Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Glenn Corbett, David Gra, Tom Parker, Meg, Barbara Porter ve Leen Bedel gibi arkeologların Ürdün'deki Petra şehrinin tarihini ve gizemini araştırdığı bir içeriktir.
- Video, Petra'nın göçer Nabatilerin başkenti olarak nasıl kurulduğunu, çölün ortasında nasıl ayakta kaldığını, Roma İmparatorluğu'nun ilhakını ve şehrin düşüşünü kronolojik olarak anlatmaktadır. Belgesel, şehrin mimari özellikleri, su sistemleri, tapınakları ve mozaiklerini göstererek, Nabatilerin çölde zengin bir şehir kurma başarılarını ve neden bu kadar az şey bilindiğini açıklamaktadır.
- Belgeselde ayrıca, 363 yılında meydana gelen büyük deprem, şehrin düşüşüne yol açan faktörler, Hıristiyanlığın yayılması ve Petra'daki kiliselerde bulunan papirüsler sayesinde şehrin 5-6. yüzyıllarda hala zengin ve gelişmeye devam ettiği bilgileri de paylaşılmaktadır. Nabatilerin kendi kuralları, paraları, yasaları ve idare yapıları olduğu, çölün kıyısında insan elinden çıkma bir vaha kurma yeteneğine sahip oldukları vurgulanmaktadır.
- 00:06Petra'nın Gizemi
- Petra, Ürdün'deki olağanüstü güzelliğiyle ünlü bir antik şehirdir, ancak Kur'an uygarlığında hakkında çok az şey bilinmektedir.
- Petra'nın en büyük zorluğu ölçeği, çok büyük bir şehir olması ve arkeologların henüz sadece yüzde iki'sine ulaşmasıdır.
- Arkeologlar en son teknikleri kullanarak Petra'nın unutulmuş halka diriltiyor ve bu uygarlığın neden terk edildiğini anlamaya çalışıyorlar.
- 01:37Petra'nın Tarihi ve Yapısı
- Petra, antik dünyanın en büyük şehirlerinden biriydi ve iki bin yıl önce Julius Sezar gibi büyük hükümdarların çağdaşlarıydı.
- Şehir, büyük ölçüde kumtaşından inşa edilmiş, yaklaşık bir buçuk kilometre uzunluğunda kıvrım kıvrım bir geçidin sonunda saklı kayadan oluşmuştur.
- Petra'nın en ünlü anıtı olan Hazine, süslü kaya yüzüne çok derin bir şekilde oyulmuş ve şehrin merkezinde onlarca mezar ve sekiz bin kişiden fazlasını alan bir tiyatro bulunmaktadır.
- 03:15Petra'nın Keşfi ve Mimari
- Petra'yı ilk bulan kaşifler, tuhaf mağaralardan oluşan bir labirent ve nefes kesen bir mimari ile karşılaştılar.
- Arkeolog Glenn Corbett, bu benzersiz şehri neden kurduklarını araştırıyor ve Petra'nın çok azı keşfedildiğini belirtiyor.
- Petra'nın Hazinesi, farklı kültürlerin özellikleriyle kaplanmış bir anıttır; Korint tarzı sütunların üzerinde savaşçılar, Zeus'un kartalları, deniz canavarları ve Mısır tanrısı Isis'e benzeyen bir heykel bulunmaktadır.
- 05:11Nabatiler ve Petra
- Antik çağ yazarları Nabatileri Arabistan'ın göçebe halkı olarak tanımlarken, Petra daha çok çölün kenarına kurulmuş bir Yunan veya Roma şehrine benziyor.
- Petra'nın anıtlarında klasik Grekoromen mimarisinin temel unsurları (sütunlar, çiçekli başlıklar, süslü frizler, kırık alınlıklar) ve Nabatilerin tanrıları, tanrıçaları ve mitolojik figürleri görülmektedir.
- Nabatiler geride neredeyse hiç yazılı kayıt bırakmamış ama geriye koskocaman bir arkeolojik hazine sandığı bırakmışlardır.
- 06:18Petra'nın Arkeolojik Buluntuları
- Amerikalı ve Ürdünlü arkeologlar şehri kaplayan kum tabakasını ediyorlar ve Nabatilerin zengin ve gelişmiş olduğunu gösteren çömlekler buluyorlar.
- Petra'da bulunan büyük miktarda materyal, yaklaşık iki bin yıl önce Nabatilerin toplumunun önemli bir değişim yaşadığını gösteriyor.
- Antik çağın yazarları şehrin çölden geçip Akdeniz'e uzanan dünyanın en büyük ticaret yolu üzerinde olduğunu söylüyor ve Nabatiler buraya tütsü, baharat ve dokuma ticaretini kontrol etmek için yerleşmişlerdir.
- 08:11Kanatlı Aslanlar Tapınağı
- Kanatlı Aslanlar Tapınağı, iki bin yıl önce Nebatilerin güçlü tanrıçası Al Uzaya adandığı bir mabeddir.
- Tapınak dışarıdan Petra'daki birçok bina gibi Yunan ve Roma tarzına benziyor olabilir ama merkez mabetin projesi eski Arap tarzına dayanıyor.
- Tapınaktaki süsleme unsurlarının çoğu Yunan ve Roma mimarisine benziyor, ancak aynı zamanda farklı bir şey de var çünkü bu tapınak bizzat Nabatilere ait manevi bir bina.
- 10:58Petra'nın Su Sistemi
- Petra, zirvede olduğu dönemde antik dünyanın en zengin ticaret yollarından birini kontrol ediyordu.
- Petra'nın çevresi Sik gibi kanyonlarla dolu ve bunlar Nebatilerin evden geçirdiği doğal su kanallarıdır.
- Petra'nın dokuz buçuk kilometre kuzeyindeki Bağca denilen kayalık çıkıntısında, yılda yaklaşık ikiyüzelli milimetre yağmur yağdığı için sınırlı yağmur mevsiminde düşen her damla suyu toplayabiliyorlardı.
- 14:15Nebatilerin Yaşam Tarzı
- Nabatilerle ilgili genel düşünce, göçer oldukları, şarap içmedikleri ve tarımla ilişkilerinin olmadığıdır.
- Baca'da yapılan keşifler, Nebatilerin elde ettikleri suyu sadece şarap yapmak için kullanmadığını gösteriyor.
- Burada geniş üzüm bağları bulunmaktadır.
- 15:02Nabatilerin Su Sistemi
- Nabatiler suyu kilometrelerce öteye götüren iyi bir su şebekesi kurmuş, şehir merkezinde kayaların içine tüneller ve bentler kurarak su akışının yönünü değiştirebiliyorlardı.
- Mühendisler sik geçidini toprak borularla donatmış, boruların uçlarına yüksek basınçlı akış için koni şekli verilmişti.
- Krallığın her yerine değerli suyu yeraltında saklayabilmek için hidrolik betonla tasarlanmış sarnıçlar yapmışlardı.
- 16:18Petra'nın Roma İmparatorluğu'na Katılması
- Petra zirvedeyken antik dünyanın en güçlü imparatorluklarından birinin kurbanı oldu ve Roma'nın gömülü silahlardan oluşan cephanelik şehir sokaklarında yaşanmış, unutulmuş bir çatışmanın izini taşıyor.
- Roma Nabatileri uçsuz bucaksız imparatorluğuna şehri ele geçirmediği ile ama elde ettiği ile övünerek kattı.
- Arkeolog Tom Parker, tarihin bu versiyonunun yeniden yazılması gerektiğini düşünüyor ve bu olayın nispeten barışçı değil, şiddet eşliğinde gerçekleşmiş bir ele geçirme olduğunu gösteren bulguların arttığını belirtiyor.
- 17:31Büyük Tapınağın Keşfi
- Arkeologlar, Petra'nın en büyük sivil binalarından birinde devasa yapının kalıntılarının derinliklerinde yüzlerce taştan gülle ve demirden yapılmış yüzaltmışiki ok başlığı buldu.
- Tom, bu güllelerin Romalı askerlerin kullandıkları tipik silahlar olduğunu ve şehrin büyük tapınağında bir depo olduğunu düşünüyor.
- Romalıların şehri zorla aldığına dair eski bir kayıt yok ama Tom savaşmaya kesinlikle hazır olduklarını düşünüyor.
- 18:49Nabatiler ve Romalıların Silahları
- Roma ordusu hakkında çok şey biliyoruz, gayet standardize olmuş bir ordu ve imparatorluğun her köşesinden büyük miktarda bulgu elde etmiş durumdayız.
- Arkeologlar, Nabatilerin çoğunun muhtemelen piyade olarak mızrakla ya da uzman okçu olarak at üzerinde savaştıklarını düşünüyor.
- Romalıların gelişmiş kuşatma silahlarına üçyüz metre öteden taş gülle fırlatan dev arbaletler ve mancınıklara sahip olduklarını biliyoruz.
- 19:48Çatışmanın Detayları
- Tom güllelerin Nebatilere ait olduğunu düşünüyor ve en muhtemel senaryo Nebatilerin bu silahları buraya depolamış oldukları.
- Taş güllelerin keşfi, büyük tapınağın girişinde telaşla bir son savunma hattı kurulduğunu gösteriyor.
- Romalılar muhtemelen gülle saldırısı altında merdivenlere tırmanıyorlardı, ancak "testido" dedikleri kalkanlarını başlarının üzerinde taşıyarak kaplumbağa şeklinde ilerledikleri düzen atılan güllelerin bazılarını etkisiz kılmıştır.
- 20:49Çatışmanın Sonuçları
- Çatışma büyük tapınağın ötesine de yayılmış gibi görünüyor, ana cadde üzerindeki birçok binada da şiddetli bir çatışmanın izi var.
- En kolay savunulan yerler caddelerin üstündeki yüksek binalar, Nebatiler şehrin içindeki bazı binaları savunmak üzere takip etmiş olabilirler.
- Romalı yazarlar Petra sokaklarında böylesine şiddetli çatışmalar olsa bile görmezden geldiler çünkü bu onlar için küçük bir askeri olaydı, ancak Nabatiler için yıkıcı bir darbeydi.
- 21:45Roma İmparatorluğu'nun Etkisi
- Roma'nın askeri mekanizması Petra'nın hükümdarlarını devirdi, ancak imparatorluğun gelişi Nebati yaşam tarzı bakımından da felaket oldu mu?
- Arkeologlar, uzak bir tepenin altında bulunan gizemli bir harabede ipucu arıyor ve parça parça bir eski metin sonunda Petra halkına ne olduğunu açıklığa kavuşturabilecek mi?
- Yaklaşık iki bin yıl önce Roma İmparatorluğu Petra'yı ele geçirdi ve Roma yönetimi, imparatorluğun en yeni vatandaşları için ne anlama geliyordu?
- 22:54Gizemli Duvarın Keşfi
- Duvar, binlerce kaba kesilmiş kumtaşı bloktan yapılmış ve molozla doldurulmuş, arkeologlar duvarın temelinin Romalıların geldiği dönemde yapıldığını keşfettiler.
- Duvar sıradan Nabatilerin evlerini keserek bir konut yerleşiminin içinden geçiyor.
- Mega'nın ilk işi duvarı kimin yaptığını araştırıp bulmak için çok yeni lazer tarama teknolojisi kullanıyor.
- 23:58Duvarın Yapısı ve Anlamı
- Duvarda değişik taşlardan oluşmuş bir yamalı bohça bulunuyor, taşlar belli ki buradaki başka yerlerden, başka yapılardan sökülüp alınmış.
- Duvarın yapılış şekli Mega'nın kafasını kurcalıyor, meslektaşı Tom Parker ile birlikte yıkıntıya daha yakından bakıyorlar.
- Tom duvarın Roma askeri teknolojisinin izlerini sakladığını düşünüyor, bu da balista denilen ve korku saçan bir silahın konduğu yer olabilir.
- 25:27Roma İmparatorluğu'nun Etkileri
- Roma ordusu bu duvarı düşman bir halka karşı aceleyle mi inşa etti?
- Megan, gündelik hayatın büyük ölçüde normal bir şekilde devam ettiğini düşünüyor, Roma tarzı tipik bir tencere bu bölgede her yerde bulunuyor.
- En tepede şoke edici bir sır gizli, basit mezarlarla dolu, demek ki Petra'da yaşayanlar ve ölüler yan yanaydılar.
- 26:22Ölülerin Gömülme Pratiği
- Bu sıradan Nabati halkının mezarları, parası ya da prestiji olmayanlar, şehri saran duvarın dış yüzeyindeki mezar odalarına gömülüyorlardı.
- Megan, Nebatilerin ölülerini buraya gömmeyi aniden kestiklerini düşünüyor ve bu da duvarın yapıldığı ve Romalıların geldiği dönemde örtüşüyor.
- Romalıların ölülerin nereye gömülecekleri ne dair çok sıkı kuralları vardı, herhalde durumu çok tuhaf ve sağlığa zararlı buldular ve şehir duvarına herhangi bir şeyin gömülmesini kesin olarak yasakladılar.
- 27:28Roma İmparatorluğu'nun Yatırımları
- Romalılar Nabatiyi uygarlığını değiştirdiler ama aynı zamanda şehre çok büyük miktarda yatırım yaptılar.
- Roma İmparatorluğu Ortadoğu'da genişlerken Petra gibi şehirlerde gelişmeye devam etti ama çok farklı görünmeye başladılar.
- 27:50Romalıların Petra'daki Yapıları
- Romalılar Petra'da şehrin ortasına sütunlarla dolu bir cadde inşa etmiş, büyük tapınağın yanına halka açık hamamlar yapmış ve Sigin girişinin üzerine zafer takısı dikmişler.
- Romalılar Petra'ya kalmaya gelmiş, ancak bugün mezarları ve tapınakları harabeye dönmüş durumda.
- Arkeolog Glenn Bedel, Nabatilerin büyük tapınağın yanındaki yapay vahada yattığını düşünüyor.
- 28:46Büyük Tapınak ve Havuz Kompleksi
- Büyük tapınak beş kat yüksekliğinde, Petra'da tek başına duran en büyük bina olup, üç ana sütunun taşıdığı yüzden fazla sütunun bulunduğu süslü girişiyle şehre tepeden bakıyordu.
- Kazılar Olimpik büyüklükte muhteşem bir havuzun kalıntılarını ortaya çıkarmış, ancak havuzun çevresi tortuyla dolmaya başlamış.
- 363 yılında meydana gelen büyük deprem, heybetli binaların çoğunda onarımı imkansız hasarlara yol açmış.
- 32:59Petra'nın Düşüşünün Nedenleri
- Deprem şehir merkezinin büyük kısmını yıkmış olsa da, Petra'nın sıkıntıları Romalılar geldikten kısa süre sonra başlamıştı.
- Yeni yollar imparatorluğun içindeki şehirlere ticaret imkanını açmış, Petra artık çölün ortasındaki ticaret merkezi değildi ve şehir küçülmeye başladı.
- Büyük tapınağın yanındaki güzel bahçe, ürün yetiştirmek için tarla olarak kullanılmış, şehir Roma döneminin sonunda statüsünü ve zenginliğini kaybetmiş.
- 34:27363 Depremi ve Petra'nın Yıkımı
- Petra'nın cıvıl cıvıl yaşamından beşyüz yıl sonra, şehrin antik Nabati mezarları ve tapınakları harabeye dönmüş, ticaretin çekilmesi bazı yerleri hayalet şehre çevirmiş.
- 363 depremi, Petra'yı, Filistin'in büyük kısmını ve Güney Ürdün'ü vurmuş, antik dünyayı vuran depremlerin en güçlülerinden biri olmuş.
- Deprem, tapınağın girişindeki sütunları yıkmış, kompleksin üst kısımlarının büyük kısmını çökmüş ve Petra'yı vuran çok büyük yikima yol açan bir olay olmuş.
- 36:55Petra'nın Sonunun Başlangıcı
- Kanatlı Aslanlar Tapınağı'nda görülen yıkımın büyük kısmına 4. yüzyılda yaşanmış bu deprem yol açmış gibi görünüyor.
- Petra halkı şehrin en kutsal alanını onarmaya ya da kurtarmaya çalışmamış, depremden sonra artık bu yapıları onarmaya değmeyeceğini düşünmüşler.
- Arkeolog Barbara Porter, şehrin sakinlerinin herkesin sandığından daha dayanıklı olduğunu keşfetmiş.
- 37:38Petra Papirüsü ve Yeni Şehir
- Barbara Porter, 6. yüzyıldaki Petra'nın tarihini yeniden yazan "Petra Papirüsü" adlı olağanüstü bir arkeolojik hazine sandığını araştırmaya almış.
- Papirüs, Theodoros adında bir yerlinin arşivini ve depremden ikiyüz yıl sonra nasıl kendilerini topladıklarını anlatıyor.
- Belgeler Petra'nın yoksul olmaktan hala çok uzak olduğunu gösteriyor, ancak Theodoros ve şehir sakinleri neden atalarının tapınaklarını harabe halinde bıraktıkları sorusu hala açık.
- 40:36Petra'nın Mozaikleri
- Hıristiyanlık üstün olmaya başlamış olsa da, Petra'nın sakinleri yeni kiliselerinin zeminini zarif mozaiklerle kaplayacak kadar zengindi.
- Mozaiklerde egzotik yaratıklar ve dünyevi sahneler bulunuyor; örneğin deveyi çeken deveciler ve kafaları kaybolmuş deveciler.
- Petra'nın Hristiyan sakinleri geçmişlerini tamamen terk etmemiş, Roma tanrıları ve tanrıçaları şeklindeki dört mevsimi resmeden mozaiklerde gerçek insanlar model olarak kullanılmış.
- 42:00Petra'nın Keşfi
- Arkeologlar, Petra'nın sıradan insanlarının hayatlarını araştırmaya devam ederek, bu özel insanların herkesin sandığından daha iyi uyum sağladıklarını gösteriyor.
- Petra'nın en önemli anıtlarından bazılarını kazmış olsak da, hala tonlarca keşfedilecek şey var.
- Arkeoloji yoluyla gerçek Nabatilerin gündelik hayatlarına dair fikir edinmeye başlandı.
- 42:35Nabatilerin Mirası
- Nebatilerin kendi kuralları, paraları, yasaları, idare yapıları ve kültürleri vardı.
- Petra'nın olağanüstü halkının gerçek tarihi ancak yeni ortaya çıkmaya başladı.
- İlk Nabatiler kayalık araziyi muhteşem bir şehre dönüştürdü ve hala gizemini koruyor; zekaları onlara çölün kıyısında insan elinden çıkma bir vaha kurma imkanı vermiş.