Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Tarih Severler" kanalında yayınlanan Selçuklular devrinde Türk-Islam medeniyeti konulu ders serisinin ikinci bölümüdür. Bir eğitimci tarafından sunulan ders, Selçuklular'ın askeri ve idari müesseselerini ele almaktadır.
- Video, Selçuklular'ın Türk-Islam unsurlarını birleştirerek kurdukları askeri ikta sistemini detaylı şekilde incelemektedir. İddia kavramının tanımı, Selçukluların bu sistemi nasıl geliştirdiği, Gazneliler ve Büveyhiler'den farkları, feodal yapısı ve idari yetkileri açıklanmaktadır. Ayrıca, bu sistemin güçlü ve zayıf yönleri, devletin kudretli olduğu zamanlarda nasıl faydalı olduğu ve zayıfladığı zamanlarda nasıl devleti parçalayan bir faktör haline geldiği anlatılmaktadır.
- 00:24Selçuklular Devri Askeri ve İdari Müesseseler
- Selçuklular devrinde Türk-Islam medeniyeti konulu dersin ikinci başlığı askeri ve idari müesseselerdir.
- Selçukluların Türk-Islam unsurlarını birleştirmek suretiyle kurdukları yeni kurumlar arasında askeri ikta sistemi en önemlisini teşkil etmektedir.
- Selçuklu devleti kuruluş devresinde göçebe feodalizmine göre hakimiyet sahalarına ayrılırken, bu taksim ikta istilahıyla ifade edilmiştir.
- 01:34İkta Sisteminin Tanımı ve Özellikleri
- İkta, bir kişinin mülkiyetinde olmayıp devlete ait toprakların vergilerinin veya gelirlerinin asker veya sivil erkana hizmet ve maaşlarına karşılık olarak verilmesi uygulamasıdır.
- İslam dünyasındaki idda usulü ile Selçuklulardaki ikta sistemi farklıdır ve Selçuklulardaki ikta askeri ikta olarak yeni bir kavram kazanmıştır.
- Selçuklular askerlerini imparatorluğun her tarafına dağıtarak toprak ve vergilerine bağlı bir ordu vücuda getirirken, devletin temelini teşkil eden Türkmenlerin geçimlerini de temin ediyorlardı.
- 03:09İkta Sisteminin Avantajları
- İddialar devlet tarafından verilmiş olup babadan evlada geçmekte ve üretim artarsa gelirler de artacağından iddia sahipleri memleketi daha da geliştirmek için daha fazla çalışmaktaydılar.
- İddia sahipleri vilayetlerde devletin memuru durumunda olduklarından, merkezi hükümetin gözetimi ve teftişleri dolayısıyla halktan kanunun tayin ettiği vergilerden başka bir talepte bulunamazlardı.
- Selçuklular ve özellikle Büyük Vezir Nizamülmülk'e atfettikleri bu askerler sayesinde Selçuklu devleti hiçbir maaş ödemeden büyük bir orduyu beslemekte ve önemli bir Türkmen nüfusunu toprağa ve devlete bağlayarak iskan etmekte ve üretimi artırarak halk ile hükümet arasında yeni askeri ve idari bir kadro oluşturmuştu.
- 04:55Selçuklular ve Diğer Devletlerin İkta Sistemleri
- Selçuklular kuruldukları bölge dolayısıyla Gazne Devleti teşkilatında ve Büveyhiler Devleti teşkilatından birçok alıntı yapmıştır.
- Gazneliler ve Büveyhilerde askerlere ikta verilmez, maaş verilirdi; Büveyhiler Devleti özellikle Türk askerlerine maaş vermekte güçlük çektiği için bazen kumandanları vilayetlerin vergilerini kendi hesaplarına toplamaya memur eder ve bu vilayetleri yıllık olarak iptal ederdi.
- Büveyhiler dönemine ait olan bu iddialar, askerlerin toprağa bağlı bulundukları Selçukludan çok farklı olup bir iltizam usulünden ibarettir.
- 06:51İkta Sisteminin Etkileri
- Halk ile ilgisi ve menfaat birliği olmayan askerler eyaletlerin, şehirlerin harap olmasına ve halkın ezilmesine neden oluyorlardı.
- Selçuklu iddiasında evladiyelik olduğu için ne kadar üretim artarsa o kadar gelir artıyordu, bu şekilde vilayetler, şehirler harap olmuyordu ve hatta ezilmiyordu.
- Türkmen beylerine mensupları ile birlikte oturup devlete hizmet edecekleri tutarlar belirirken, Selçuklular devrinde bu bağ ile devletin feodal bünyesi de yalnız yüksek seviyede bir hakimiyet esasına değil, bütün memleketlere yayılmış oluyordu.
- 08:19İkta Sisteminin Feodal Özellikleri
- Selçuklu Sultan Tuğrul'dan bir devlet kurma gayretleri yüksek makamlara yönelmiş ve Türkmen beylerinin nüfuzunu kırma ve Oğuz aristokrasisi yerine Türk köle gulam sistemini yerleştirme teşebbüslerine rağmen bu feodal bünyede bir değişiklik olmamıştır.
- İkta sahipleri maiyetlerindeki kendisine bağlı olan askerlerin yalnız amiri değil, aynı zamanda hakim ve efendileri bulunuyordu.
- İlk devirde bu ülkelerde bazen iddaa sahipleri para bastırıyorlardı, kendi adlarına hutbe okutuyorlardı, kapılarında nöbet çaldırıyorlardı ve feodal bünyenin bütün hususiyetlerini tecelli ettiriyorlardı.
- 09:54İkta Sisteminin Hukuki ve İdari Boyutu
- Eskiden Selçuklulardan önce dağıtımı halifenin hukukundan idi ve Büveyhiler Abbasileri siyasi iktidardan mahrum bir gölge haline getirdikleri zamanlarda bile Abbasiler bu haklarını kullanıyorlardı.
- Selçuklular zamanında iddaa işleri tamamıyla sultanın hukukuna ait ve dünyevi saydıklarından, halifenin tenfiz ve tasdik vazifesi, görevlendirmesi ve onaylaması bahis mevzusu değildi.
- Siyasi hakimiyet Selçuklularda mevzu bahis olunca melik ve emirlik meşhurları halife ve sultanların ortak dağıtımına bağlıydı.
- 11:05İkta Sisteminin Yargı ve Askeri Boyutu
- Kaza işleri, adalet işleri, devletin başkasının emir ve gözetiminde olmasına rağmen, özellikle şeriat dışı davalar iddia sahiplerine bağlı divan-ı mezalim kurumlarında görülmekteydi.
- İkdalara ve askerlere bakan bu idari hakimlere Harizmşahlar ve Moğollar devrinde Türkçe yola veya yarguci yargıç adı verilmekteydi.
- Büyük Selçuklular en güçlü zamanlarında dörtyüz bin kişiye ulaşan Türk ordusu, Türkiye Selçukluları ise bu yüzbin, merkez kuvveti kırkaltı bindi, Büyük Selçuklularda, Türkiye Selçukluları ise onikibin.
- 12:41İkta Sisteminin Sonuçları
- Selçuklular, eski devirlerden farklı olarak memleketin menfaatlerini geliştiren bu iddaa idaresi sayesinde kudretli bir askeri ve idari teşkilata sahip olmuşlardı.
- Devletin genel feodal bünyesine uygulanan bu büyük iddialara sahipleri, devlet zayıfladığı zamanlarda taht kavgalarına, şehzadelerin mücadelelerine karışmak ve kendi hakimiyetlerini kurmaya çalışıyorlardı.
- Devlet güçlü olduğu zaman askeri iftar sistemi mükemmel bir sistemken, devlet zayıf olduğu zaman da o devleti çürüten, devleti ortadan kaldırabilecek hususta bir sistemdi.