Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Rus-Çerkez Savaşı'nın tarihsel gelişimini anlatan bir tarih belgeselidir. General Misos Bematico, Şeyh Mansur, Canpolat Boletigo, İsmail Berzek, Muhammed Emin, Sefer Zanego gibi Çerkez liderleri ile Albay Grigorizas gibi Rus komutanlar savaşın önemli figürleridir.
- Video, 1711 yılında başlayan ve 153 yıl süren Rus-Çerkez Savaşı'nın kronolojik gelişimini anlatmaktadır. Savaşın ilk yıllarında Rusların sadece yağmalama amaçlı saldırılar düzenlediği, daha sonra ise Kafkasya'yı ilhak etme hedefine yönelmesi, Çerkezlerin direnişi ve sonunda 1864 yılında Çerkezya'nın tamamen Rus kontrolüne girmesi süreci detaylı şekilde aktarılmaktadır.
- Savaşın sonunda yaklaşık 1,5 milyon Çerkez'in Osmanlı topraklarına sürüldüğü ve bu süreçte yaşanan kayıplar da videoda ele alınmaktadır. Video, günümüzde Çerkez nüfusunun dağılımıyla sonlanmaktadır.
- 00:05Çerkezlerin Tarihi ve Rus İlişkileri
- Çerkezler, antik çağlardan beri Kafkasya'nın kuzeyinde, Karadeniz'in doğu kıyısında dağınık bir idari yapı altında yaşamışlardır.
- 8. yüzyılda Doğu Roma İmparatorluğu'nun baskılarıyla zorla Hıristiyanlaştırılan Çerkezler, 13. yüzyılda Moğolların istilaları sonucu yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır.
- 1557 yılında Temruk idar döneminde yeniden güçlenen Çerkezler, Rus Çarlığı ile iyi ilişkiler kurmuş ve Temruk kızını Rus Çarı Korkunç Ivan'la evlendirerek iki ülke arasındaki bağın güçlenmesini sağlamışlardır.
- 00:58Rus-Çerkez Savaşı'nın Başlangıcı
- 1635 yılında Osmanlı Sultanı IV. Murad'ın girişimleriyle İslam Çerkezler arasında hızla yayılmaya başlamış, 1650'den itibaren Çerkezlerin İslam'ı kabul etmesi ve Osmanlı yanlısı bir politika benimsemesi ile Çerkez-Rus ittifakı zarar görmüştür.
- 13 Mayıs 1711 günü Çar I. Peter, Rus ordusuna Çerkezya'yı yağmalamalarını emretmiş, yaklaşık 30 bin kişilik Rus ordusu 26 Ağustos 1711 günü Çerkez topraklarına girmiştir.
- Bu istila sırasında 43 bin Çerkez hayatını kaybederken, 39 bin at, 190 bin sığır ve 227 bin koyuna Ruslar tarafından el koyulmuş, bu saldırının ardından 153 yıl boyunca sürecek olan Rus-Çerkez Savaşı başlamıştır.
- 02:53Rus İmparatorluğu'nun Çerkezya'ya Yükselişi
- Ruslar 1711'den 1762 yılına kadar devam ettirdikleri yağma saldırılarını Çerkezya'yı ilhak etmek için değil, yalnızca yağmalamak içindi.
- 1762 yılında tahta geçen II. Katerin ile birlikte yükselişe geçen Rus İmparatorluğu, Karadeniz'e açılarak sıcak denizlere inmek için gözünü Çerkezya topraklarına dikmiştir.
- İmparatoriçe, hükümdarlığının ilk yılında Çerkezya'yı hızla ilhak etmek amacıyla sınır bölgelerinde kaleler inşa ettirmeye başlamış, 1763 yılında Rus kuvvetleri Doğu Çerkezya'daki Mosdok'a girerek burayı bir Rus kalesine dönüştürmüştür.
- 03:43Çerkezlerin Direnişi
- Ocak 1764'te Doğu Çerkezyalı bir general olan Misos Bematico, Rus elçilerle görüşerek Mosdok kalesi yıkılmasını istedi, kale yıkılmazsa Çerkezya'nın Osmanlı ve Kırımlı ittifakı kurarak Rusya'ya savaş ilan edeceğini açıklamıştır.
- Rusların bunu reddetmesi üzerine 21 Ağustos 1765 günü Kabardı Çerkezleri Mosdok'taki Rus kalesine saldırarak kısa sürede ele geçirmiştir.
- Bu başarılı saldırının Çerkezleri cesaretlendirmesi ile General Misos liderliğindeki Çerkez ordusu, Rus toprağı olan Kızılyar'a taarruz ederek burayı işgal etmiştir.
- 04:32Osmanlı-Rus İttifakı ve Çerkezlerin Yenilgisi
- İkinci Katerin kuşatılan Çerkezlerin teslim olmalarını, canlarının bağışlanması için Hıristiyanlığa geçerek Rus egemenliğini kabul etmelerini istedi, ancak Hıristiyan olmayı kabul etmeyen General Misos, ölümüne dek Ruslara direneceğini açıklamıştır.
- 18 Ekim 1768 tarihinde Rusya'ya savaş ilan eden Osmanlı Sultanı III. Mustafa'nın dikkatini çekince Sultan bizzat kendisi generale bir mektup göndermiş, mektupta Kırım Hanlığı ile birlik olup Kafkasya'daki tüm Müslüman halkları olarak Rusya ile savaşmaya devam edin, biz Osmanlı olarak size gerekli desteği vereceğiz yazılıydı.
- Bu ittifaklıktan haberi olan Ruslar elini çabuk tutarak 20 bin kişilik bir orduyla birlikte Çerkezleri Kızılya'dan atmayı başarmış, ağır zayiat veren General ve ordusu Kabardıya doğru geri çekilmek zorunda kalmıştır.
- 05:40Savaşın Devamı ve Sonuçları
- Çerkez tehdidinin ortadan kalkmasının ardından Rus ordusu Osmanlı ile yapılan savaşa yoğunlaşırken, 1774 yılında savaştan galip ayrılmayı başarmıştır.
- İmzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile birlikte Osmanlı Kırım üzerindeki hakimiyetini kaybederken, bölgedeki Rus varlığı iyice güçlenmiştir.
- 1776'da Ruslar Kabadayı Çerkezlerini kuzeyden kuşatmak için Terek'te iki kale inşa etmiş, bir yıl boyunca bu kalelerden Kabardaya yapılan saldırılar Çerkezler tarafından geri püskürtülürken, kaleler 1777 yılında Çerkez ordusu tarafından yıkılmıştır.
- 06:56Osmanlı'nın Kafkasya'daki Hareketleri
- 1781 yılına gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu, Çerkezya üzerinde Türk nüfuzunu sağlamak ve Ruslarla daha iyi mücadele etmek için Kuban Nehri üzerine kaleler inşa etmeye başlamıştır.
- Fakat Osmanlı'nın planlarından haberdar olan Rusya, 1782 yılında Kuban'daki kaleleri yıktı, Bloody Kawgaz'a kadar olan toprakları ele geçirdi ve 1783 yılında Kırım'ı işgal etmiştir.
- Rusların zulmünden kaçan birçok Kırım Tatarı Çerkezya'ya sığındı, 1784 yılında tüm Kafkas halklarını Rusya'ya karşı birleştirmek isteyen Çeçenistan İmamı Şeyh Mansur, Rusya'ya karşı cihat ilan etmiştir.
- 07:37Şeyh Mansur'un Direnişi ve Sonu
- Kırım Tatarları, Çerkezler ve Çeçenlerden oluşan bu ittifak 1786 yılında Rusları Vladik Kavkaz'dan atmayı başarmıştır.
- 1787'den 1792'ye kadar süren Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Şeyh Mansur komutasındaki Çerkezler Ruslara karşı önemli saldırılar düzenlemiştir.
- Ruslar hem Osmanlı ile hem de Çerkezya ile aynı anda savaşarak Beslene ve Hatukay bölgelerini işgal etmiş, Şeyh Mansur'un bulunduğu Anapa denizden kuşatılarak yakılıp yağmalanmış ve Anapa Kalesi yerle bir edilmiştir.
- 08:30Kabadayı'nın İşgali ve Çerkezlerin Direnişi
- 1800 yılına gelindiğinde Rus ordusu 30 bin kişiyle Kafkasya'nın derinliklerine doğru ilerleyerek Kabadayı'nın doğusunu, İngusya'yı ve Gürcistan'ı işgal etmiştir.
- Gürcistan'ın işgalinin ardından Çerkezler, Abazinler, Osetyalılar ve Çeçenler Ruslara karşı ortak hareket etmeye başlamıştır.
- Rus İmparatoru I. Alexander, Kabadayı Çerkezlerinin Rus İmparatorluğu'na karşı direnişini sona erdirmek için tamamının anayurtlarından temizlenmesi gerektiğine karar vermiştir.
- 09:10Kabadayı'nın Tamamen İşgali
- 15 bin Rus askeri 1805 yılında Kabadayı'ya girerek tüm Çerkez kalelerini, köylerini ve kasabalarını yakmaya, masum sivilleri katletmeye başlamıştır.
- 1823 yılına kadar devam eden bu saldırılar sonucunda Kabadayı bölgesi tamamen işgal edilirken, katliamdan önce 350 bin olan Kabadayı nüfusu katliamdan sonra 37 bine kadar inmiştir.
- Çerkezlerden boşalan köylere ve kasabalara Rus ve Kazak vatandaşları yerleştirilmiş, bu acımasız katliamların ardından direnişi kırılan Kabadayı bölgesi 1823 yılından itibaren tamamen Rus yönetimi altına girmiştir.
- 09:59Batı Çerkezya'nın Direnişi
- Doğu Çerkezya'nın düşmesinin ardından sıra Batı Çerkezya'ya gelmiştir, Kabarday'ın başına gelenlerin aynısını yaşamak istemeyen Batı Çerkezya, Rusya'nın düşmanı olan Osmanlı İmparatorluğu'ndan ve İngiltere'den yardım isteğinde bulunmuştur.
- 1823 yılında tam 200 Osmanlı ve İngiliz gemisi Çerkezya kıyılarına gelerek direnişçilere askeri yardım ulaştırmıştır.
- Bu yardımlarla daha da güçlenen Canpolat Boletigo liderliğindeki Çerkez ordusu Rus hatlarına saldırmaya başlamış, Çerkez ordusunun 30 bine varan mevcudu karşısında ağır zayiatlar veren Ruslar geri çekilmek zorunda kalmıştır.
- 11:13Çerkez Konfederasyonu ve Son Saldırılar
- 1827 yılında İsmail Berzek tarafından tüm Çerkez boyları tek çatı altında birleştirilerek Çerkez Konfederasyonu kurulmuştur.
- Çerkezlerin devletleşme yolunda adım atmaları I. Nikola'yı kızdırırken, ordusuna bir kez daha taarruz emri vermiştir.
- Kuba Nehri'ne geçen Rus ordusu, donanmanın yardımıyla Zane, Natuhay ve Şapsı bölgelerini ele geçirerek halkı buralardan sürmüştür.
- 11:48Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması
- 14 Eylül 1829'da Osmanlı-Rus savaşı Rusların üstünlüğüyle sona erdi ve Edirne Antlaşması imzalandı.
- Antlaşmaya göre Osmanlı İmparatorluğu, Çerkezya üzerindeki tüm haklarını Rusya'ya devretti ve bu toprakların ilhak edilmesini tanıdı.
- İsmail Berzak, Osmanlı İmparatorluğu'nun Çerkezlere sırtını dönmeyeceğine inanarak bir heyet gönderdi, ancak heyet İstanbul'a varır varmaz Rusların isteğiyle tutuklanınca Çerkezler yalnız bırakıldıklarını anladı.
- 12:27Rusların Çerkez Topraklarına Taarruzları
- 1830 yılından önce Ruslar Kuban Nehri üzerinden Çerkez topraklarına taarruzlarını sürdürüyor ancak sınırlarda herhangi bir değişiklik yaşanmıyordu.
- 1831'de I. Nikolay, Vicedu kabilesinin yok edilmesini ve topraklarının işgal edilerek Kazaklarla doldurulmasını emretti.
- Rus ordusu tüm köyleri yaktı, halkın çoğunu katletti, sağ kalanları ise çeşitli yerlere sürgüne gönderdi; acımasız katliamda 23 bin Çerkez hayatını kaybederken, çok azı sağ kurtularak diğer Çerkez köylerine sığındı.
- 13:06Albay Grigorizas'ın Katliamları
- 1833 yılında Albay Grigorizas, imparator tarafından geniş yetkilerle donatılarak Kuban askeri hattının komutanına atandı.
- Albay Zas, Çerkez halkını Ruslardan ve diğer insanlardan daha aşağı gören ırkçı bir sadistti ve onlara karşı topluca öldürme veya korkutup kaçırma politikası izledi.
- Ağustos 1833'te göreve başlayan Albay Zas, iki yıl içinde Abzaleey, Şapsı ve Çemguyu bölgelerindeki Çerkez nüfusunun %50'sini yok etti.
- 13:44Çerkez Direnişi ve Liderlik Mücadelesi
- İsmail Berzek komutasındaki Çerkez ordusu Kerç Boğazı'na doğru taarruza geçerek Natuhay ve Zana bölgesini Ruslardan temizledi.
- Son yıllarda donanmasını fazla kullanmaya başlayan Rus ordusu, denizden Çerkezya kıyılarına çıkarma harekatı düzenleyerek sahil şeridini ele geçirmeye başladı.
- Başkent Soçi'nin Rusların eline geçmesi üzerine Anapa Konfederasyonun yeni başkenti oldu ve İsmail Berzek kendisini başarısız bularak Çerkezya'nın liderliğini bıraktı.
- 14:23Muhammed Emin'in Liderliği
- 1848 yılına gelindiğinde Çerkezya'nın direnişi devam ederken, Çeçenistan direnişinin lideri İmam Şamil, Çerkez ordusuna liderlik etmesi için yardımcısı Muhammed Emin'i gönderdi.
- Halk tarafından liderliği kabul edilen Muhammed Emin, 1849 yılı boyunca Rus mevzilerine yüzden fazla saldırı düzenledi ve bu saldırılarda on bine yakın Rus askeri hayatını kaybederken, Ruslar bazı meclislerden geri çekilmek zorunda kaldı.
- Osmanlı İmparatorluğu, Muhammed Emin'i Çerkezya'nın hükümdarı olarak tanımadı ve onun yerine eski Çerkez komutanı Sefer Zanego'yu yeni lider olarak atadı.
- 15:03Çerkez İç Savaşı
- Muhammed Emin, Sultan Abdülmecid ile görüşmek için İstanbul'a geldi ve padişah tarafından Osmanlı tebaası olması şartıyla direnişin ikinci lideri olarak tanındı.
- Bir süre sonra iki lider arasında güç mücadelesi patlak verdi ve Çerkez direnişi bu durumdan olumsuz etkilendi.
- 1853 yılında Osmanlı ile Rusya arasında Kırım Savaşı'nın patlak vermesi üzerine Çerkezler Rusya'ya karşı saldırılarını arttırdı, ancak iki lider arasındaki anlaşmazlık Kırım Savaşı sırasında daha da arttı.
- 16:23Paris Antlaşması ve Çerkezya'nın İlhakı
- 1856 yılında imzalanan Paris Antlaşması ile Çerkezya resmen Rus toprağı olarak tanındı, ancak Çerkezler bu kararı tanımayıp direnişlerine devam etseler de bir daha Osmanlı İmparatorluğu'ndan yardım alamadılar.
- Paris Antlaşması'nın ardından Çerkezya'yı ilhak etmek için yaklaşık yüzbin kişilik Rus ordusu Çerkezya sınırına yığıldı.
- Geren Dino Berzek liderliğinde toplanan Çerkez Kongresi, teslim olup öldürülmek yerine Ruslara karşı savaşıp cephede ölme yönünde karar aldı.
- 17:07Son Savaş ve Çerkez Sürgünü
- 1864 yılının Mart ayında Soçi yakınlarında kuşatılan son yirmi bin kişilik Çerkez ordusuyla elli bin kişilik Rus ordusu arasında son bir savaş gerçekleşti ve yaklaşık bir gün boyunca süren savaşın ardından yirmibin kişilik Çerkez ordusundan geriye bir kişi bile sağ kalmadı.
- Tam 153 yıllık savaşın ardından Ruslar, hayatta kalan Çerkez sakinlerini Osmanlı İmparatorluğu'na doğru ölüm yürüyüşüne zorladı.
- Osmanlı arşivlerine göre 1864-1879 yılları arasında yaklaşık birvirgülelli milyon Çerkez Osmanlı topraklarına sürüldü ve bunların yarıya yakını Karadeniz kıyılarında hastalık, açlık veya barınma sorunu nedeniyle hayatını kaybetti.
- 17:59Savaşın Sonuçları
- 153 yıl boyunca süren Rus-Çerkez Savaşı'nda yalnızca çatışmalarda meydana gelen Rus kaybının 250 bin, Çerkez kaybının ise bir milyon olduğu tahmin edilmektedir.
- Günümüzde Rusya topraklarında yaklaşık 700 bin, Türkiye'de yaklaşık 3 milyon, Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti'nde ise 60 bin Çerkez yaşamaktadır.