Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ramazan Özey tarafından sunulan bir eğitim dersi formatında olup, siyasi coğrafya konularını kapsamlı şekilde ele almaktadır.
- Video, jeopolitik kavramı ve siyasi coğrafyaya katkı sağlayan önemli isimlerden başlayarak, güç merkezleri ve hakimiyet teorilerini detaylı şekilde incelemektedir. Ardından kara hakimiyeti, deniz hakimiyeti, hava hakimiyeti ve kenar-kuşak teorisi gibi önemli teoriler açıklanmakta, son olarak uluslararası örgütler (Birleşmiş Milletler, NATO, IMF, OPEC, Avrupa Birliği gibi) ve Türkiye'nin bu örgütlerle olan ilişkileri anlatılmaktadır.
- Ders, sınavlarda çıkabilecek önemli bilgileri vurgulayarak hazırlanmış olup, özellikle Avrupa Birliği'nin tarihi ve Türkiye'nin AB ile ilişkileri konusunda kronolojik bilgiler sunmaktadır. Video, bir sonraki dersin kıtalar coğrafyası olacağını belirterek sona ermektedir.
- 00:05Siyasi Coğrafya ve Jeopolitik
- Siyasi coğrafya konusunda hakimiyet teorileri, jeopolitik ve küresel siyasi güç odakları ele alınacaktır.
- Jeopolitik (yer siyaseti) kavramını ilk kez Rudolf Kjellen kullanmıştır.
- Siyasi coğrafyanın kurucusu olarak Alman Frederic Ratzel kabul edilirken, Hallford Macinde, Vidal de la Blanche, Alfred Thayer Mahan ve Nicholas Spykman da bu alana katkı sağlamıştır.
- 01:56Güç Merkezleri
- Güç merkezi, bir ülkenin ekonomik veya teknolojik olarak bulunduğu çevreyle tüm yeryüzünü etkisi altına almasıdır.
- Güç merkezleri dört farklı kategoriye ayrılır: süper güç, bölgesel güç, tali bölgesel güç ve mahalli güç.
- Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya dünyanın iki süper gücü olarak kabul edilirken, Çin ilerleyen zamanda süper güç pozisyonuna geçecek.
- 03:02Güç Merkezleri Örnekleri
- NATO, Avrupa Birliği ve Çin bölgesel güç örnekleridir.
- Türkiye Ortadoğu coğrafyasında, Japonya Doğu Asya'da ve Avustralya kendi bulunduğu okyanus içinde tali bölgesel güçlerdir.
- Fransa ve Mısır mahalli güç örnekleridir.
- 04:40Hakimiyet Teorileri
- Siyasi coğrafyada kara hakimiyet teorisi Hallford Macinde tarafından, deniz hakimiyet teorisi Alfred Thayer Mahan tarafından, hava hakimiyet teorisi Alexander Seversky tarafından ve kenar kuşak teorisi Nicholas Spykman tarafından ortaya atılmıştır.
- Francis Fukuyama'nın "Tarihin Sonu, Son İnsan" teorisi, çekişmelerin tarihin sonunu getireceğini öne sürer.
- Samuel Huntington'un "Medeniyetler Çatışması" teorisi, etnik kökenlerden, dini meselelerden kaynaklanan bir çatışma durumunu öngörür.
- 07:07Diğer Siyasi Coğrafya Teorileri
- Barry Buzan, Huntington'un teorisine karşıt olarak medeniyetlerin bütünleşeceğini öne sürmüştür.
- Zbigniew Brzezinski'nin "Büyük Satranç Tahtası" teorisi vardır.
- Alexander Dugin'in "Avrasyacılık" teorisi ve Ramazan Özey'in "Merkezi Türk Hakimiyet" teorisi de siyasi coğrafyada önemli yer tutmaktadır.
- 08:44Kara Hakimiyeti Teorisi
- Siyasi coğrafyanın öncülerinden Frederick Rassel, devletlerin biyolojik organizma gibi beslenip büyümesi gerektiğini savunmuştur.
- Rassel'e göre ülkelerin diğer ülkeleri işgal etmesi ve kültürlerini yayması, ticari ve ideolojik etkisini genişletmesi meşrudpardır.
- Rassel, devletlerin küçük siyasi birimleri kendi bünyesine katması ve diğer ülkelerin sınırlarını değiştirmesi gerektiğini öne sürmüştür.
- 11:50Makinder'in Kara Hakimiyeti Teorisi
- Halford Makinder, "Dünya Kalesi" veya "Kalp Adası" olarak adlandırdığı Sibirya'nın dünyada stratejik önemi olduğunu savunmuştur.
- Makinder'e göre Avrasya'nın iç kısmı (Sibirya) hakim olan güç, tüm dünyaya hakim olacaktır.
- Makinder daha sonra Avrasya ve Afrika'yı "Dünya Adası" olarak adlandırmış ve Avrasya'nın "Kalp Ülkesi" olduğunu belirtmiştir.
- 14:03Deniz Hakimiyeti Teorisi
- Alfred Thayer Mahan, Kara Hakimiyeti Teorisi'ne karşı çıkarak deniz hakimiyetinin daha önemli olduğunu savunmuştur.
- Mahan, Rusya'nın gelişmesine denizlere ulaşmasını önleyerek son verilebileceğini öne sürmüştür.
- Mahan'a göre ABD'nin Hawaii adasına hakim olması, Asya'dan gelecek saldırılara karşı Karayip Denizi'ni kontrol altında tutabilmesi açısından hayati öneme sahiptir.
- 15:31Yeşil Kuşak Oluşturma Teorisi
- Yeşil Kuşak Oluşturma Teorisi, Türkiye'den başlayarak Kuzey Afrika, Afganistan, Pakistan üzerinden Hindistan'a kadarki alanda din savaşları ve etnik savaşlar yaratmayı amaçlamaktadır.
- Bu teori, Rusya'nın güneye doğru inmesinin önüne geçmek için bir dini proje (bant) oluşturmayı hedeflemektedir.
- 15:59Deniz Hakimiyeti Teorileri
- Nicolas John Skypeman'a göre, kalp adası yerine kenar hilal'e (Bombay, Kalküta, Zagnon, Saygon gibi liman kentleri) sahip olmak daha önemlidir.
- Skypeman'a göre, kenar hilal'e sahip olmak aynı zamanda Avrasya'yı da hakimiyet altına almaktır.
- Skypeman'a göre, Rusya'nın kalp adasını elinde bulundurmasının hiçbir manası yoktur, önemli olan kenarlara çıkmasını engellemektir.
- 17:25Hava Hakimiyeti Teorisi
- Alexander Seversk'in hava hakimiyeti teorisine göre, güney Amerika, kuzey Amerika, Asya'nın güney ve doğusu ile Afrika'da, Rusya'nın hava sahasında yer alan alanları kontrol eden güç dünyayı kontrol edecektir.
- Seversky'ye göre, Avrasya, kuzey Amerika, Ortadoğu, kuzey Afrika ve Avrupa'nın kıyılarında hava hakimiyetini elinde bulan kuvvet, dünyayı kontrol edecektir.
- Seversky'ye göre, hava kuvvetleri potansiyel açısından gelişmiş olan ABD, Rusya ve İngiltere dünyanın hakim olacaktır.
- 19:05Kenar Kuşak Teorisi
- Kenar kuşak teorisi, Makinder'in bahsettiği kalp adasına hakim olmaktan ziyade onu çevreleyen dış kuşağın daha önemli olduğudur.
- Dış kuşak Türkiye, Irak, İran, Pakistan, Afganistan, Hindistan ve Kore gibi ülkeleri kapsar.
- Bu teoriye göre, bu ülkeleri ele geçirirseniz kalp adasına almasanız da dünyanın hakimiyetine sahip olursunuz.
- 20:31Uluslararası Örgütler
- Uluslararası örgütler, küresel ve bölgesel olarak ikiye ayrılır; küresel örgütler tüm dünyayı kapsarken, bölgesel örgütler sadece belirli bölgeleri kapsar.
- Birleşmiş Milletler (BM), 1945 yılında 51 ülkenin katılımıyla kurulmuş bir örgüttür ve Türkiye kurucu ülkeler arasında yer almıştır.
- BM, beş ana organdan oluşmakta ve altında birçok uzmanlık kuruluşu bulunmaktadır.
- 23:25Birleşmiş Milletler'in Özellikleri
- Birleşmiş Milletler'de veto yetkisine sahip beş ülke vardır: ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin.
- BM'de kullanılan resmi diller altı adettir: Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça.
- Uluslararası para fonu (IMF), Dünya Ticaret Örgütü (DüTO), Dünya Sağlık Örgütü (DHO) gibi kuruluşlar Birleşmiş Milletler'e bağlıdır.
- 24:27Diğer Önemli Örgütler
- İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), 1969 yılında kurulmuş olup 2011 yılında ismini değiştirmiştir ve 57 üye Müslüman ülkeden oluşmaktadır.
- Gelişmiş Sekiz Ülke (G8) kuruluşu, 22 Eylül 1985'te ekonomisi gelişmiş yedi ülke tarafından G7 adıyla kurulmuş, 1998'de Rusya'nın katılımıyla G8 olmuştur.
- Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), 2. Dünya Savaşı sonrası Avrupa'nın ekonomisini kalkındırmak için kurulmuş, 1961'de Amerika ve Kanada'nın katılımıyla mevcut hali almıştır.
- 27:04Uluslararası Para Fonu (IMF)
- IMF, 1944 yılında Bretor Woods Antlaşması ile kurulmuş ve 1 Mart 1957'den itibaren fiilen çalışmaya başlamıştır.
- IMF, Güvenlikler Meclisi, İdare Meclisi ve Genel Müdürlüğü olmak üzere üç yönetimden oluşmaktadır.
- IMF'nin üye sayısı 45'ten 189'ya ulaşmış ve ekonomik darboğaza girmiş ülkeleri krizden çıkarmak için faizli para vermektedir.
- 27:55IMF'nin İşleyişi ve OPEC
- IMF, para verirken karşılığında ülkenin ekonomik politikalarını kontrol eder ve kemer sıkma politikaları uygular.
- OPEC, 1960 yılında Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Venezuela tarafından kurulmuş petrol ihraç eden ülkeler örgütüdür.
- OPEC'te alınan kararların bağlayıcılığı yoktur ve 14 üyesi bulunmaktadır.
- 29:24OPEC ve Kaddafi
- 2010 yılındaki OPEC toplantısında Muammer Kaddafi, petrolün dolar yerine altınla satılmasını önermiştir.
- Kaddafi'nin bu konuşması, Libya'nın yerle bir edilmesine neden olmuştur.
- 30:16Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)
- BDT, 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra kurulmuş olup merkezi Beyaz Rusya'nın Misk kentindedir.
- BDT'de 9 üye bulunmakta olup, Gürcistan Amerika güdümüyle, Ukrayna ise Rusya işgalinden sonra çekilmiş durumdadır.
- 31:08Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KAİT)
- KAİT, 1992 yılında İstanbul merkezli kurulmuş olup Türkiye kuruculuğunu üstlenmiştir.
- KAİT'te Türkiye'nin onaylamadığı ülkelere üye ülkeler ticaret yapamaz.
- KAİT'te Karadeniz'e kıyısı olmayan Arnavutluk, Ermenistan ve Azerbaycan gibi ülkeler de bulunmaktadır.
- 32:25NATO
- NATO, 4 Nisan 1949'da Washington'da imzalanan anlaşmayla kurulmuş ve 24 Ağustos 1949'da devreye girmiştir.
- Fransa'nın 1967'de çekilmesiyle NATO'nun merkezi Paris'ten Brüksel'e taşınmıştır.
- Türkiye, NATO'nun Güney Avrupa Müttefik Başkomutanlığı'na bağlı olup, bu birliğin askeri üssü İzmir'dedir.
- 34:14Türkiye'nin NATO Üyeliği
- Türkiye'nin NATO'ya tam üyeliği 18 Şubat 1952 tarihinde gerçekleşmiştir.
- Türkiye'nin NATO'ya girmesi, Kore Savaşı'nda Amerika'ya asker göndermesiyle ilgilidir.
- Türkiye, komünizm korkusuyla NATO'ya girmiş, ancak bu süreçte Marshall yardımları ve IMF ile de ilişkili olmuştur.
- 34:56Varşova Paktı
- Varşova Paktı, NATO'nun kurulmasından sonra Sovyetler Birliği tarafından 14 Mayıs 1955'te kurulmuştur.
- Pakt, Arnavutluk, Demokratik Almanya, Polonya, Çekoslovakya, Romanya ve Macaristan tarafından kurulmuştur.
- Varşova Paktı, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte feshedilmiştir ve 1955-1991 yılları arasında NATO'nun karşısında durmuştur.
- 36:19Avrupa Birliği'nin Tarihi
- Avrupa Birliği 1951 yılında Avrupa Kömür-Çelik Topluluğu adı altında kurulmuş ve 1994 yılında Avrupa Birliği adını almıştır.
- 1999 yılında alınan kararla Avrupa Birliği içinde ortak para birimi olan euro kullanılmaya başlanmıştır.
- Kurucu üyeleri Benelüks (Belçika, Hollanda, Lüksemburg) ve Almanya, Fransa, İtalya olup, 1973'ten itibaren Danimarka ve İngiltere, 1981'de Yunanistan, 1995'ten itibaren İsveç, Finlandiya ve Norveç, 2004'ten itibaren Orta Avrupa ülkeleri katılmıştır.
- 37:42Türkiye'nin AB İlişkileri
- Türkiye'nin ilk AB başvuruları 1960'lı yılları bulmakta ve 1958'li yıllarda Avrupa Kömür-Çelik Topluluğu var olduğundan beri Türkiye de AB'ye başvuruda bulunmuştur.
- 1996 yılında Türkiye'nin AB adına attığı en önemli adım Gümrük Birliği Anlaşması'dır.
- Türkiye'nin AB'ye katılmak istediği en önemli nedenleri ekonomik kalkınma ve serbest dolaşım hakkı elde etmektir.