Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kocaeli Üniversitesi'nde öğretim üyesi ve sendikalarda uzman olarak görev yapmış Hakan Koçak'ın "Bir Yağmurda Sabahı Yoktu: Paşabahçe Cam İşçileri" kitabını tanıttığı bir konuşmayı içermektedir. Ayrıca, Paşabahçe'nin arşivinde çalışmış ve fabrika tarihi üzerine kitap yazmış bir konuşmacı da panelde yer almaktadır.
- Video, Paşabahçe Şişecam fabrikasının 1866'dan 2002'ye kadar olan tarihini, özellikle işçi hareketi, sendikacılık ve siyasi dönüşümleri kronolojik olarak ele almaktadır. Konuşmacılar, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e camcılık sektörünün gelişimini, fabrika rejimlerini, işçi hakları mücadelesini ve önemli grev olaylarını detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Konuşmada, 1935'te kurulan fabrika rejimleri, 1942 sonrası dönemdeki değişimler, Demokrat Parti dönemindeki işçi hareketleri, 1966'daki şişe cam grevi, 1973 seçimlerindeki siyasi dönüşüm ve 1980 askeri darbesi sonrası yaşanan olaylar gibi önemli dönüm noktaları incelenmektedir. Ayrıca, Paşabahçe'nin "havza modeli" olarak değerlendirilmesi ve fabrika kapanmasının ardından yaşanan endüstrisizleşme süreci de ele alınmaktadır.
- Konuşmacının Tanıtımı ve Cam İşçileri Hakkında Genel Bilgiler
- Konuşmacı, Kocaeli Üniversitesi'nde öğretim üyesi ve uzun süre sendikalarda uzman olarak görev yapmış biri.
- Konuşmacı, "Bir Yağmurda Sabrı Yoktu: Camın İşçileri" kitabının yazarıdır.
- Cam işçileri ve Paşabahçe'nin işçileri konusu, 1903'teki bir grevle başlamış olup, 1908 yılında sokaklarda ilk kez görülen bir işçi grubudur.
- 1997'de kurulan ilk sendika ile 70 yıl önce bugünün tarihinde bir bağlantı bulunmaktadır.
- 03:19Çalışmanın Konusu ve Kaynakları
- Paşabahçe, 1935'te Cumhuriyet'in ilk sanayileşme hamlesi içinde kurulmuş bir fabrika olup, 2012 yılından beri faaliyetlerini durdurmuştur.
- Paşabahçe, İstanbul'un ilk gecekondu semtlerinden biri olup, Beykoz bölgesi olarak 1800'lü yılların ortalarından itibaren Osmanlı ve Türkiye'nin ilk sanayi bölgelerinden biri olmuştur.
- Çalışmanın konusu, işçi sınıfı oluşumu ve işçi hareketi tarihi açısından neredeyse bir laboratuvar gibi bol ve çeşitli malzeme içeren bir yerdir.
- 05:55Çalışmada Kullanılan Kaynaklar
- Şişecam Şirketler Grubu'nun 1935'ten itibaren kesintisiz olarak çıkarılmış ve web sitesine konulan şirket raporları, zenginlikte malzeme içeren bir kaynaktır.
- 1952'den 1963'e kadar kesintisiz çıkan sendika dergileri, içten ve doğrudan bilgiler içeren önemli bir kaynaktır.
- 1947-1948 yılları ile 1960'ların başına kadar taranan Gece Postası gazetesi, özellikle Kemal'in köşesi, o dönemdeki işçi sınıfı hareketlerini yansıtan önemli bir kaynaktır.
- 09:16Çalışmanın Yapısı ve Araştırmada Keşfedilenler
- Çalışma, fabrika tarihini kronolojik olarak takip ederek yapılmıştır.
- Çalışmada, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde işçi sınıfı ve işçi hareketi mirası açısından önemli sorulara yanıt aranmıştır.
- 1950'li yılların işçi sınıfı oluşumunda sessiz yıllar olduğu kabulünün yanı sıra, bu dönemde epeyce sesli hareketler olduğu keşfedilmiştir.
- 10:42Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Camcılık Tarihi
- Çalışmada, Osmanlı'dan bu yana Türkiye'de camcılık tarihi konusu da ele alınmıştır.
- Türkiye'de camcıların resmi ideolojik bir tarihi vardır: Türk camcılık geleneğinin Osmanlı öncesinden gelip, Beykoz işi ve Çesm-i Bülbül ile kendini ortaya koymuş olduğu ve kesintilerle devam etmiş olduğu.
- Gerçekten araştırıldığında, Türk-Osmanlı camcılık geleneği olmadığı, sadece gündelik üretim için Eyüp-Eğrikapı civarında ve Batılılaşma hareketi içinde kurulan fabrikaların bulunduğu tespit edilmiştir.
- 14:21Osmanlı'da Camcılık Geleneği
- Osmanlı'da camcılık geleneğinin varlığı tartışılabilir çünkü vasıflı emek ve usta emekçilerin çoğunluğu Avrupalı işçilerden oluşuyordu.
- Çeşm-i Bülbül gibi Osmanlı-Türk camcılık geleneğinin sembolü olarak görülen ürünler de yabancı ustalarca üretilmiş olup, muhteşem İtalyan filibrano yöntemiyle yapılmıştı.
- Osmanlı'da Batı'daki gibi zanaat geleneklerinin ve loncaların ortadan kalkması süreci yoktu, zanaatçılar fabrika bitince memleketlerine dönüyorlardı.
- 17:40Cumhuriyet Döneminde Camcılık
- 1935'te kurulan fabrika resmi anlatıya göre Atatürk'ün emriyle kurulan bir sanayi planı çerçevesinde İS Bankası'na verilen vazifeyle kurulmuştu.
- Gerçekten bu fabrika, Osmanlı'dan sonra Cumhuriyet'in kurulmasından sonra cam eşyalarını ithalat yerine kendi üretebilme çabasının sonucuydu.
- Şişecam fabrikası, İS Bankası'nın değil, özünde özel sermaye ile kurulmuş bir fabrika olarak faaliyete geçti.
- 20:36Fabrika Çalışma Koşulları
- 1940'ların ortalarında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bir raporuna göre, Şişecam fabrikası İS Bankası'na ait olsa da, Etibank ve Sümerbank kadar işçilerine bakamıyordu.
- İS Bankası, kamu kuruluşu gibi görülmese de, aslında bir anonim kapitalist şirket olup, özellikle çalışma ilişkilerinde her zaman bir özel sektör kuruluşu olarak davranmıştır.
- Şişecam, devletin koruması altında varlığını sürdürmüş olmasına rağmen, çalışma ilişkilerinde özel sektör bir şirket olarak davranmıştır.
- 23:15Şişecam'ın İlk İşgücü
- Şişecam'ın ilk işgücü dört ana gruptan oluşuyordu: Bulgaristan'dan göç eden cam fabrikasında çalışan bir sülale grubu.
- Zeytinburnu Silah Fabrikası gibi çeşitli fabrikalarda çalışmış, bazıları Almanya'da staja gönderilmiş ağır sanayide deneyimli bir grup.
- Karadenizliler ağırlıklı vasıfsız işlerde çalışan ve o dönemde İstanbul'a göç eden bir grup.
- Filistin, Almanya, Yunanistan, Avusturya gibi memleketlerden gelen Avrupalı işçiler.
- 27:44Paşabahçe Fabrikasının Kuruluşu ve İş Gücü
- Resmi anlatıda Beykoz'un ve Paşabahçe'nin seçilmesi Osmanlı dönemindeki camcılık geleneğinin devamı olarak gösterilse de, aslında o dönemde yeterli vasıfta iş gücü bulunmuyordu.
- 1930'lu yıllar aynı zamanda Türkleştirme politikaları uygulandığı yıllardı ve yabancı ustaların tasfiye edilmesi, yerlerine Türk kökenlilerin yetiştirilmesi yönünde bir baskı vardı.
- İkinci Dünya Savaşı yıllarında yabancı işçilerin büyük ölçüde gittiği ve yerlerine çıraklarının dolduğu görülmektedir.
- 29:27İşçilerin Hakları ve Sosyal Koşullar
- 1936'da İş Kanunu çıkarılmış olsa da, o dönemde mevzuat uygulayan yoktu ve yabancı işçiler haklarına sahip çıkararak diğer işçilerden de fayda sağlıyordu.
- 1936'da yazılan bir mektupta Paşabahçe'de çalışan işçilerin yüksek sıcaklıklarda çalıştırıldıkları ve üretimde olmayanların rahat bir yaşam sürdükleri, asıl üretimi yapanların ise sefalet içinde yaşadıkları belirtilmiştir.
- Bu mektup, yasaklı yıllarda fabrikadaki işgücünde sosyal-siyasi faaliyetin yer bulduğunu ve işçilerin pasif nesneler değil, öznel hareketlerde bulunduklarını göstermektedir.
- 31:28Fabrika Rejimi Dönemlendirme
- Michael Brown'ın "fabrika rejimi" kavramı, emek sürecindeki teknik değişimlerin ötesinde fabrikanın ideolojik-politik atmosferini oluşturan düzenlemeleri ifade etmektedir.
- 1935'ten 1947'ye kadar "milli fabrika rejimi" olarak nitelendirilen dönemde, otoriter devletin fabrikada pozitif işçi lehine değil aleyhine müdahil olduğu görülmektedir.
- O dönemde devlet spor salonu zorunluluğu koyarken, temiz su, duş, yemekhane gibi yaşamsal ihtiyaçlarla ilgili mekanların zorunluluğu getirilmediği, bunların 1945 sonrası açıldığı belirtilmiştir.
- 35:00Sendikacılık ve Demokrat Parti Dönemi
- 1946'da sosyalistlerin sendikacılık hareketi tasfiye edildikten sonra, 1947'de vesayet rejimi altında Türkiye Sendikacılığı'nın sıfırdan başlatıldığı bir dönemde Paşabahçe'de de sendika kurulmuştur.
- Dr. Rebi Barkın ve ekibi, büyük fabrikalara giderek sendikaları örgütlemiş ve Paşabahçe'de ustabaşılarla sendika kurulmuştur.
- Genç işçiler kısa sürede bilinçlenerek kongre yaparak ustabaşı sendikasını değiştirip "gerçek işçilerin sendikası" haline getirmiştir.
- 37:58Demokrat Parti Döneminde Sosyal Politika
- 1950'li yıllar ve Demokrat Parti döneminde, hem sınıfsal anlamda işçilere kimlik kazandıran hem de sosyal politika meselelerinde CHP'den daha duyarlı olan bir tarz söylem politikası izlenmiştir.
- 1940'lı yılların ikinci yarısında CHP milletvekilleri raporlarında Paşabahçe'nin sorunu olarak halk odası ve halk evi kurulması vurgulanırken, hastane sorunu dile getirilmemiştir.
- Paşabahçe bölgesindeki işçilerin hastane ihtiyacı karşılanmaması, sosyal politika konusundaki zafiyeti göstermektedir; işçiler uzun yıllar Beykoz'dan vapur veya araçla hastane için gidebilmek zorunda kalmıştır.
- 41:22Demokrat Parti Dönemi İşçi Hareketi
- 1948'deki Demokrat Parti il kongresinde Paşabahçe'den Beykoz'dan gelen delege, işçi sınıfının orman ve iş kanunlarının uygulanmaması konusunda sorun yaşadığını belirtiyor.
- Cumhuriyet Halk Partisi'nin raporlarında Beykoz'la ilgili sosyal siyasete ilgi duyan bir yaklaşım 1959'a kadar beklemek gerekiyordu.
- Demokrat Parti, işçileri bir sınıf olarak değil, yurttaşlar olarak örgütleyen ve patronaj ilişkileri yaratan bir oluşumdu.
- 42:35İşçi Hareketinin Vurucu Boyutu
- Demokrat Parti, işçi hareketini vurucu güç olarak kullanarak 6-7 Eylül olayları ve Topkapı olaylarında işçileri azınlıklara karşı provokasyonda ve İsmet'in linç girişiminde aktif olarak kullanmıştır.
- 1950'lerde işçiler sendikal haklar çerçevesinde değil, vurucu güç olarak kamyonlara doluşup partizanlık düzeyi yüksek seyreden gruplar haline geldi.
- 1950 seçimlerinde Paşabahçe işçisi Ahmet Topçu, meclise girmiş ve işçi sorunlarını dile getirmiştir.
- 45:091960'lar ve İşçi Hareketi
- 1960'lar, Türkiye için olduğu gibi Paşabahçe'de de işçi hareketi için büyük bir değişim dönemiydi.
- Yeni kurulan çalışma mevzuatı ve anayasada 274-275 sayılı yasalarla sözleşme verilmesinin ardından önemli değişimler yaşandı.
- Fabrika rejimi kavramı, sadece dış politik ve ekonomik değişimlerin yansıdığı değil, fabrika içinde de kendine özgü mücadelelerin olduğu bir alanı ifade eder.
- 46:24Paternalist Rejim
- 1950'lerin ortasından itibaren Paşabahçe fabrikasında paternalist bir dönem başlamıştır.
- Amerika'da eğitim görmüş ve kısa sürede işçilerin sempatisini kazanan Şahap Koca Topçu, fabrika genel müdürü olarak babacan tavırlarıyla işçilerle diyalog kurmuş, yardım sandıkları kurmuş ve sendikayla iyi ilişkiler kurmuştur.
- 1950'lerin sonlarına doğru işçiler zorunlu tahkim sistemiyle iş ihtilafları çıkararak zamlar talep etmiş, ancak istenilen sonuçlar elde edilememiştir.
- 49:56Paternalist Rejimin Sonu
- Şahap Koca Topçu'nun katıldığı sendika kongresinde yuhalamalarla karşılaşması, paternalist rejimin büyük bir sarsıntısını işaret etmiştir.
- Bu olay sonrasında bazı kıdemli sendikacının işlerinden çıkarılmasıyla paternalist rejim büyük sarsıntılar geçirmiştir.
- 1966'daki ünlü şişe cam grevi ile paternalist rejim tamamen sona ermiştir.
- 51:111970'lerde İşçi Hareketi
- 1966'dan 1980'lere kadar işçi hareketi, Türkiye'de olduğu gibi Paşabahçe'de de çeşitli iniş çıkışlarla yükseldi.
- Bu dönemde daha önce zayıf olan sol siyasetin ve sosyalistlerin daha kurucu bir özne olarak devreye girdiği bir dönemdi.
- Alternatif sendikalar kurulması ve kristal işi dönüştürme çabaları bu dönemin önemli özelliklerindendi.
- 52:01Paşabahçe Beykoz Bölgesinin Siyasi Dönüşümü
- Paşabahçe Beykoz bölgesinde 1950-1991 yılları arasındaki seçim sonuçlarında ciddi bir siyasi dönüşüm gözlemlenmiştir.
- 1973 seçimlerinde geleneksel merkez sağ partilerin (Demokrat Parti, Adalet Parti) oy verme davranışı büyük bir kırılmaya uğrayarak Ece ve CHP'ye ve dönem küçük sosyalist partilerine yönelmiştir.
- Bölgede hem semtte politik dönüşüm, hem de genç işçilerin emek sürecindeki sorunları ve genel siyasi atmosferin etkisiyle daha militan bir sendikacılık özlemi yaşanmıştır.
- 53:09Paşabahçe'de İşçi Hareketi
- İşçilerin en önemli eylemi 1980 askeri darbesi sırasında üç ayı doldurmuş olan bir grev olmuştur.
- Paşabahçe, 1966'dan 2012'deki kapanışına kadar sürekli grevler ve direnişlerle geçen, sendikalarla örgütlenmiş ve siyasi olarak düzen dışı arayışlara açık hale gelmiş bir semt olmuştur.
- İşçi hareketi tarihi açısından önem kazanan Paşabahçe, 15-16 Haziran gibi büyük ve yaygın dalgaların uğramadığı bir görece kapalı havzadır.
- 54:29İşçi Façası Modelleri
- Zonguldak ve Paşabahçe gibi görece daha homojen, kapalı, mesleki olarak birbirleriyle uyumlu grupların oluşturduğu, yerel kökleri güçlü ama politik olarak muhafazakar olan ve genel işçi hareketi dalgasıyla az ilişkilenen bir işçi façası modeli vardır.
- Haliç-Kağıthane veya Gebze-Kartal-Pendik havzaları gibi daha heterojen, politik aktivizasyonu geniş olan ve genel işçi hareketi dalgalarının kök saldığı ikinci bir işçi façası modeli vardır.
- 55:35Paşabahçe'nin Endüstrisizleşme Süreci
- Paşabahçe, 2012'de Şişecam fabrikasının ve diğer iki fabrikanın kapanmasıyla birlikte endüstrisizleşme sürecine girmiştir.
- Bölgede kentsel dönüşüm ve soylulaşma yaşanmış, tepelerde yüzlerce yeni villa inşa edilmiştir.
- Dağılan ve örgütlenmelerini kaybeden Paşabahçe'deki işçi sınıfının yeni bir sınıf kimliği ve hareketi yaratabilip yaratabileceğini görmek gerekir.
- 57:18Konuşmacının Paşabahçe Deneyimi
- Konuşmacı çocukluğundan itibaren annesinin tarih-coğrafya öğretmeni olması nedeniyle düzenli olarak Paşabahçe Cam Fakültesi'ni ziyaret etmiştir.
- 1983 yılında doktora sonrası Milli İktisadı üzerine çalışırken, Paşabahçe'den Talat Bey'in 50. yıl dönümü için kitap ve film hazırlamak istemesi üzerine çalışmıştır.
- Paşabahçe'nin arşivi Türkiye'deki en düzenli ve zengin arşivlerden biri olup, Cam Han'da bir kat arşiv olarak ayrılmıştı.
- 1:00:55Türkiye'de Cam Teknolojisi
- Paşabahçe'nin tarihi aslında Türkiye'de teknoloji transferi üzerine odaklanmıştır.
- Türkiye'de cam sektöründe anahtar teslimi fabrika yapabilmek için çok zorlu bir süreç geçilmiştir.
- İkinci Dünya Savaşı yıllarında Alman ustaların Türkiye'ye gelerek ilk düz camları çekmesi önemli bir dönüm noktası olmuştur.