Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Osmanlı tarihinde Rumeli Hisarı'nın (Boğazkesen Kalesi) yapılışını, mimari özelliklerini ve tarihsel gelişimini anlatan bir tarih belgeselidir. Videoda Fatih Sultan Mehmet, II. Murat, II. Mehmet, Zağanos Paşa, Saruca Paşa ve Halil Paşa gibi önemli tarihi şahsiyetlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Video, Rumeli Hisarı'nın 1452 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılma nedenlerini, inşaat sürecini, savunma sistemini ve askeri mimari tasarımını kronolojik olarak anlatmaktadır. Hisarın surları, kapıları, kuleleri, burçları, hisarpeçe ve ağır silahları detaylı şekilde incelenmekte, ayrıca İstanbul'un fethinden sonraki stratejik önemi, yaşadığı depremler, yangınlar ve zaman içindeki değişimleri aktarılmaktadır.
- Videoda ayrıca Rumeli Hisarı'nın karşısında yer alan Anadolu Hisarı'nın boğazın kontrolü için önemi, 1950'lerde yapılan restorasyon ve müzeye dönüştürülmesi gibi konular da ele alınmaktadır. Hisarın askeri donanımı, topların kullanımı ve okçu mazgalları gibi savunma mekanizmaları da detaylı olarak açıklanmaktadır.
- 00:02Rumeli Hisarı'nın Yapılışı ve Amacı
- Rumeli Hisarı, diğer adıyla Boğazkesen Kalesi, İstanbul Boğazı'nın en dar bölgesinde 1452 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından 4 ay gibi kısa bir sürede yaptırıldı.
- Anadolu ve Rumeli Hisarlarının yapılış amacı, denizden denize ve karadan karaya boğaz geçişlerini kontrol altında tutmak ve Osmanlı ordusu için deniz üzerinden güvenli bir geçiş koridoru sağlamaktı.
- 15. asırda Osmanlı Devleti'nin sınırları Avrupa ve Asya tarafında büyümüş, İstanbul ve Çanakkale Boğazı'nın her iki tarafı Osmanlı sınırları içerisindeydi.
- 00:54Boğazlardan Geçiş Sorunu
- Fethedilmeyen Konstantinopolis ve Galata-Pera şehirleri boğazların kontrolünü elinde tutuyor ve vergi topluyorlardı.
- Denizden denize ve karadan karaya boğazları geçmek isteyenlerden izin alıp yüksek ücretler ödemesi gerekiyordu.
- Osmanlı ordusu, Asya ve Avrupa tarafında çıkan ayaklanmalar ve savaşlar nedeniyle sık sık boğazları geçmek zorunda kalıyordu.
- 01:33II. Murad'ın Tahttan İndirilmesi
- II. Murad, düşmanlarıyla on yıllık barış antlaşması yaparak Ağustos 1444'te oğlu II. Mehmet lehine resmen tahttan indi ve Bursa civarında kendisini takva hayatına verdi.
- On iki yaşında küçük bir çocuğun tahta çıktığı haberi Roma İmparatoru ve Avrupa'yı sevindirdi.
- Roma İmparatoru, II. Murad'ın tahttan indirilmesini fırsat bilerek Rumeli'yi ayaklandırdı ve tahtı küçük Mehmet'in elinden almak üzere saltanat iddiacısı Orhan Çelebi'yi Edirne'ye gönderdi.
- 02:28Haçlı Seferi ve Boğaz Geçiş Sorunu
- II. Murad, 12 Haziran 1444'te imzalanan Seğedin Barış Antlaşması'nın maddelerini yerine getirdiği halde, Macar Kralı ve Papa'nın baskısıyla verdiği yemini bozdu.
- 4 Ağustos 1444'te Kral Vladislav, Türklere karşı yeniden Haçlı seferine çıkacağını ilan etti.
- Papa, Anadolu'dan gelecek yardımı engellemek için donanmasını Çanakkale Boğazı'na gönderdi, Roma İmparatoru da İstanbul Boğazı'ndan geçişlere engel olacaktı.
- 03:27Sultan II. Mehmet'in Kararı
- Karadan ilerleyen Haçlı ordusu, Seğedin Antlaşması'nda sınır olarak kabul edilen Tuna Nehri'ni aşıp Osmanlı topraklarına girdi.
- Haber Sultan Mehmet Han'a ulaştığında vezirleriyle toplantı yapıp nasıl bir tedbir alınması gerektiğini sordu.
- Sultan Mehmet, vezirlerin görüşlerini dinledikten sonra, babasını getirmek için Edirne'ye haber göndermesini istedi, çünkü savaşa giderek Edirne'yi boş bırakmak istemiyordu.
- 04:23II. Murad'ın Rumeli'ye Geçmesi
- Bursa'da bulunan II. Murad'ı ikna etmesi için Kasapoğlu Mahmut gönderildi.
- II. Murad önce isteksiz davranınca vezirlerin iki davet mektubu yazması üzerine heyecanlanarak yola girdi.
- II. Murad, orduyu ikiye ayırarak bir kısmını Çanakkale Boğazı'nda bıraktı ve bir kısmını yanına alarak gizlice İstanbul Boğazı'na doğru yola çıktı.
- 05:53Boğaz Geçişindeki Muharebe
- Halil Paşa, Rumeli ordusunun bir kısmıyla ince ize geldi ve II. Murad'a haber göndererek yerini bildirdi.
- II. Murad, Halil Paşa'ya boğaza gelmesini ve topların kurulmasını emretti, iki yakaya da toplar kuruldu.
- Roma İmparatoru II. Murad'ın Anadolu Hisarına geldiğini öğrendi ve iki kadırgayı silahlandırarak onu yakalatmak veya ordusunun karşıya geçişini engellemek için gönderdi.
- 07:06Boğaz Geçişindeki Zafer
- II. Murat boğazı geçmek üzereyken gönderilen kadırgalar Anadolu Hisarı önüne geldi.
- Topçubaşı Sarıca tüm topların ateşlenmesini emretti, büyük bir gürültüyle ateşlenen toplar kadırgaların birini batırdı, diğeri de hasarlanarak İstanbul tarafına kaçtı.
- Topçu ateşiyle sağlanan güvenli geçiş koridorundan II. Murat orduyla beraber sorunsuz olarak karşıya geçti, bu geçiş Roma İmparatoru ve Papa'nın tüm planlarını bozmuş, Varna'da Haçlı ordusuna karşı kazanılan zaferin temelini oluşturmuştur.
- 07:44Rumeli Hisarı'nın Yapılması
- Rumeli Hisarı'nın yapılmasını zorunlu hale getiren ve bardağı taşıran son olay, Sultan II. Mehmed'in 1451 yılında Karaman seferi esnasında gerçekleşti.
- Ordu Akşehir'e geldiğinde, Sultan II. Mehmed'in Edirne'den uzaklaşmasını fırsat gören Roma İmparatoru, Orhan Çelebi için yaptığı antlaşmanın mürekkebi kurumadan tekrar elçi gönderdi.
- Sultan Mehmet, vakit kazanmak adına elçilere isteklerinin gerçekleşmemesi için hiçbir sebep olmadığını, fakat konuyu Edirne'ye döndüğünde değerlendireceğini bildirdi.
- 08:44Boğaz Geçiş Sorununun Çözümü
- Sultan Mehmet, Karamanoğlu İbrahim Bey'in elçiler göndererek af dilemesini kabul etti ve Karamanoğlu ile barış yaparak bir an önce Edirne'ye gitmek için Gelibolu'ya doğru yola çıktı.
- Çanakkale Boğazı savaş gemileri tarafından kapatılmıştı, o da babasının yaptığı gibi Anadolu Hisarı'na gelerek İstanbul Boğazı'ndan karşıya geçti.
- Bir süre burada konaklayarak durumu değerlendiren II. Mehmet, artık boğaz geçişlerinin sorun olmaktan çıkartılması gerektiğini, bunun sağlanabilmesi için de Rumeli tarafına da bir hisar yapılmasının zorunlu olduğunu Halil Paşa'ya söyledi.
- 10:00Rumeli Hisarı'nın Yapımı
- Sultan II. Mehmet, 1451 yılı Eylül ayında Karaman seferi dönüşünde Rumeli Hisarı'nın yapımına karar verdi.
- Yanına birkaç komutanıyla ve arazide deneyimli birkaç yaşlıyı alarak at üstünde bölgeyi ve araziyi dolaştı, boğazın darlığı, suyun akışını, deniz içinden akıntının hızını ve boğazdan geçişi zorlaştıran diğer engelleri inceledi.
- Edirne'ye döndükten sonra inşaat planları üzerinde uzmanlarla çalışmasına başladığını ve Rumeli Hisarı'nın inşaat hazırlıklarını yapması için uzman bir ekibi hisarın yapılacağı yere önceden gönderdiğini belirtiyor.
- 11:03Rumeli Hisarı'nın İnşaatı
- 1952 yılında mimar Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından keşfedilen bir kitabe, Kritovulos'un iddiasını doğrulamıştır.
- Kitabede, Sultan Mehmet'in emriyle Zağanos Paşa'nın 1452 Şubat başında Rumeli Hisarı'nın tamamlandığını belirtmektedir.
- Zağanos Paşa, inşaatta deneyimli uzmanları yanına alarak, taş, kereste, demir ve kireç gibi malzemeleri toplamakla geçmiştir.
- 12:31İnşaatın Organizasyonu
- 26 Mart 1452'de Sultan Mehmet, donanma ve yeniçerilerle birlikte inşaat sahasına gelmiştir.
- Sultan Mehmet, inşaatı bölümlere ayırarak komutanlar arasında paylaştırmış ve yarış düzenlemiştir.
- Zağanos Paşa, Saruca Paşa ve Halil Paşa kuleleri inşa etmiş, deniz tarafındaki duvarları ve topları Sultan Mehmet'in kendisi üstlenmiş, diğer bölümler ise komutanlar arasında paylaştırılmıştır.
- 13:37İnşaatın Tamamlanması
- Büyük bir rekabet ortamında devam eden inşaatlar, 1452 Ağustos ayı sonlarında temel atıldıktan sonra yaklaşık dört ay içerisinde tamamlanmıştır.
- İnşaatı ilk bitiren Zağanos Paşa olabilir, çünkü kulesinin giriş kapısındaki kitabede inşaatın Mayıs 1452'de bittiği yazmaktadır.
- Hisarda yer alan üç büyük kuleden ikisi (Zağanos Paşa ve Saruca Paşa kuleleri) yuvarlak şekilde tasarlanmış, Halil Paşa kulesi ise çok kenarlı planla diğerlerinden farklıdır.
- 15:16Hisarın Askeri Tasarımı
- Hisarpeçe, balyemez ve şayka top namlularının deniz yüzeyine paralel hizada, farklı hedef hattına bakacak şekilde yerleştirildiği bölümdür.
- Hisarpeçe'nin saldırılardan korunması için ortasına 22 metre yüksekliğindeki Halil Paşa Kulesi konumlandırılmıştır.
- Zağanos Paşa Burcu, Halil Paşa Kulesi ile saruca Paşa Kulesi arasında, tepe üzerinde 21 metre yüksekliğindeki Zağanos Paşa Kulesi ve 28 metre yüksekliğindeki Saruca Paşa Kulesi bulunmaktadır.
- 18:02Hisarın Savunma Sistemi
- Büyük kulelerin üzeri kurşun levha kaplı çatıyla kapatılmış, bu çatı kuleleri dış hava koşullarından ve düşmanın ok atışlarından korumaktaydı.
- Deniz tarafındaki surlar geniş tasarlanmış, duvarların üzerine namluları yukarı bakan çok sayıda top yerleştirilmiştir.
- Hisarın güney duvarları kayalık ve dik bir yamaç üzerine inşa edilmiş, duvarların üzerinde basamaklı seğirdim yolu ve dendanlı korkuluk duvarlar bulunmaktadır.
- 19:49Hisarın Savunma Stratejisi
- Her kule yalnızca bir giriş kapısına sahiptir, bu sayede hisarın iç kısmı işgal edilse bile askerler kulelere sığınarak savunma yapabilirler.
- Yüksek tasarlanan kuleler, sur duvarlarını savunmanın yanı sıra gözetleme amacıyla da kullanılmıştır.
- Hisarın batı cephesi arazinin eğimli yapısı nedeniyle en kolay savunulabilen kısmıdır, en müsait saldırı noktası ise Saruca Paşa Kulesi'nin kuzey tarafıdır.
- 21:41Hisarpeçe ve Toplar
- Hisarpeçe'ye 19 tane şayka ve balyemez adı verilen top yerleştirilmiştir.
- Şayka toplar 15-20 ton ağırlığında bronz namluya sahip olup, 300 kg'lık taş gülleleri ortalama 1200 metre uzağa atabilmekteydi.
- Balyemez toplar daha küçük olmasına rağmen hedefe göre yönlerini değiştirebiliyor ve daha sık ateş edebiliyordu.
- 22:36Topların Teknik Özellikleri
- Top namluları, bakır ve kalayın fırınlarda ergitilerek bronz ve tunç alaşım olarak kalaba dökülmesinden elde edilmiştir.
- O dönemde toplarla ilgili en önemli sorun isabet kabiliyetlerinin zayıf olmasıydı; barut kalitesinin yeterince iyi olmaması, el yapımı taş gülle kullanımı ve namluların iç kısmının yivsiz olması nedeniyle hedefi vurmak zordu.
- Hisarpeçe'nin hisardan ayrı bir bölüm olarak yapılmasının sebebi, top mazgallarının sur duvarında büyük delikler şeklinde zayıf kısımlar oluşturmasıydı.
- 24:21Rumeli Hisarı'nın Savunma Sistemi
- Rumeli Hisarı inşa edilirken Anadolu Hisarı'na da kuleler, burçlar ve sur duvarları eklendi, böylece büyük bir hisarpeçe oluşturuldu.
- Hisarpeçe içerisine deniz yüzeyine paralel hizada on üç adet top yerleştirildi ve sur duvarlarıyla koruma altına alındı.
- Hisarlar arasında geniş bir alan kapsayan ateş perdesi oluşturuldu, bu perdesten geçiş izinsiz gemilerin batırılması gerekiyordu.
- 25:17Topların Gücü ve Kullanımı
- Sultan II. Mehmed'in kanunu gereği, Boğaz'a giren ve çıkan gemiler yelkenlerini indirerek izin almalı ve vergi ödemeliydiler.
- Dönemin tarihçisi Kritovulos'a göre, toplar muazzam büyüklükte yuvarlak taşlar fırlatıyordu ve bu taşlar su yüzeyinde kayarak hedefe ulaşabiliyordu.
- Geceli gündüzlü izlenen Boğaz'dan her iki hisara yerleştirilen farklı menzillere sahip toplar sayesinde, en küçük bir sandal bile izinsiz geçemezdi.
- 27:09Rumeli Hisarı'nın Kapıları
- Rumeli Hisarı'nın dört farklı cephesine yerleştirilmiş beş adet kapısı vardır: Hisarpeçe Kapısı, Dizdar Kapısı, Dağ Kapısı, Sel Kapısı ve Huruç Kapısı.
- Kapılar sağlam ahşaptan yapılmış, dış tarafı bakır, tunç veya demir sac ile kaplanmış ve iç kısmına büyük bir kilit tahtası yerleştirilmiştir.
- Kapıların savunması için girişin üzerinde yağ mazgalı yer almış, koçbaşı saldırısı durumunda kızgın yağ dökülebiliyordu.
- 29:42Kale Savunma Sistemi
- Okçular kale savunmasının en önemli silah gücüdür, bu nedenle kaleler tasarlanırken okçuların tehlike altında kalmadan ok atabilecekleri okçu mazgalları duvarlara eklenmiştir.
- Hisarın doğu cephesinde okçular ve ateşli silahlar sayesinde karma bir atış sistemi oluşturulmuş, bu yüzden kale deniz saldırılarına karşı korunmuştur.
- Hisarın güney duvarları kayalık ve dik bir yamaç üzerine inşa edilmiş, duvarların üzerinde basamaklı seğirdim yolu ve dendanlı korkuluk duvarlar yer almıştır.
- 31:52Kule ve Burç Sistemi
- Duvarların üzerinden büyük kulelere giriş kapısı yoktur, her kule yalnızca bir giriş kapısına sahiptir.
- Kulelerin içerisinde uzun süre yetecek kadar su ve erzak bulunurdu, yüksek tasarlanan kuleler hem savunma hem de gözetleme amacıyla kullanılırdı.
- Sur duvarlarından daha çıkıntılı tasarlanan yüksek burçlar, duvarların tüm cephelerine hakimdir ve askerler burçlardan sur duvarlarını yandan korurdu.
- 33:34Kule ve Burç Mimarisi
- Sultan II. Mehmet, kule ve burç mimarisinde klasik kare formlar yerine yuvarlak, beşgen veya altıgen şekilli formlar kullanmıştır.
- Mancınıklardan atılan büyük taşlar dikdörtgen veya kare şekilli burçlara ağır hasar verebiliyordu, bu nedenle yuvarlak veya çok kenarlı duvarlar tercih edilmiştir.
- Rumeli Hisarında sadece bir burç dikdörtgen form olarak inşa edilmiş, ancak içerisi tamamen doldurulmuştu.
- 35:07Hisarpeçe ve Toplar
- Hisarpeçe, Halil Paşa Kulesi yanında dizdar kapısını ve önündeki avluya yerleştirilen topları korumak için inşa edilmiş küçük savunma duvarıdır.
- Rumeli Hisarına yerleştirilen toplar arasında şayka topları ve balyemez topları bulunmaktadır.
- Balyemez toplar namluları bakır ve kalay alaşımı olan tunçdan dökülmüş, altı ila yirmiyedi kilo ağırlığındaki dökme demir gülleleri atabilirdi.
- 36:47Şayka Topların Atış Hazırlığı
- Şayka topların atış için hazırlanmasında iki farklı teoriden söz edilebilir, ilki top namlusunun arkasına destek duvar yapılarak namlu sabitlenmesiydi.
- Topu atışa hazırlamak için önce barut yerleştirilerek ön tarafına ahşap tapa sıkıştırılır, sonra ağır taş gülle namlu ağzına itilirdi.
- 37:34Topların Çalışma Prensibi
- Toplar namlu hareketli kundak üzerine yerleştiriliyordu ve atış esnasında geri tepme kuvvetiyle namlu geriye doğru hareket ederek topun ağız kısmı mazgaldan çıkıyordu.
- Topu atışa hazırlamak için önce barut yerleştirilerek ahşap tapa sıkıştırılıp, ardından ağır taş gülle caraskal ile kaldırılıp namluya itiliyordu.
- Top namluları sabit bir açıyla hedefe yönlendirilmişti çünkü o dönemde topların isabet kabiliyetleri henüz yeterince geliştirilememişti.
- 38:58Rumeli Hisarı'nın İnşaatı
- Rumeli Hisarı'nın inşaatı 15 Nisan'da kurbanlar kesilip dualar edilerek başlatıldı ve temel atıldıktan yaklaşık iki ay sonra kaba inşaat tamamlandı.
- Hisarın orta kısmına su sarnıcı, sarnıcın üst tarafına cami, caminin yanına çeşme inşa edildi.
- Hisar tamamlandıktan sonra toplar yerleştirilerek deneme atışları yapıldı ve her türlü ağır ve hafif silahlarla donatıldı.
- 40:30Boğazın Korunması
- Boğazın karşı yakasında Anadolu Hisarı'nın inşaatı başladı ve iki hisara karşılıklı yerleştirilen toplar sayesinde boğazın en dar geçidi tamamen kapatıldı.
- İstanbul'un fetih kuşatmasında stratejik değeri olan hisar, fetihten sonra başkenti Karadeniz yönünden gelebilecek tehditlere karşı koruma görevini üstlendi.
- 1509 İstanbul depreminde büyük zarar gören hisar yeniden onarılmış, ancak 1624 Murat zamanında gümrük görevi üzerinden alınarak önemi azalmıştır.
- 41:37Hisarın Tarihsel Gelişimi
- 1746 yılında çıkan yangında hisarın ahşap kısımları harap oldu ve 1700'lü yılların sonunda Rus tehdidine karşı Rumeli Feneri ve Anadolu Feneri kalesi gibi yeni kaleler inşa edildi.
- 1800'lü yılların başından itibaren Rus Kozak baskınları ve ateşli silahların teknolojik gelişmeleri sebebiyle boğaz kaleleri savunmada yetersiz kaldı.
- Yaklaşık 350 yıl aktif olarak hizmet veren Rumeli Hisarı, askeri ihtiyacın tamamen bitmesiyle kendi haline terk edildi.
- 43:19Restorasyon ve Günümüz
- 1953-1959 tarihleri arasında yapılan kapsamlı restorasyonda kaleiçi mahallesi'nin ahşap evleri yıkıldı ve hisarın duvarları, burçları ve dendanların yıkılan yerleri tamamlandı.
- 1958 yılında Fethin 505. yıldönümünde yapılan törenle hizmete açılan hisar, 1959 yılında müzeye dönüştürüldü.
- 2015 yılında yapılan restorasyonda Fatih Cami eski yerine yeniden inşa edildi ve günümüzde yarı açık müze olarak hizmet vermektedir.
- 45:01Hisarın Planı ve Tasarımı
- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde hisarın planının din değiştiren bir keşiş tarafından çizildiği ve karşıdan bakıldığında "Muhammed" yazacak şekilde tasarlandığı söyleniyor.
- Dönemin tarihçileri ise hisar planının ve sahadaki yerlerin işaretlenmesinin bizzat Sultan II. Mehmet tarafından yapıldığını belirtiyor.
- Hisar, kayalık arazinin yapısına uyacak şekilde ve bir muharebe tehlikesi göz önünde bulundurularak tasarlanmış ve inşa edilmiş bir tesistir.