Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk Kurtuluş Savaşı'nın önemli bir bölümünü anlatan tarihsel bir belgesel formatındadır. Videoda Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Paşa, İsmet Paşa, Yusuf İzzet Paşa gibi Türk komutanları ile General Papulas, Prens Andreas gibi Yunan komutanları yer almaktadır.
- Video, Yunan işgali ve Sevr Antlaşması'nın imzalanmasından başlayarak, Türk ordusunun Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmesi, 23 Ağustos'ta başlayan Yunan saldırısının ilk dalgasından 13 Eylül'de sonuçlanan muharebeye kadar olan süreci kronolojik olarak anlatmaktadır. Türk ordusunun "sath-ı müdafaa" taktiğiyle Yunan ordusunu Sakarya Nehri'nin batısına itmesi ve bu zaferin Kurtuluş Savaşı'nın gidişatını nasıl değiştirdiği detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca muharebenin stratejik analizi, Türk ve Yunan ordularının mevzileri, Türk komutanlarının stratejik kararları ve muharebenin sonuçları hakkında bilgiler sunulmaktadır. Zaferin ardından Fransa ile Ankara Antlaşması, İtalya'nın Anadolu'dan çekilmesi ve İngiltere ile esir mübadelesi antlaşması imzalanması gibi önemli gelişmeler de anlatılmaktadır.
- 00:15Cephede Milli Mücadele Serisi Tanıtımı
- Cephede Milli Mücadele serisi, Selim Erdoğan'ın kaleminden çıkan ve milli mücadele dönemini saha çalışmalarıyla araştıran bir kitap serisidir.
- Seri, Sakarya Büyük Taarruz ve İstiklal kitaplarından oluşmakta olup, bağımsızlık destanımız olan milli mücadelenin düzenli ordu safhasında cephedeki iki yılı ele almaktadır.
- Serinin son kitabı İstiklal, bozulmuş düşmanın yurttan atıldığını ve İzmir'in nasıl kurtarıldığını anlatmaktadır.
- 01:36Yunan İşgali ve Milli Mücadele Başlangıcı
- Osmanlı İmparatorluğu, Mondros Ateşkes Antlaşması ile Birinci Dünya Savaşı'ndaki mağlubiyeti kabul etti ve İtilaf Devletleri bloğu ateşkes antlaşması maddelerini kötüye kullanarak Osmanlı topraklarında işgallere başladı.
- Yunanlar, Paris Konferansı'nda kendilerine vadedilen İzmir'i 15 Mayıs 1919'da işgal ettiler ve durum karşısında tüm Anadolu ayağa kalktı.
- İngiliz başbakan Lloyd George, İtalyanların Anadolu'daki gücünü kırmak için Yunanları Anadolu'ya çıkaran bir maşa olarak hareket etmiş, kendi elleriyle Türkleri tahrik etmişti.
- 03:06Yunan İşgali ve Sevr Antlaşması
- Mustafa Kemal Paşa İstanbul'dan Anadolu'ya geçerek ulusal bir direnişin temellerini atarken, İtilaf Devletleri Nisan 1920'de San Remo'da toplanıp Sevr Antlaşması'nın maddelerini belirlediler.
- İngilizler, çok ağır şartlar içeren anlaşmayı kabul ettirebilmek adına Yunan ordusunun işgalleri genişletmesini arzuladı ve Yunan ordusu 22 Haziran'da Selcesine aktı.
- Damat Ferit Paşa hükümeti, işgallerin ardından önüne konulan Sevr Antlaşması'nı 10 Ağustos'ta imzaladı, ancak Ankara Hükümeti ve Mustafa Kemal anlaşmayı kabul etmedi.
- 04:19Yunan İlerleyişi ve İngiliz Desteği
- Mustafa Kemal'in komutasında Ankara'yı merkez tutan milliyetçiler, doğu ve güney cephelerinde başarı kazanmalarına rağmen batıda Yunanlarla olan mücadelede işler kötü gitmekteydi.
- Yunanlar ilerlemelerine rağmen iyi durumda değillerdi; halk savaştan bezmişti, ekonomi tepetaklak olmuştu ve Yunanistan'ın bu seferi İngilizlerin desteği olmadan sürdürecek çapı yoktu.
- İngiltere, savaşın sonunu getirmediği için cepten yiyor, yapılan masraflardan kaynaklı başbakan Lloyd George'a yönelik muhalefet sertleşiyordu.
- 05:40İnönü Muharebeleri ve Sakarya'ya Geçiş
- Yönetim kadrosu değişen Yunan ordusu, Eskişehir taraflarından yoklama saldırılarına başladı ve bu saldırılar 1921'in başında Birinci ve İkinci İnönü Muharebeleri ile savuşturuldu.
- 10 Temmuz'da General Papulas emrindeki Yunan ordusu tüm gücüyle Türk ordusuna saldırdı ve Kütahya-Eskişehir Muharebelerinde büyük bir zafer elde ettiler.
- Mustafa Kemal, ordunun bozulacağını anlayarak 18 Temmuz'da tüm muhalefete rağmen ordunun Sakarya Nehri'nin doğusuna geçme emrini verdi ve dağılan birlikler 25 Temmuz'da zar zor nehrin berisine geçebildiler.
- 06:52Mustafa Kemal'in Başkomutanlığa Getirilmesi
- Yunan zaferi İtilaf Devletlerini Sevr'i kabul ettirme konusunda ümitlendirirken, Mustafa Kemal'e olan meclisteki baskıyı iyiden iyiye arttırdı.
- Meclis başkanı Mustafa Kemal Paşa, meclisin isteği ile 5 Ağustos'ta başkomutanlığa getirilerek tüm yetkileri üzerine aldı ve birkaç gün sonra Tekalif-i Milliye emirleri çıkarıp savunma yapacak orduyu halkın eliyle donatmak için kolları sıvadı.
- Savunmanın ardı, direnişin merkezi Ankara'ydı; Ankara düşerse direniş kırılabilir, ordu dağılabilir ve bir milletin tarihi bambaşka yazılabilirdi.
- 08:02Sakarya Muharebesi Hazırlıkları
- Türk ordusu Sakarya'nın doğusuna çekilmiş kuzey-güney hattında savunma tahkimatları oluşturuyordu ve Mustafa Kemal Paşa, doğu ve güney cephesinde boşa çıkan birliklerin batıya sevk edilmesini emretti.
- Ordunun diğer bir sorunu kaçaklardı; yıllardır savaşan insanlar artık savaşmak istemiyor, ilk fırsatta silahlarını atıp köylerine kaçıyorlardı.
- Türkler hazırlıklarını sürdürürken Yunanların kafası biraz karışıktı; Anadolu'daki Yunan kuvvetlerinin başkomutanlığını yapan Anastasisos Papulas ileri harekat taraftarı değildi.
- 10:40Sakarya Muharebesi'nde Askeri Güçler
- 22 Ağustos 1921'de ordular karşı karşıyaydı; Yunan ordusu 3.780 subay, 120.000 er, 75.900 tüfek, 2.768 makineli tüfek, 286 savaş topu, 18 uçak, 840 kamyon ve 3.800 bineğe sahipti.
- Türk ordusu ise 5.401 subay, 96.326 er, 54.572 tüfek, 826 makinalı tüfek, 169 savaş topu, 2 uçak, mühimmat taşıma amaçlı 1.284 kağanı taşıma için ve süvari bineği olarak toplam 32.137 hayvana sahipti.
- Bir Türk tümeni ortalama 4.500 kişiden oluşurken, bir Yunan tümeni 12.500 kişiden oluşuyordu; yani üç Türk tümeni sayısal olarak bir Yunan tümeni anca etmektedir.
- 11:48Sakarya Muharebesi'nde Türk ve Yunan Kuvvetleri
- Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Erkan-ı Harbiye Reisi Fevzi Paşa ve Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, Alagöz köyündeki genel karargahtaydılar.
- Türk savunmasının en kuzeyinde Miralay Kazım Fikrinin emrindeki Mürettep Kolordu, Polatlı demiryolu güneyini Miralay Halit Bey'in komuta ettiği Tek Tümenli Oniki Grup koruyordu.
- Yunan ordusunun karargahı Uzunbeyli'deydi ve Tüm General Polimenas idaresindeki üç kolordu Sakarya nehri boyunca yayılmıştı.
- 13:50Yunan Ordusunun Stratejisi
- Yunan ordusunun amacı, üç kolordunun göstermelik saldırılarıyla kuzeydeki Türk birliklerini bağlarken, bir kolorduyla Demirözü Vadisi'nden Türk savunmasını yarmaktı.
- Asıl işi iki kolordu yapacaktı; Prens Andreas'ın birlikleri cephedeki savaşa hiç katılmadan Türkleri güneyinden saracak ve ardına geçecekti.
- Böylece Türk ordusu yok edilecek ve Ankara'ya büyük bir zaferle girilecekti.
- 14:22Birinci Dalga ve Mangal Dağı Muharebesi
- 23 Ağustos sabahı Yunan ordusu saldırıya geçti; kuzeydeki üç kolordu göstermelik hücumuna başladı, asıl saldırı güneydeki bir kolordu tarafından icra edildi.
- Birinci kolorduya bağlı bir ve iki tümenler ileri atıldı, birinci tümen kritik noktadaki Mangal Dağı'na doğru ilerledi.
- Türk topçusu düşmanı dağın güneyinde görünce ateşe başladı, Yunan piyadesi topçu desteğiyle dağa tırmandı ve akşamüstüne doğru Türk öncü mevzilerini aldı.
- 15:07Mangal Dağı'nın Savunması
- Mangal Dağı'nı savunan Beşinci Tümenin topçusu fırtınadan dolayı işlevsiz kalınca Yunan ilerleyişi hızlandı.
- Tümen komutanı dağı daha fazla tutamayacağını anlayarak karargaha gidip durumu anlattı, ancak Selahattin Bey de fırtınadan kaynaklı tüm birimlerle irtibatı kaybetmişti.
- Mustafa Kemal'in genel emri, birliklerin ne olursa olsun yerlerini terk etmemesi şeklindeydi.
- 15:47Selahattin Bey'in Stratejik Kararı
- Miralay Selahattin, birinci kolordunun tümenleri Mangalda ve Türbetepe'ye saldırırken ikinci kolordu neredeydi diye endişeleniyordu.
- Yaprak Bayırında bekleyen, elindeki tek ihtiyat olan Dördüncü Tümeni Mangal Dağı'na yardıma yollarsa, olası bir sarma harekatına müdahale edecek birliği kalmayacaktı.
- Selahattin Bey, beşinci tümeni ezdirmeden Yaprak Bayırına çekecek, dördüncü tümeni doğuya kaydıracak ve Türbe Tepe'yi savunan dokuzuncu tümeni de Demirözü Vadisi'ni savunmak için beşinci tümenin sağına çekecekti.
- 16:50Mustafa Kemal'in Kararı ve Yunan Saldırısı
- 23 Ağustos gecesi birlikler çekilmeye başladı, haberi alan Mustafa Kemal hiddetlendi ve Selahattin Bey'e sinirlenip onu görevinden almayı hatta idam etmeyi dahi düşündü.
- Düşman kuvvetinin güneyi ağırlık merkezi yaptığını görünce Selahattin Bey'in kararını isabetli bulup emirlerini verdi.
- Yunan ordusunun diğer tehlike yarattığı yer Polatlı karşısı oldu; Yunan Yedinci Tümeni Beylik Köprü yakınlarından Sakarya Nehri'ni geçti.
- 17:49Türk Savunmasının Başarısı
- 25 Ağustos'ta Yunan Birinci Kolordusuna bağlı bütün birlikler Türbetepe ve Demirözü Vadisi'ne saldırıya geçti.
- Türkler düşmanın kanadını batıya atmak için Dördüncü ve Yirmidört Tümenleri Mangal Dağı'nın doğusuna ve Yurtbeli'ye taarruz'a kaldırdılar.
- Bu tümenler Yunan İkinci Kolordusuna bağlı Onüç Tümenin sarma hamlesine karşı belirlenen mevzileri tutmayı başardılar.
- 18:14Türbetepe'nin Geri Alınması
- Yunan Birinci Kolordusunun karşısındaki Yedinci, Dokuzuncu ve Elliyedi Tümenler oldukça zorlandılar ve vadi girişiyle Türbe Tepe'yi kaybettiler.
- Üstlerinden emir almaksızın hareket eden Üçüncü Kafkas Tümeni, Demirözü Vadisi'ndeki Yunan güçlerine saldırdı.
- Saat 18'e doğru Türbetepe geri alındı, Badi işgalden kurtarıldı; Türkler savunmada bir gün daha vakit kazanırken, Yunanlar vakit ve asker kaybetmişlerdi.
- 18:49Yunan Saldırıları ve Türk Savunması
- General Papulas vakit kaybetmeye lüksleri olmadığını bildiğinden yarma ve sarma harekati için topyekün saldırı emri verdi.
- Türk tarafı geceleyin dinlenmekle beraber cephe hattını Kutlu Han sırtlarına dek uzattı.
- Yunan Birinci ve İkinci Kolorduları 26 Ağustos'ta var gücüyle saldırıya geçtiler, cephenin güneyi kan gölüne döndü.
- 19:25Türk Savunmasının Geri Çekilişi
- Akşam saatlerine doğru Türkler İkiz Tepeler ve Türbe Tepeyi kaybedip savunmayı geri hatlara çekmek zorunda kaldılar.
- Yunanlar dört günde beş km kadar ilerlediler ama şaşkındılar çünkü planladıkları baskın ve kuşatma harekati özelliğini kaybetmişti.
- Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa orta kesimden güneye takviye çekmek istedi, fakat burada da amansız bir mücadele vardı.
- 19:55Yıldız Dağı Savunması
- Yunan Üçüncü Kolordusuna bağlı Üçüncü ve Onuncu Tümenler, Türk savunmasının orta kısmını koruyan Beşinci Kafkas Tümenine ve Altmışbir Tümene var gücüyle saldırmaktaydı.
- Özellikle iki tarafın topçuları üstün bir gayret gösteriyordu.
- Yunan birlikleri beş gün boyunca Yıldız Dağı'nı ve Toydemir Sırtlarına saldırsa da Kemalettin Sami'nin Dördüncü Grubu bir metre dahi geri çekilmedi.
- 20:27Yunan Komutanının Yeni Kararı
- Güney kesimde yarma ve sarma yapamayan, orta kısımda ise düşmanı itemeyen General Papulas, 27 Ağustos'ta işi bitirmek için yeni kararlar aldı.
- İkinci Kolordu Komutanı Prens Andreas'a Türkleri sarması için ne gerekiyorsa yapmasını söyledi.
- 20:45Sakarya Muharebesi'nin Başlangıcı
- Mustafa Kemal, 27 Ağustos sabahı Ankara'daki Milli Müdafaa Vekili Refet Paşa'ya telgraf çekerek muharebelerin Ankara'ya kadar sıçrama ihtimalinin olduğunu ve Meclisin gerekirse Kayseri'ye taşınması için hazırlıkların yapılması gerektiğini belirtti.
- Mustafa Kemal, Fevzi Paşa'nın "Hat taktiği yoktur, sath-ı müdafaa vardır, o satıh bütün vatandır" sözü üzerinde hemfikir olarak "Hat müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır, o satıh bütün vatandır" emrini yayınlamıştı.
- Bu emirle hat taktiği bırakılarak çekilmek zorunda kalan birliklerin tutunabildikleri ilk yerde savunmaya devam etmeleri, diğerlerininse bulundukları mevzileri bırakmamaları düşünülmüştür.
- 21:41Güzelce Kale Muharebeleri
- İkinci dalga cephe hattı uzuyor, Yunanlar saldırı için organize olurken, Türkler dinlenmekle ve yeniden düzen almakla meşgullerdi.
- Prens Andreas'ın ikinci kolordusuna bağlı beş ve on üç tümenleri, 27 Ağustos sabahı İzzeddin Çalışlar'ın emrindeki bir gruba var gücüyle saldırdı.
- Güzelce Kale muharebelerinde Türk kuvvetleri çok ezildi, ancak İzzettin Bey'in tümenleri cephenin yarılmaması için adım adım savunma yaparak birkaç km geri çekildiler.
- 23:02Türk Süvarilerinin Etkisi
- Miralay Fahrettin Bey'in süvari grubu bir anda Yunan cephesinin ardından beliriverdi ve Türk süvarileri Uzunbeyli'deki Yunan yığınığını bastılar.
- Mustafa Kemal, süvari grubuna Osmanlı klasik çağındaki akıncılara benzer bir görev vermişti; Fahrettin Bey'in süvarileri adeta hayalet gibiydi, en olmadık yerde düşman ardında beliriveriyorlardı.
- Türk süvarileri Yunan ikmal hatlarına saldırıyor, birlikler arası irtibatı kesiyorlardı ve böylece bazı Yunan tümenleri gerileri korumak için muharebe hattından uzak kaldığı gibi ikmal yolları sabote edildiği için cephedeki Yunan birlikleri erzak ve cephaneden mahrum kalıyorlardı.
- 24:13Güzelce Kale Muharebelerinin Devamı
- Prens Andreas'ın ikinci kolordusu 28 Ağustos günü de amansızca saldırısına devam etti ve Sakarya Muharebesinin belki de en kanlı çarpışmaları burada oldu.
- 29 Ağustos'ta galibiyet ibresi Yunan'a döndü, Prens Andreas'ın birlikleri birinci ve on iki grupların üzerine giderek onları geri çekilmeye zorladı ve Hisar da Yunan'ın eline geçti.
- 30 Ağustos saat beş'ten sonra Yunan taarruzu yeniden başladı ve bir Eylül'e kadar devam eden Güzelce Kale muharebelerinde Yunan iki kolordusu Uludağ tepeyi aldı.
- 25:45Çal Dağı Muharebeleri
- Yunanların asıl saldırı noktası güneyde durumlar bu şekildeyken orta kısımda da muharebeler devam etmekteydi.
- Yunan bir ve üç kolorduları 27-30 Ağustos sırasında iki, üç ve dört grupları olabildiğince sıkıştırdı ve Türkler 30 Ağustos'ta genel bir hat düzenlemesi için çekildiler.
- Prens Andreas'ın yarma ve sarma girişiminden ümidini iyice kesen General Papulas, Türklerin Çal Dağı'na çekilmesi üzerinden bir plan kurguladı.
- 26:45Çal Dağı Muharebelerinin Sonuçları
- 30 Ağustos sabahı Yunan bir ve üç kolorduları Çal Dağı ve etrafındaki Türk mevzilerine saldırıya geçti ve Haymana'nın güneyinden tutun dağın batısına kadar uzanan otuz beş km'lik hatta sıcak çatışma başladı.
- Bu hattı Yusuf İzzet Paşa'nın üç grubu tutmaktaydı, ancak bir süre sonra dağın batı ve doğusu Yunanlıların eline geçti ve dağda Türk birliği olarak sadece yüz doksan alay kaldı.
- 31 Ağustos'taki taarruzla Çal Dağı geri alındı ve İsmet Paşa yeni bir emirle Çal'daki organizasyonu yeniledi.
- 28:06Yunan'ın İlerlemesi ve Türk Direnişi
- 1 Eylül'de Yunan ikinci tümeni Çal Dağı'na saldırdı ve Çal grubunun savaşmaktan perişan olmuş tümenleri, dağın tepesini ele geçiren düşmanı topçu ateşiyle zar zor durdurdu.
- 2 Eylül'de General Kontress'in bir Yunan kolordusu ve General Polimenecus'un üç Yunan kolordusu saldırıya geçti ve çatışmalar şiddetini o denli arttırmıştı ki, giderek eriyen tümenler ufak alaylar boyutuna inmiş, en ön saflarda savaşan subaylar tek tek şehit olmuşlardı.
- 3 Eylül'de Yunan tümenleri Türk dört grubunu Şeyh Hali-Katayavşan hattına kadar itti ve merkezdeki iki Yunan tümeni de on beş ve yirmi dört Türk tümenlerini mağlup edip Çal Dağı'nı ele geçirdi.
- 29:53Türk Ordusunun Durumu
- Top sesleri Ankara'daki Meclise geliyordu, nebuslar ve halk tedirgindi, Yunan'ın bir anda çıkıp gelmesinden korkuyorlardı.
- Mustafa Kemal sabırla direnmenin zaferi getireceğini söylüyordu ve toplantı yapan paşalar, mağlubiyet söz konusu olursa Abdülselam Dağı-Alagöz Dağı arasında yapılan mevzilere çekilmeyi onayladılar.
- Bozkırın ortasında on beş-yirmi km kadar ilerlemenin Yunanlara bedeli çok ağır olmuştu; çok fazla asker kaybetmişler, cephane yaktıklarından ellerindeki mühimmatı tüketmişlerdi ve üç ana ikmal kolundan ikisini Türk süvarileri yüzünden kaybetmişlerdi.
- 31:37Sakarya Muharebesi'nin Öncesi
- Mustafa Kemal Paşa, iş cephe taarruzu ve siper savaşına döndüğünden beri ikmal devamlılığının önemini biliyordu.
- Türkler, Ankara'daki Milli Müdafaa Vekili Refet Paşa gayreti ile Yunanlılara göre daha iyi ikmal ediliyorlardı.
- Çal Dağı'nı düşürmek Yunan'ı pek de zafere götürmeyecek gibiydi, Türk karargahı en güneydeki on iki gruptan iki tümeni Çal Dağı'nın ardına çekti.
- 32:17Yunan Ordusunun Stratejisi
- General Papulas, 4 Eylül'de Sakarya nehrindeki ikmal hatlarını korumak maksadıyla cephenin kuzeyinden ve ortasından şiddetli olmayan bir saldırı başlattı.
- İlerleme sağlayamayınca askerlerine durmaları için emir verdi, bu saldırı beklenen büyük taarruz değildi.
- Papulas ordunun durumunun farkındaydı, yeteri kadar destek alamazsa Türk savunmasını yaşamayacağını biliyordu ve hükümete mektup yazıp durumu raporladı.
- 33:01Yunan Ordusunun Hareketleri
- Devam eden günlerde Yunanlar ufak tefek saldırılar hariç topyekun taarruza geçmediler ya da geçemediler, birliklerin çoğu kuzeye sevk edildi.
- Genç Türk subayları Yunan'ın pes edip çekildiğini zannedip sevindiler, fakat Alagöz'deki karargah bunun hayra alamet olmadığını anladı.
- Yunan hükümeti Papulas'a siyasi ortamdan bağımsız, askeri olarak yapman gerekeni yap demişti, Papulas güneyde güçlü perdeleme güçleri bırakıp birlikleri gizlice Polatlı önlerine kaydırdı.
- 33:44Türk Ordusunun Taarruz Planı
- Mustafa Kemal ve Fevzi Paşalar, güneydeki bazı tümenleri kuzeye çekmesi için İsmet Paşa'ya emir verdiler.
- Mustafa Kemal, Yunan ordusunun çekilmeye çalıştığını anladı ve Alagöz'deki karargahın toparlanmasını emretti.
- Mürettep Kolordu tarafından Sakarya nehrine saldırı yapılacak, düşmanın yedi tümeni nehir ötesine atıldıktan sonra güneye çark edilip diğer kuvvetler kuzeyden sarılacaktı.
- 34:35Yunan Ordusunun Durumu
- Kafası karışık olan Papulas, yakında başlayacağını düşündüğü bir Türk saldırısından çekinmekteydi.
- Üçüncü kolordusuyla savunma yapıp diğer kolordular ile saldırmayı düşünmekle beraber bazı birliklerini Sakarya nehri'nin batısına geçirmeye başlamıştı bile.
- Yunan ikmal sisteminin iflasının ardından bir de komuta sisteminin iflası söz konusuydu.
- 35:13Sakarya Muharebesi'nin Başlangıcı
- Mustafa Kemal komuta kademesi ile Zafertepe'ye geldi ve 10 Eylül'de yapılacak taarruzu bizzat izleme niyetindeydi.
- Sabah saatlerinde Mürettep Kolordu Kazım Bey'in emriyle Duatpe, Kartaltepe ve Karatepe hatlarına saldırdı.
- Mürettep Kolordu'nun tümenleri ilk hedeflerine ulaştılar, tepelere tutundular ve bu ana saldırı ile eş zamanlı güneydeki gruplar da saldırıya kalktılar.
- 36:01Yunan Ordusunun Bozgunu
- Papulas, nehirle Türk ordusu arasında kalmamak adına bir hamle yaptı, ağırlıklarını ve bazı birliklerini Beylik Köprü ve Kavuncu Köprüsünden hızlıca batıya geçirirken, Prens Andreas'ın ikinci kolordusunu kuzeye üçüncü kolordunun ardına çekmeye karar verdi.
- 11 Eylül'de Yunan üçüncü kolordusu var gücüyle Mürettep Kolorduya karşı koymaya çalıştı, zayia çoktu ama kuzey savunması diğer iki Yunan kolordusunun tahliye edilebilmesi için elzemdi.
- Türk süvarileri panikle çekilen Yunan kuvvetlerinin kabusu oldular ve her yerde belirip baskınlar düzenlediler.
- 37:02Zaferin Tamamlanması
- Papulas, kuzeydeki yedi tümen hariç tüm birliklerine 12-13 Eylül gecesi düzenli bir şekilde Sakarya nehri'nin batısına çekilmesini emretti, fakat emrin düzenli kısmı yalan oldu.
- Türk süvarileri her taşın altından fırlayıp geri çekilen düşmana ağır kayıplar verdiği gibi, çok kıymetli savaş gereçlerini de ganimet olarak aldılar.
- 12 Eylül gecesi başkomutanı bilgilendiren Fevzi Paşa, zafer kazanıldığını resmen bildirdi, 13 Eylül sabahı Sakarya'nın doğusunda kalan son Yunan birliği olan yedinci tümen, saldırılar sonucu kendisini öğlene doğru nehrin batısına attı.
- 38:01Savaş Kayıpları ve Sonuçları
- Muharebe boyunca Türk tarafı kayıplar şehit sayılacak olursa üç yüz dört'ü subay toplam on dört bin iki yüz kırk iki şehit verdi, yaralı sayısı bin ellisekiz'i subay olmak üzere sekiz bin dört yüz seksen'di.
- Sekiz yüz yirmi sekiz kişi esir düşmüş, beş bin altı yüz otuz dokuz kişi de firar etmişti.
- Atina makamlarının verisine göre Yunanlılar tarafında dört bin üç yüz on iki ölü ve on dokuz bin kadar da yaralı vardır, bu sayı içinde esir düşenler ve firar edenler yoktur.
- 38:49Sakarya Zaferinin Etkileri
- Zaferden sonra Mustafa Kemal Paşa, Yunan'ın tutunamaması için takip harekati başlatacaktı, belli oranda başarıya ulaşan bu takip hareketi, Türklerin henüz tam teşekküllü bir taarruz gücüne ulaşamamasından dolayı yarım kalsa da Yunan'ın Anadolu'dan atılması için hazırlıklara başlandı.
- Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın "hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır" prensibi işe yaramış ve Sakarya zaferi Kurtuluş Savaşı'nın gidişatını tamamen değiştirmiştir.
- Sakarya meydan muharebesi'nden sonra başkomutan Mustafa Kemal Paşa Meclis tarafından Gazi unvanı ile şereflendirilip Mareşal rütbesine layık görüldü.