Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Şeyh Said İsyanı'nın tarihsel bir anlatımıdır. Anlatıcı, 13 Şubat 1925'te Bingöl'e bağlı Genç ilçesinin Piran köyünde başlayan ve Mustafa Kemal Atatürk'ün yakın arkadaşı İsmet İnönü'nün başbakanlığa getirilmesiyle bastırılan isyanı detaylı şekilde aktarmaktadır.
- Video, Şeyh Said İsyanı'nın nedenlerini, İngiliz destekli Kürt milliyetçiliğinin izlerini taşıdığını ve Atatürk devrimlerine karşı dinsel bir tepki olduğunu açıklamaktadır. İsyanın bastırılması için çıkarılan Takriri Sükun Kanunu, İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması, tekke ve zaviyelerin kapatılması ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması gibi önemli sonuçlar detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- 00:09Şeyh Said İsyanının Başlangıcı ve Nedenleri
- Şeyh Said İsyanı, 13 Şubat 1925'te Bingöl'e bağlı Genç ilçesinin Piran köyünde başladı.
- İsyan sonucunda Takriri Sükun Kanunu çıkarıldı ve İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
- Şeyh Said, Nakşibendi tarikatının önde gelen isimlerinden olması, zenginliği ve Doğu'nun feodal düzeni içerisindeki ağılık sıfatı ile Kürtler üzerinde etkili bir isimdi.
- 00:46İsyanın Amacı ve Ankara'daki Tepkiler
- Şeyh Said İsyanı, Atatürk Devrimlerine karşı dinsel bir tepki olmasının yanında İngiliz destekli Kürt milliyetçiliğinin izlerini taşımaktaydı.
- İsyanın amacı Genç Cumhuriyeti güçsüz ve aciz göstermekti, böylece Musul sorunu gibi meselelerin İngiltere lehine çözülmesi sağlanacaktı.
- Ankara'daki bazı çevreler isyanın yerel nitelikte olduğunu düşünürken, Mustafa Kemal durumun gerçek mahiyetini sezerek İsmet Paşa'yı Ankara'ya çağırdı.
- 01:35Hükümetin Değişimi ve Takriri Sükun Kanunu
- Atatürk, isyana gereken hassasiyeti göstermediğini düşündüğü Başbakan Fethi Okyar'dan istifasını istedi ve Başbakanlık görevi İsmet İnönü'ye verildi.
- İnönü, isyanın olağan tedbirlerle bastırılabilecek basit bir eşkıyalık değil, Genç Cumhuriyet'in getirdiği ilkelere karşı bir ayaklanma olduğunu düşündü.
- 4 Mart'ta Meclisten güvenoyu alan hükümet, Takriri Sükun Kanunu'nu çıkardı; bu yasa hükümete olağanüstü hal yetkileri tanımış ve huzur ve sükununu bozmaya yönelik her türlü girişim, örgüt ve yayını yasaklama yetkileriyle donatılmıştı.
- 02:49İsyanın Bastırılması
- Takriri Sükun kabul edildiği gün alınan bir başka Meclis kararıyla biri Ankara'da diğeri de ayaklanma bölgesinde olmak üzere iki İstiklal Mahkemesi kurulmuştu.
- Diyarbakır önlerine kadar gelen isyancılar, düzenli ordu birlikleri karşısında bozguna uğratılmış ve Hanniy'ye çekilmek zorunda kalmışlardı.
- Şeyh Said ve beraberindeki isyancılar İran'a sığınmaya çalışmış ancak Murat Nehri üzerindeki Abdurrahman Paşa Köprüsü'nde yakalanmışlardı.
- 03:37Yargılamalar ve Sonuçlar
- Yakalanmasının ardından 6 Mayıs'ta Diyarbakır'a getirilen Şeyh Said ve adamları, İstiklal Mahkemesi tarafından yargılanmaya başlamıştır.
- İstiklal Mahkemesi 28 Haziran 1925'te açıkladığı kararla Şeyh Said ve ayaklanmada doğrudan parmağı olan 47 kişi hakkında idam kararı verdi ve kararlar 29 Haziran'da infaz edildi.
- Şark İstiklal Mahkemesi, ayaklanmayı yönetenlerin büyük bölümünün dinsel unvanlar kullandığını tespit ederek, şeyhlik düzenini ortadan kaldırabilmek amacıyla görev yaptığı bölgedeki tüm tekke ve zaviyeleri kapatmaya karar verdi.
- 04:34Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması
- Hükümet, 30 Kasım 1925'te kabul ettiği bir kanunla tüm yurtta tekke, zaviye ve türbeleri kapattı.
- Türbedarlık, şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik vb. bir takım ünvanlar kaldırıldı.
- Şeyh Said İsyanının bir diğer önemli sonucu ise Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması oldu; parti, rejim karşıtlarının pusuda beklediği bir ortamda dini inanç ve görüşlere saygılı olduğunu vurgulayarak rejim karşıtı çevreler için bir sığınak haline gelmişti.