Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, Şah Abbas dönemindeki İran Devleti'nin tarihsel gelişimi ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkileri ele almaktadır.
- Ders, Şah Abbas'ın tahta çıkışının nedenleri, gerçekleştirdiği ıslahatlar ve ordunun formalaştırılması süreciyle başlayıp, Osmanlı-İran arasındaki savaşların kronolojik anlatımına geçmektedir. Video, 16. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar olan Osmanlı-Safevi savaşlarını, önemli tarihsel olayları, sulh antlaşmalarını ve Abbas Han'ın Irak'ı ele geçirmesini detaylı bir şekilde incelemektedir.
- Ders içeriğinde ayrıca Azerbaycan Beylerbeyliği'nin kuruluşu, paytakın Tebriz'den İsfahan'a taşınması, Azerbaycan'daki siyahı alınma sistemi ve Osmanlı-Safevi savaşlarının üç temel meselesi (Şeybani, Portakal ve Osmanlı meseleleri) gibi konular da ele alınmaktadır. Konuşmacı, tarihten netice çıkarmak gerektiğini vurgulayarak, mağlup olunanlardan daha güçlü olunabileceğini örneklerle açıklamaktadır.
- Şah Abbas'ın Hakimiyeti ve İktisadi Durum
- Şah Abbas, saray çelişkilerinden sonra 16 yaşında hakimiyete geldi.
- Abbas'ın devrinde devlet vaziyeti kötüydü: vezir ağırlaşmıştı, hazine boşalmıştı, devletin cüzü zevklemişti ve arazi işgal altına düşmüştü.
- Şah Abbas, vaziyeti aradan kaldırmak için cüz toplamaya başladı ve 1590'da İstanbul Zülfüne razılaştı.
- 01:43İstanbul Zülfü ve Osmanlı Arazileri
- 1590'da imzalanan İstanbul Zülfü, seferler için en ağır neticelenen su kabilesiydi.
- Zülfüne göre, Karadağ, Erdebil, Sera Gazi arazileri Osmanlı Devleti nezaretine girmişti.
- İstanbul Zülfünden sonra Osmanlı'da kalan araziler: Mara, Doğubeyazıt, Tebriz, Marand, Kadi, Şima.
- 02:52Abbas'ın İslahatları
- Abbas'ın ıslahatları esasen inzibati karakteri taşıdı.
- 1593 yılında Azerbaycan Beylerbeyliği yaratıldı, merkezi Erdebil olacak ve rehberi Zülfükar Bey oldu.
- 1598'de paytak Tebriz'den İsfahan'a taşındı, bu da sarayda İran elementlerinin artmasına neden oldu.
- 06:44Şah Abbas'ın Kişiliği ve Siyaseti
- Şah Abbas, cesur, tedbirli, adaletli bir devlet adamıydı.
- Sulh yoluyla meseleyi halletme, mümkün olduğu halde muharebeye üstünlük verme ve uzun vade alsa da sulh yoluyla problemleri halletmeye çalışırdı.
- Alimleri ve şairleri himaye eder, Hıristiyan ve Yahudi tevbelere karşı tolerantıydı, onların dini ibadetlerini serbest yerine getirmelerini temin ederdi.
- 08:11Ordu Kuruculuğu
- Ordu'da özbaş tayfa başlığı irsi princip vardı, bu da stratejik olarak meşru edilemezdi.
- Şah Abbas, nizami orduyu yaratacak ve bu orduya vilayetlerden gelen kızılbaş tayfaları toplayıp cedirler.
- Muharbiye indirgel, bir vilayetten gelen koçun başında emir verilirdi.
- 09:01Ordu Yapısı ve İslahatlar
- Ordu kurucu zamanında tayfa başlarında prensipler ettiler ve seferlerde hakimiyet irsiydi, atadan oğula geçiyordu.
- Tayfa muhtelifliği esasında, her bölgeden insanlar bir araya getirilerek askerler tercih ediliyordu.
- Abbas'ın devrinde nizami ordu yaratıldı, muharebe vakti esas her bir cüzde esas alır hale geldi.
- 11:25Kızılbaşlar ve Yeni Nizami Ordu
- Kızılbaşlar esas olarak zerti maksadını yerine getiren bir kurşun kullandılar ve esas süt elinde kalmıştı.
- Abbas'ın devrinde odulu silaha malik nizami ordu yaratıldı.
- İslahatlar neticesinde özbaşlık aradan kalktı, ordu cüzlendi ve iktisadi terbiyelerde hayata geçirildi.
- 13:26Abbas'ın Sarayı ve Türk Dili
- Abbas'ın sarayı'nda Türk dilinin önemi çok büyüktü, İran elementleri artmasına rağmen.
- Abbas Azerbaycan'a çok önem verirdi ve bir beylerbeliği yarattı.
- İtalyan seyyah Piyatro della Vali'ye göre, İran'da özellikle sarayda, böğüşler ve ayanlar arasında daha çok Türkçe danışırlardı.
- 15:45Ordu Yapısının Gelişimi
- Azerbaycan kızılbaşlarında tescil edilmiş esasın atlı koşuş idi.
- Sf ordusunun esasını gula uşakyalarına müsalaştırılarak sarayda hususi terbiye almış Hristiyan menşeli dövüşlerden ibaret deydi.
- Hususi topa ve topçular destesi yaratılmış, galaların dağılmasında tüfekçiler muhtelif vilayetlerden ibaret.
- 16:45Abbas'ın İdari İnovasyonları
- Abbas, Azerbaycan'ı içtima binalarıyla donattı; mescit, mektepler, çarvansaraylar ve su kemerleri inşa ettirdi.
- Azerbaycan'ın bölgeleri Osmanlı devrinde idare edildiğinde, inzibati idare usulü tatbik edildi.
- Erazi, vilayetler ve beylerbelilere bölündüler, onlarda öznbelerinde sazlıklara bölündüler ve siyahi alınma getirildi.
- 18:58İsyanlar ve Abbas'ın Stratejisi
- 16-17. asırlarda Osmanlılar arasında Azerbaycan arazilerinde isyanlar başlamıştı.
- Celalilerin Azerbaycan'da ilk büyük çıkışı 1591'de Tebriz'de başladı, İstanbul'dan bir yıl sonra.
- Abbas, isyancılara desteği verdi ve Osmanlı'dan kaçanlara sığınak verdi, özellikle 1608'de Celalilerin Irak ve yakındaki bölgelerde mesullaşmasıyla.
- 22:01Osmanlı'nın Üç Esas İstikameti
- Osmanlı'nın üç esas istikameti vardır: Şeybaniler, Portakallar ve Osmanlılar.
- Osmanlılar 1590'a kadar arazileri aldı, Şeybaniler ise 1588-1589 yıllarında Horasan'ı ele geçirmişti.
- Portakallar Hürmüz'de Fars Körfezi ile Orman Körfezi'nde birbirine limanlı belediyeleri vardı ve burada muhkemlenmişti.
- 22:54Osmanlı-Portakal Muharebeleri
- 1514'te başlayan muharebelerde Portakallar ve Abbasi için ambulan hamsi aradan kaldırılmıştır.
- 1599'da Horasan'dan başlayarak Osmanlılar Horasan'ı aldılar ve Şeybanilerden tuttular.
- Osmanlı'nın arzularına baksa bu planlarını yerine getirmek için Şeybanilerin işi halledildi, sonra Portakallar indi.
- 23:43Diplomatik İlişkiler
- Bu devirde Abbas'ın selefleri için Avrupa devletlerinden diplomatik münasebetler yaratmıştır.
- Almanya, İspanya, Maskva ve Osmanlı'ya karşı teklif göndermişlerdir.
- İspanya, Portakallara karşı seferler teste vermek istemiştir çünkü Portakallarla rekabeti vardı.
- 24:26Abbas'ın Stratejisi
- Moğol Devleti'nin de dostluk münasebetleri vardır.
- Abbas'ın Roma İmparatorluğu ile diplomatik münasebeti vardır.
- Hindistan'da Cele karşı Abbas'ın azad ettikleri ve Osmanlı'da isyanlar yarattıkları görülür.
- 25:05Tebriz'in Alınması
- 1603'te Tebriz'i aldılar ve orada başveren isyanda Çömel Hali de isyan etti.
- Ordu batbatta tutuldu ve Abbas'ın gelmesi Toy Bayram'ın gerideledi.
- Abbas koşullarına desteği verdi ve isyanla karşılananları azad etti.
- 26:01Osmanlı'ya Karşı Saldırılar
- Abbas'a deste veren ve Toy Bayram'la karşılananlar 1604'te Kürdistan vilayeti azad oldu.
- Azad etler ve Abbas'ın adaletinin bir numunesi olarak esir düşen Osmanlı askerlerin Gars etmesine şerait yarattı.
- Osmanlı yeni hüzme hazırlaşırken, Abbas parmağını dişledi ve düşman celerken buradan çekebilmesi tezatı olmasın diye toprak taktikasını tebrik etti.
- 27:49İktisadi Mesedeler
- Abbas'ın burada bir iktisadi mesedesi de vardı: Avrupa'nın şekle ticaretinde ticareti Fars Körfezi'ndeki limanlara yönlendirmek.
- Osmanlılar arasında karaböz etmek için bu yol dağınık olandan sonra elverişli çeyşme, mümkün olmayandan sonra neyi ne.
- Abbas onları yönlendirecek bu istikamete.
- 28:32Sufyan Dövüşü
- Osmanlılar Tebriz istikametinde bir hücumu olacak ve Sufyan dövüşü 1635'te Turan taktikasıyla baş verdi.
- Turan taktikası, maxe yönlü formada çarlar, cüzü merkez ise zayıf yıllarında düşmeden dövüşte o zayıf merkez ve seçildi cüzü çarlar devreye alıp düşmani mehmetler.
- Abbas bu taktikle Sufyan'ı da get etti.
- 29:30Azerbaycan Arazilerinin Alınması
- 1657'de Karabağ, Ceze, Şirvan azad edildi ve Azerbaycan arazileri elde edildi.
- 1657'de Şe Nuru ve Tiflis de alındı.
- Osmanlılardan aldıkları devam ederken, Edri Osmanlı sulh imzalamak istedi ancak Abbas istemedi.
- 30:21İstanbul Sulh İmzalanması
- 1613'te ikinci İstanbul sulh imzalandı ve Amasya sulhünün şartları berpaoğlu da Amasya'da ne var idi.
- İstanbul sulhünde Gd kalası meselesi vardı: Osmanlılar bu kalayı aldı.
- Osmanlı sultanı ferman verirse Rusların yetiştirdiği galalara uçurulması hakkında Safevi Şahı buna mani olmayacaktı.
- 32:15Osmanlı'nın Yeniden Saldırıları
- 1616'da Osmanlılar İran'a hücum ettiler ancak üstün olabilmeleri için serhat sübleri kaydılar.
- 1618'de Osmanlılar Tebriz'i verdi bile ve galip çıkarlar.
- Sınıf Çöpü dövüşünde (1618) Osmanlılar ve Kırım gurbeleri seferler tarafından mecburiyete uğratıldı ve Meren Süh imzalandı.
- 33:52Osmanlı ve Abbas İmparatorluğu İlişkileri
- 1618'de imzalanan müddet, II. Osman'ın ölümüyle sona erdi ve Abbas, II. Osman'ın ölümünden sonra Bağdat hacminin müracaatına esasen hücum etti.
- 1623'te Abbas, Bağdat, Kerbela, Necef, Musul ve diğer tüm Irak arazilerini ele geçirdi.
- Abbas, 1620'lerde İspanya'ya karşı Portekiz'e karşı çömelenmeyi teklif etti ve 1621'de İngiltere ile ebedi dostluk mukavelesi imzalayarak Portekiz'den Horasan'ı ve diğer arazileri aldı.
- 35:49Tarihten Netice Çıkarma
- Tarihten netice çıkarıp ağzımıza tebrik etmek gerekir; her mağlup olan ölmüş, her uğursuzluk facia değil.
- Abbas, uğursuzluktan netice çıkarıp daha da güçlü oldu; bir misal olarak öldürmeyen zerreler daha da güçlendirir.
- Tarihten netice çıkarmak önemlidir, çünkü tarih bize için yeterli olur.
- 36:54Osmanlıların Bağdat'ı Ele Geçişi
- 1630'larda Osmanlılar Bağdat'ı ele geçirdi.
- 1639'da Amasya mukavelesi imzalandı ve Bağdat Osmanlı'ya verildi.
- Mukavele şartları arasında İrevan'ın Seferiler'e verilmesi ve Van'a hücum etmemelerine bağlı olarak Van'ın verilmesi vardı.
- 38:27Osmanlı-Safid Muharebeleri
- 1514'ten başlayan Osmanlı-Safid muharebeleri 1555'te İstanbul-Amasya mukaveleriyle sona erdi.
- 1578'de başladı ve 1591'de İstanbul'dan geçerek 1603'te başlayıp 1610-1613 yıllarında devam eden savaşlar, 1618'de Meren sulhü ile sona erdi.
- 1623'te Ameliyatlar sonucu Şah Safiye, 1639 geçişinde uzun müddetli sulhe nail oldu.