Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Otuz Yıl Savaşları'nın tarihsel arka planını ve ilk dönemlerini anlatan eğitim içeriğidir. Videoda Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu, Fransa, İspanya, İsveç, Danimarka ve diğer Avrupa ülkelerinin siyasi ve dini durumları ele alınmaktadır.
- Video, Otuz Yıl Savaşları'nın mezhepsel farklılıkların yanı sıra siyasi sebeplerle de beslendiğini açıklayarak başlıyor ve Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu'nun yapısını, Fransa, İspanya, İsveç ve Danimarka gibi ülkelerin çıkarlarını anlatıyor. Ardından 1618'de Prag'ın ikinci defnestrasyonu ile başlayan savaşın ilk yılları, Bohemya ayaklanması ve 1620'de Beyazdağ Muharebesi'nde protestan ayaklanmanın son bulması ele alınıyor. İkinci bölümde ise İspanya'nın Fals'e düzenlediği sefer, Hollanda ve İngiltere'nin bu seferdeki rolleri ve 80 Yıl Savaşları'nın yeniden başlaması anlatılıyor.
- Videoda Beş Friedrich, İmparator Ferdinand II ve İngiliz Kralı James gibi önemli tarihi karakterlerin rolleri de açıklanmakta ve Alman meselesinin uluslararası bir boyuta dönüştüğü, ilerleyen bölümlerde Danimarka, İsveç ve Fransa'nın da savaşa katılacağı belirtilmektedir.
- 00:05Otuz Yıl Savaşları'nın Genel Özellikleri
- Otuz Yıl Savaşları, Alman devletçikleri arasında başlayan bir iç savaş olarak başlamış, İspanya, Danimarka, İsveç ve Fransa gibi Avrupa ülkelerinin müdahalesiyle uluslararası bir boyut kazanmıştı.
- Temel neden olarak mezhepsel farklılıklar gösterilse de, siyasi sebepler de çatışmayı besleyen kaynaklardandı; örneğin çıkarlar söz konusu olduğunda Protestan devletlerin birbirine yardım etmemesi savaş boyunca sıkça görülmüştü.
- Bu karmaşık çatışmalar serisini anlamak için Avrupa'nın dini ve siyasi durumuna kısaca değinmek yerinde olacaktır.
- 00:54Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu'nun Yapısı
- Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu içerisinde birçok hanedan hüküm sürmekteydi ve imparatorlar 15. yy'dan beri Habsburglardan seçiliyordu.
- Merkezi bir yapıya sahip olmayan imparatorluk içerisinde Köln, Tria ve Miles başpiskoposlukları, Bohemya Krallığı, Fels, Saksonya ve Brandenburgtörlükleri imparator seçimlerinde oy kullanma hakkı vardı.
- İmparatorun ayrıcalıkları açıkça belirlenmemişti; gayri resmi yolları kullanan bir hükümdar büyük bir otoritenin tadını çıkartabilirdi, ancak zayıf bir hükümdarsa sadece bir figür olarak kalabilirdi.
- 01:59Fransa ve Habsburglar
- Bourbon hanedanlığı tarafından yönetilen Fransa, 16. yüzyılın sonlarında Katolikler ve Hugnot olarak adlandırılan Fransız Protestanlar arasındaki din savaşları yüzünden kendi iç meseleleriyle uğraşmak zorunda kalmıştı.
- Habsburg hanedanından gelen hükümdarlar yaptıkları evliliklerle birçok Avrupa ülkesini veraset yoluyla devralmışlar ve Fransa'nın etrafını çevreleyen büyük topraklara sahip olmuşlardı.
- Fransa'nın güneyinde ve doğusunda İspanyol Habsburgları, daha doğuda ise Avusturya vardı.
- 02:31Fransa'nın Dış Politikası
- 17. yüzyıla gelindiğinde iç meselelerini halletmiş olan Fransa, dikkatini tekrardan kendisini çevreleyen Habsburglar üzerine vermişti.
- 1610 yılında tahta çıkan ve savaş sırasında ülkenin başında olan Fransa Kralı 13. Louis, ülkesinin dış işlerini Habsburg otoritesini yok etmeye ve Fransa üzerindeki baskıyı kaldırmaya kararlı olan Kardinal Richel'e bırakmıştı.
- Kardinal Richel, hem Fransa'yı doğal sınırlarına kavuşturmak hem de etrafındaki Habsburg çemberini kırmak istiyordu.
- 03:11İsveç ve Danimarka
- İsveç'in güçlü ve disiplinli bir ordusu vardı ve ülkeyi Kral Gustav Adolf yönetiyordu; savaşa girme amaçları her ne kadar Protestanları korumak olarak görünse de esas sebep Baltık Denizi'ni ve buradaki ticareti ele geçirmekti.
- İsveç böylelikle Danimarka ve Lehistan'la doğal rakip konumuna geliyordu.
- Danimarka ise Alman topraklarında çeşitli prensliklere sahip olmak istiyor ve ekonomisinin bağlı olduğu Baltık ticaretini de diğer ülkelere kaptırmak istemiyordu; ülkeyi yöneten kişi Kral IV. Christian'dı.
- 03:43İspanya ve Felemenk İsyanı
- Habsburglar tarafından yönetilen diğer bir devlet olan İspanya, 16. yüzyılda büyük sömürgeler elde ederek Kıta Avrupası'nın en güçlü devletlerinden biri konumuna gelmişti.
- İspanyolların getirdiği ekstra vergiler, Engizisyon aracılığıyla yapılan Katolik propagandası ve Hollanda'ya İspanyol ordusu yerleştirme girişimlerine bir tepki olarak 1560'larda başlayan Felemenk İsyanı ile uğraşıyorlardı.
- Bu isyana ileride 80 Yıl Savaşları adı verilecekti.
- 04:16Protestanlığın Doğuşu ve Mezhepler
- 16. yüzyıla kadar Batı ve Orta Avrupa'da Hristiyanlığın tek mezhebi Katoliklikti.
- 1517 yılında keşişlik eğitimi de alan bir akademisyen olan Martin Luther'in Endülüjans yani Kilisenin cennetten arazi satması olayına karşı çıkmasıyla olaylar gelişmiş ve içinde farklı farklı akımların olduğu Protestanlığın doğuşuna giden süreç başlamıştı.
- Bu süreçte Avrupa'da yıllarca süren kanlı din savaşları yaşanmış ve nihayet 1555 yılında Augsburg Barışı imzalanarak çatışmalara son verilmişti.
- 04:47Augsburg Barışı ve Mezhepler
- Augsburg Antlaşmasına göre "Quis reggio eus religio" yani iktidar kimin elindeyse onun dini geçerlidir ilkesi benimsenmişti.
- Bu doğrultuda bir prensin mensubu olduğu din, o prensliğin genel dini sayılıyordu.
- Avusturya, İspanya ve Fransa'da Katolikler, Hollanda, İsveç, Danimarka ve çeşitli Alman prensliklerinde ise Protestanlığın Lutercilik, Kalvinizm gibi alt kolları hakimdi.
- 05:31Savaşların Başlangıcı
- 1555 yılında imzalanan ve din savaşlarına son veren Augsburg Anlaşmasına rağmen ilerleyen yıllarda anlaşma maddelerinin farklı yorumlanması yüzünden Protestan ve Katolikler arasında çeşitli anlaşmazlıklar çıkmaya başlamıştı.
- 1617 yılına gelindiğinde Kutsal Roma Germen İmparatoru Mathias, varisi olmadığı için yerine akrabalarından birini hazırlamak amacıyla II. Ferdinand'ı Bohemya Kralı olarak atamıştı.
- Ferdinand, daha önce bulunduğu dükalık görevlerinde Protestanlara karşı amansız mücadeleler veren Cizvit eğitimli koyu bir Katolikti.
- 06:31Bohemya Ayaklanması
- 23 Mayıs 1618'de Contron önderliğindeki Protestan soylular, Ferdinand'ın Katolik temsilcileri ile Prag Kalesi'nde görüşmek üzere bir araya gelmişlerdi.
- Prag'ın İkinci Defnestrasyonu olarak bilinen bu olayda kralın temsilcileri kale pencerelerinden fırlatılmış ve Bohemya ayaklanması başlamıştı.
- Bu olay Otuz Yıl Savaşlarının başlangıcı olarak kabul edilecekti ve isyan Bohemya'dan Moravya'ya da yayılmış ve nihayet çatışmalar şiddetlenmişti.
- 07:00Savaşın İlk Yılları
- Fals Elektörü V. Friedrich tarafından finanse edilen Erson Mosfeld komutasındaki paralı askerlerden oluşan bir ordu, 1618 kışında yapılan bazı çarpışmalardan sonra Bohemya'daki askeri durumu Protestanlar lehine korumayı başarmıştı.
- 1619'a gelindiğinde ise Mart ayında İmparator Mathias ölmüş, yerine II. Ferdinand geçmişti.
- Çatışmaları bitirmek için yapılan barış girişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştı çünkü birçok Protestan, İmparatorun ölümüyle beraber Habsburgların ölümcül bir hasar gördüğüne inanıyordu.
- 07:32Viyana Kuşatması
- 1619'un Haziran ayında Contron komutasındaki bir Protestan ordusu Viyana önlerindeyken, Erson Mosfeld komutasındaki Protestan ordusu Sablad'da İspanyol ve İmparatorluk güçlerine yenilmiş, ardından Prag'a geri çekilmek zorunda kalmıştı.
- İmparatorluk güçlerinin bu son başarılarına rağmen Osmanlı'nın Erdel Beyi Gabriel Battlan Kasım ayında Viyana önlerine gelmiş ve şehri kuşatmıştı.
- İmparator Ferdinand'ın durumu hiç iyi değilken Lehistan'dan gelen askerler Macarları yenmiş ve Viyana'yı emniyete almışlardı.
- 08:16Bohemya'daki Durum
- Bohemya tacı Fals Elektörü V. Frederick'e teklif edilmiş ve o da bunu kabul etmişti.
- Bohemya'nın Protestan bir liderin yönetimine girmesi İmparator ve Katolikler açısından kabul edilemezdi çünkü bu değişimle beraber İmparatoru seçen yedi oyundan dördü Protestanların eline geçmiş oluyordu.
- V. Frederick de istediği desteği bir türlü alamıyordu; kayınbabası olan İngiltere Kralı I. James bile kendisi de Katolik olmamasına rağmen damadını tam olarak desteklemiyordu.
- 09:03Beyazdağ Muharebesi
- 1620 yılında Bavyera Elektri Maximilian tarafından finanse edilen Konttili komutasındaki İmparatorluk ve Katolik Birliği ordusu, Bohemi'ye girmeden önce Yukarı ve Aşağı Avusturya'daki Protestan ayaklanmacıları etkisizleştirmişti.
- Kasım 1620'de yine bu ordu Beyazdağ Muharebesi'nde Bohemya ve Fals askerlerini mağlup etmişti.
- Beyazdağ Muharebesi belirleyici olmaktan uzak olsa da ücret eksikliği, malzeme kıtlığı ve hastalıklar nedeniyle isyancıların moralleri bozulmuştu.
- 09:33Ayaklanmanın Sonu
- Kırsal alanlar İmparatorluk birlikleri tarafından harap edilmiş ve yiyecek sıkıntısı had safhaya ulaşmıştı.
- V. Frederick tüm bu şartlar altında Bohemya'dan kaçmış ve ayaklanma son bulmuştu.
- 09:49Fals Seferi ve Savaşın Başlangıcı
- Bohemya isyanının bastırılmasından sonra dikkatler, hala hüküm sürdüğü Fals'e çevrilmişti.
- İspanyolların öncülük ettiği sefer Eylül 1620'de başlamıştı.
- İspanya'nın bu sefere öncülük etmesi, Avusturya'da hüküm süren Habsburg akrabalarını desteklemenin ötesinde, İtalya'daki topraklarıyla Hollanda'daki birliklerini birbirine bağlayan "İspanyol Yolu"nun güvenliğini sağlamak için önemliydi.
- 10:35Savaşın Gelişimi
- Hollandalılar gönüllüler yollamak suretiyle Fals saflarında savaşa katılmış, İngiliz Kralı James de önceki tutumunu değiştirerek damadı Beş Friedrich'e yardım etmişti.
- 1621'de 80 Yıl Savaşları yeniden başlamış ve ilerleyen aylar boyunca İspanyol ve Katolik birliği güçleri Beş Friedrich ve Maswell'de karşı bir dizi zafer kazanmışlardı.
- 1622 yılının sonuna gelindiğinde Heidelberg ve Mannheim gibi şehirler düşmüş, küçük bir İngiliz garnizonu tarafından tutulan Frank Tal dışında Fals kaybedilmişti.
- 11:17İmparatorluk Kararı ve Protestan Direnişi
- Şubat 1623'te İmparator Ferdinand, Fals Elektörü Beş Friedrich'in unvanlarını, topraklarını ve seçim oylarını Bavyera Elektörü Maximilian'a devreden hükümleri imparatorluk diyetine zorla kabul ettirmeye çalışmıştı.
- Protestan üyeler bu karara karşı güçlü bir muhalefet sergilemiş, ancak sonunda İmparator II. Ferdinand'ın istediği olmuş ve protestan bir elektörlük katoliklerin eline geçmişti.
- Tüm bu yaşananlar protestan prensleri korkutmuş ve kendi hak ve bölgelerini korumak adına silahlı direnişi tartışmaya başlamışlardı.
- 11:56Savaşın Uluslararası Boyutu
- Mart 1623'te İngiliz Kralı James, Fals'teki İngiliz birliklerine emir göndererek Frank Tal'ı teslim etmeleri talimatını vermişti.
- August 1623'te yapılan Stadlon Muharebesi'nde İmparatorluk ordusu, Fals güçlerine karşı ezici bir zafer kazanarak bölgedeki askeri operasyonları tamamlamıştı.
- Tüm bu yaşananlar gösteriyordu ki, İspanyol ve Hollandalıların muharebelere katılımıyla beraber olaylar bir Alman meselesi olmaktan çıkarak uluslararası bir boyut kazanmıştı.