisi kondu.
- 42:53Sultan Abdülhamid'in Defni
- Sultan Abdülhamid'in ölüm haberi ilk önce Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa'ya iletildi, Enver Paşa da haberi telefonla padişaha bildirdi.
- Sultan Reşad, kardeşinin ikinci Mahmud türbesine gömülmesini ve saltanat makamında bulunmuş olan padişahlar için yapılan merasimin aynı ile tekrarını emretti.
- Eski padişahın cenazesi sabah ezanı saat dört buçuk gibi Bahriye Nezaretinden tahsis edilen bir botla Beylerbeyi Sarayı'ndan Sarayburnu'na götürüldü ve oradan da Topkapı Sarayı'nda gasli yapıldı.
- 44:20Sultan Abdülhamid Han'ın Cenazesi
- Sultan Abdülhamid Han'ın vasiyeti gereği göğsüne ahitname duası, yüzüne hırka-i saadet bezi ve siyah kabe örtüsü konuldu.
- Cenazenin define hazırlanması saat dokuz sıralarında son buldu ve şeyhülislam Musa Kazım Efendi'nin imametiyle cenaze namazı kılındı.
- Cenaze, sazeli dergah şeyhlerinin okudukları kelime-i tevhidler ve tekbirler eşliğinde Babü's-selam kapısından çıkarıldı.
- 45:00Vefatından Sonra İtiraflar
- Sultan Abdülhamid Han'ın vefatından sonra, kendisine karşı yaptıkları yanlışı anlayanlar oldu.
- En şiddetli muhalefeti göstermiş bulunanlar bile, zamanla ve arkasından sökün etmiş olan faciaların ikazıyla uyanarak nedamet hislerini itiraf ettiler.
- Filozof Rıza Tevfik'in "Abdülhamid'i Sani'nin Ruhaniyetinden İstimdad" isimli şiiri, Sultan'ın ruhaniyetinden istimdad eden bir itiraf olarak meşhurdu.
- 47:09Sultan Abdülhamid Han'ın Mirası
- Sultan Abdülhamid Han kendi parasıyla yüzlerce okul açtırmış ve Peygamber Efendimiz'in mübarek naaşlarının olduğu yerlere tren hatları döşemişti.
- Medine'ye tren hattı döşenirken, rayları döşerken Peygamber Efendimiz'in ruhaniyetini rahatsız etmemek için demirlerin ucuna keçe koyulması gerektiğini belirten bir genelge yayınlamıştı.
- Kur'an-ı Kerim'in basıldığı mürekkeplerin kanalizasyona karışmaması için başka bir hat ayırmış, böylece diğer sularla Kur'an-ı Kerim'in basıldığı sular birbirine değmesin diye önlem almıştı.