Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Akademi Denizi Yayıncılık tarafından sunulan KPSS hazırlık podcastinin bir bölümüdür. Dersi tarih öğretmeni Sezgin anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin sosyal-ekonomik yapısı, eğitim sistemi, bilim ve sanat alanındaki gelişmeleri kronolojik olarak ele almaktadır. İçerik, Osmanlı toplumunun yönetenler ve yönetilenler olarak iki büyük sınıfa ayrılmasıyla başlayıp, 17. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemdeki değişimleri, Tanzimat dönemindeki eğitim reformlarını ve 19. yüzyılda Avrupa etkisiyle başlayan kültürel gelişmeleri kapsamaktadır.
- Ders ayrıca Osmanlı mimarisindeki Avrupa etkisi, müzik, eğlence ve spor alanındaki gelişmeler, basın ve yayın hayatındaki önemli gelişmeler, ilk gazeteler ve dergilerin kuruluşu, kadın yazarların rolü ve kadın yayıncılık alanındaki gelişmeleri de içermektedir.
- 00:01Akademi Denizi Podcast Tanıtımı
- Akademi Denizi Yayıncılık, KPSS'ye hazırlanan memur adaylarına podcast hizmeti sunmaktadır.
- Podcast zaman ve mekan sınırı olmadan evde, işte, otobüste veya kafede dinlenebilmektedir.
- 00:25Osmanlı Sosyal Yapısı
- Osmanlı toplumu yönetenler ve yönetilenler olmak üzere iki büyük sınıfa ayrılmıştır.
- Yönetenler (seyfiye, ilmiye ve kalemiye) ve yönetilenler (reaya) olarak sınıflandırılmıştır.
- Osmanlı halkı yerleşim durumuna göre kentliler, köylüler ve göçebeler olmak üzere üçe ayrılmıştır.
- 01:51Loncalar ve Sosyal Yapıdaki Değişmeler
- Kentlerde esnaf ve sanatkarların müslüman olmak koşuluyla lonca denilen dayanışma örgütleri vardı.
- Loncalar üretim-tüketim ilişkilerini düzenler, fiyat belirler, mesleki eleman yetiştirir ve rekabet koşullarını saptardı.
- 17. yüzyılda ekonomik ve mali yapının bozulmasıyla Anadolu'da toplumsal olaylar arttı, Celali isyanları yaşandı ve köyden kente göçler hız kazandı.
- 03:25Osmanlı Ekonomisi
- Osmanlı ekonomisi tarım, ticaret, imalat ve savaşa dayalı bir ekonomiye sahipti.
- Osmanlı ekonomisi ve maliyesi coğrafi keşifler, kapitülasyonlar, merkantilist politikalar ve sanayi devrimin etkisiyle zarara uğramıştır.
- 18. yüzyılda devlet bazı tarım ürünlerinin dışarıya çıkmasını yasakladı ve 1775'te esen usulü ile ilk defa iç borçlanma gerçekleşti.
- 04:23Ekonomik Sistemdeki Değişiklikler
- 19. yüzyılda çift metalik para sistemine geçilmeye çalışıldı ve Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile tekel sistemi kaldırıldı.
- Tanzimat döneminde iç gümrükler kaldırıldı ve 1847'de ilk Osmanlı bankası Banka-i Ders-i Saadet açıldı.
- 1854'te İngiltere ve Fransa'dan Kırım Savaşı esnasında ilk dış borç alındı ve 1858'de arazi kanunnamesi ile toprakta özel mülkiyet geliştirildi.
- 05:03Genel Borçlu İdaresi
- 1881'de Avrupalı alacaklı devletler Genel Borçlu İdaresi (Düğünü Umumiyesi) kurarak alacaklarını tahsis etmek istediler.
- Genel Borçlu İdaresi, Osmanlı Devleti'nden alacaklı olan devletlerin temsilcilerinden oluşuyordu.
- Genel Borçlu İdaresi'nin kurulması ile Osmanlı Devleti'nin mali ve ekonomik bağımsızlığı ortadan kalkmış ve devlet içinde devlet durumu ortaya çıkmıştır.
- 05:38Osmanlı'da Kullanılan Kavramlar
- Osmanlılarda uluslararası ticaret yapan büyük sermaye sahibi tüccarlara hace denirdi.
- Osmanlı Devleti'nin klasik dönemde vergilendirilebilir nüfus ve gelir kaynaklarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirdikleri sayım işlemine tahrir adı verilirdi.
- Üretilen mallar için satış fiyatı belirleme işine nah kesmek, üretim standartlarını belirleyen kurallara ihtisap kanunları denirdi.
- 06:58Osmanlı'da Hukuk
- Osmanlılar padişahın mutlak haklarına dayalı bir yönetim modeline sahipti ve temel hukuk kuralları İslam dini koyduğu şeriat kurallarıydı.
- Padişahın şeriat ile çelişmemek şartıyla sınırsız kural koyma yetkisi vardı ve bu yetkisi örfe dayanıyordu.
- Padişahın koyduğu kurallar ferman denilen belgelerle ilgililere iletilirdi ve bu fermaların toplandığı derlemelere kanunname denirdi.
- 08:04Osmanlı'da Hukuk Sistemleri
- Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde müslümanlar, azınlıklar ve yabancı devlet vatandaşları özel hukuk konusunda ayrı ayrı hukuk sistemlerine dahillerdi.
- Müslümanların davaları şeriye mahkemeleri, azınlıkların davalarına cemaat mahkemeleri, kapitülasyonlardan yararlanan devletlerin vatandaşlarının da davalarına konsolosluk mahkemeleri bakardı.
- Tanzimat döneminde batı tarzı nizamiye mahkemeleri açılmıştı.
- 08:41Osmanlı'da Dil ve Edebiyat
- Osmanlı Devleti'nde resmi dil Türkçeydi ve devlet sınırları içinde yaşayan her millet kendi dilini konuşurdu.
- Kuruluş döneminde edebiyat halk ve taslaf edebiyatı olarak iki kolda gelişti, yükselme döneminde divan edebiyatı ortaya çıktı.
- Din ve ilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça oldukça yaygın biçimde kullanılırdı.
- 09:08Osmanlı'da Eğitim ve Öğretim
- Osmanlı Devleti'nin temel eğitim kurumları medreselerdi ve ilk medrese Orhan Bey tarafından İznik'te kurulmuştur.
- Fatih döneminde Sahn-ı Seman adında bir yüksek medrese açılmış ve Kanuni döneminde Süleymaniye Medresesi açılmıştır.
- Yükselme döneminde Topkapı Sarayı'nda devlet memuru yetiştirmek üzere Enderun açılmıştır.
- 10:02Osmanlı'da Eğitim Sistemi
- Enderun'da en zeki çocuklar alınıp saray hizmetlerinde çalıştırılarak eğitilirdi.
- Osmanlı'da azınlıkların kendi okulları vardı ve kapitülasyonlardan yararlanan devletlere de okul açma izni verilmişti.
- Medrese öğrencilerine orta düzeydeki "softta", yükseköğretim düzeyindeki "danişment" denirdi ve salı bitirenlere "icazetname" diploma verilirdi.
- 10:35Mesleki Eğitim ve Gedik Sistemi
- Osmanlı'da mesleki eğitimde ahilik ve lonca teşkilatları önemli rol oynardı.
- Meslek öğrenmek için bir ustanın yanına verilen çocuklar çıraklıktan kalfalığa, kalfalıktan ustalığa terfi ederdi.
- Gedik, ticaret ve sanatla uğraşma yetkisi ve izindir; çıraklıktan ve kalfalıktan yetişip ustalık makamına gelmedikçe dükkan açamazdı.
- 11:15Eğitimdeki Değişimler
- 17. yüzyılda Osmanlı'da medreseler bozulmuş, matematik, tıp, felsefe okutulmaz olmuş ve beşik ulemalı yaygınlaşmıştır.
- 18. yüzyılda Batı'nın bilim ve teknikteki üstünlüğü kabul edilerek Batı tipi okullar açılmıştır.
- 19. yüzyıl Osmanlı'da eğitim alanında büyük yeniliklerin yapıldığı dönem oldu; II. Mahmut döneminde ilköğretim zorunlu hale getirildi ve ilk defa yurtdışına öğrenciler gönderildi.
- 12:19Tanzimat Dönemi Eğitim Reformları
- Tanzimat döneminde yurtdışına öğrenci gönderilmesine devam edildi ve Avrupa'da okuyanlar yurda dönünce önemli görevler üstlendiler.
- Tanzimat döneminde öğretmen okulları açıldı ve eğitim devleti felakete girişten kurtaracak bir yol olarak değerlendirildi.
- Ahmet Cevdet Paşa'nın önderliğinde Encümen-i Daniş kuruldu ve 1856'da Maarif-i Umumiye Nezareti faaliyete başladı.
- 13:10Eğitim Sisteminin Gelişimi
- Maarif-i Umumiye Nezareti 1869 yılında Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'ni yayımladı ve her köy ve mahalleye sıbyan mektebi kurulmasını emretti.
- 1868 yılında Galatasaray Sultanisi, 1870'de Darülfünun açıldı ve 1900 yılında Darülfünun-u Şahane adıyla yeniden açıldı.
- II. Abdülhamit döneminde yeni okulların yapılması için bütçeden ödenek ayrıldı ve çeşitli meslek ve sanat okulları açıldı.
- 14:31Osmanlı'da Bilim, Kültür, Sanat ve Mimari
- Osmanlı'da resmi tarih yazarlarına "vakanüvis" denilmiştir; ilk vakanüvis Naima, son vakanüvis Abdurrahman Şeref Paşa'dır.
- Osmanlı ilk rasathaneyi kuran Takiyüddin Mehmet'tir, ancak daha sonra Şeyhülislam fetvası ile III. Murat tarafından kapatılmıştır.
- Hezarfen Ahmet Çelebi yapay takip uçuş denemesi yapan ilk insan, Lagari Hasan Çelebi ise ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamıdır.
- 15:18Osmanlı'da Edebiyat ve Sanat
- Osmanlı tarihi ile ilgili bilgiler veren "Tacü Tevarih" adlı eser Hoca Saadettin Efendi'ye aittir.
- Karacaoğlan, Köroğlu, Dadaloğlu, Bayburtlu Zihni halk edebiyatının temsilcileri, Hacı Bayram Veli, Pir Sultan Abdal tekke edebiyatının temsilcileri, Huzuli, Baki, Nefi, Nedim, Nabi divan edebiyatı temsilcileridir.
- Saray içinde sanatçıların örgütlenmesiyle oluşan teşkilata "ehl-i hiref" denilmiştir; nakkaşlar, müzehhipler, hattatlar gibi sanatkarlar teşkilatın içerisinde yer almaktadır.
- 16:0019. Yüzyılda Sanat Alanındaki Değişimler
- 19. yüzyılda Osmanlı toplumunda her alanda yaşanan değişmeler kültür ve sanat alanında da kendisini gösterdi.
- Mimaride, resimde, musikide geleneksel anlayışın yanında Avrupa'nın etkisiyle yeni akımlar başladı.
- II. Mahmut, Avrupa'dan getirdiği ressamlara portresini yaptırıp Bağbali'ye astırdı ve okulların ders programlarına resim dersi konuldu.
- 16:36Osmanlı'da Resim Sanatı
- Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa bu öğrenciler arasından yetişmiş ilk ünlü ressamlarımızdır; Osman Hamdi Bey'in en ünlü tablosu "Kaplumbağa Terbiyecisi"dir.
- Sultan Abdülaziz de II. Mahmut gibi Avrupalı ressamları tablolar yaptırdı ve kendisi de resim yapmaktaydı.
- Avrupa'da eğitim gördükten sonra yurda dönen Osman Hamdi Bey, Sanayi Nefise Mektebini (Güzel Sanatlar Fakültesi) açtı ve böylece Osmanlı Devleti'nde ilk kez resim eğitimi verilen okul açılmış oldu.
- 17:18Osmanlı'da Diğer Sanat Dalları
- Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyılda hat sanatı hariç diğer sanat dallarında değişime başladı.
- Bu yüzyılın tespitlerinde Avrupa'nın barok ve rokoko tarzı motifleri yaygınlaştı, milli karakterimiz haline gelen desenler kaybolmaya başladı.
- Çinicilikte gerileme yaşandı, seramik sanatında İznik yerini kaybederken Kütahya önem kazandı ve ciltçilikte de gelişmeler yaşandı.
- 17:51Osmanlı Müzeciliği
- Osmanlı sanatı içinde yer alan ciltçilikte de gelişmeler yaşandı; ciltlemede kadife, sırma ve kumaşlarla süslenmiş eserler ortaya çıktı.
- Osmanlı müzeciliğin ilk adımları 19. yüzyıl ortalarında atıldı ve eski eserlere duyulan merak bir hayli artmıştı.
- Osman Hamdi Bey 1881'de Müze-i Hümayun başına geçirildi ve II. Abdülhamit'in emriyle İstanbul'daki ilk arkeoloji müzesi olan Asarı Atika'yı kurdu.
- 18:15Osmanlı Mimarisi
- Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyılda batılılaşma resim, heykel, müzik, tiyatro gibi tüm sanat dalları etkisi altına almışsa da mimari en hızlı etkileşimin uygulandığı alan olmuştur.
- Osmanlı mimarisi erken klasik ve geç dönem olmak üzere üçe ayrılır; Edirne Sarayı, Hacı Özbek Camii, Bursa Ulu Camii, Yeşil Türbe, Anadoluhisarı, Rumelihisarı, Edirne Üç Şerefeli Camii ve Edirne Uzunköprü erken dönem Osmanlı mimari eserleri arasındadır.
- Bayezid Camii, Şehzade Camii, Süleymaniye Camii, Selimiye Camii, Sultanahmet Camii, Topkapı Sarayı, Mostar Köprüsü, Drina Köprüsü, Revan Köşkü ve Bağdat Köşkü Osmanlı klasik döneme ait mimari eserler arasında bulunmaktadır.
- 19:02Mimar Sinan ve Osmanlı Mimarisi
- 16. yüzyılın en önemli mimarı Mimar Sinan'dır ve yurdun çeşitli yerlerinde 330 tane yapıt meydana getirmiştir.
- Şehzade Süleyman Camii ve Selimiye Camii çıraklık, kalfalık ve ustalık dönemi yapıtlarıdır.
- İstanbul'daki Süleymaniye Camii, Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır; Edirne Selimiye Camii ise 1569-1574 yılları arasında Sultan II. Selim tarafından yaptırılmıştır.
- 19:36Osmanlı Geç Dönemi Mimarisi
- Üç Ahmet Çeşmesi, Selim Kışlası, Levent Kışlası, Ortaköy Camii, Dolmabahçe Sarayı, Çırağan Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Nusretiye Camii, Bebek Camii, Valide Camii ve Dolmabahçe Camii Osmanlı geç dönemine ait mimari eserler arasındadır.
- I. Ahmet döneminde Mimar Sedefkar Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve Avrupalıların Mavi Cami olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye'nin altı minare ilk camisi olan ünlü eser Sultan Ahmet Camii'dir.
- Mimaride Lale Devri'nden itibaren Avrupa mimarisi, barok ve rokoko tarzı etkili olmaya başlamıştır; Osmanlı'da Avrupa mimarisinin etkisiyle yapılan ilk eser Nuru Osmaniye Camii'dir.
- 20:37Osmanlı Mimarisi
- Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinde yaptırılan Dolmabahçe, Beylerbeyi, Çırağan ve Yıldız saraylarında Avrupa etkisi görülmektedir.
- İhlamur Kasrı ve Küçüksu Kasrı, Abdülmecid tarafından yaptırılan, mimarlığını Balyan ailesinin üstlendiği dinlenmek amacıyla kullanılan kasırlardır.
- Osmanlı mimarisinde dini ve askeri mimari gelişmiştir; önemli mimarları Mimar Sinan, Mimar Hayreddin, Mimar Davut Ağa, Sedefkar Mehmet Ağa, Mehmet İsa Efendi, Mimar Kemalettin ve Balyan ailesidir.
- 21:1319. Yüzyıl Osmanlı Eğlence Anlayışı
- 19. yüzyıl özellikle Tanzimat devri, Osmanlı eğlence anlayışının değiştiği dönemdir; klasik eğlence anlayışının yanında batılılaşma etkisiyle müzik, eğlence, tiyatro ve spor alanında yeni gelişmeler yaşandı.
- İkinci Mahmut Mızıka Yumağını kurarak modern anlamda müzik eğitimi başlamasını sağladı ve Avrupa'dan getirttiği Do diye askeri bandoyu kurdu.
- Abdülmecid döneminde Osmanlı saraylarında batı operaları seslendirildi, ancak klasik Türk müziği ile gelişmesini sürdürdü.
- 21:56Tiyatro ve Spor
- 19. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde eğlence türleri arasında tiyatro da girdi; Abdülmecid döneminde Güllü Agop modern Osmanlı tiyatrosunu kurdu.
- Adana ve Bursa'da şehir tiyatroları kuruldu, Şinasi "Şair Evlenmesi" adlı ilk tiyatro eserini yazdı ve 1914 yılında İstanbul Şehir Tiyatrosu'nun ilk şekli olan Darülbedayi ilk konservatuvar olarak açıldı.
- Spor alanında ilk değişiklik okulları jimnastik dersin konulması ile başladı; 1903'te Beşiktaş, 1905'te Galatasaray, 1907'de Fenerbahçe kulüpleri kuruldu ve 1908'de Selim Sırrı Tarcan tarafından Osmanlı Milli Olimpiyat Cemiyeti kuruldu.
- 23:03Basın ve Yayın Hayatı
- 19. yüzyılda basın ve yayın hayatında önemli gelişmeler yaşandı; İkinci Mahmut Türkçe ve Fransızca olarak Takviye-i Bekai adında ilk resmi gazeteyi çıkardı.
- Türkler tarafından çıkarılan ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval'dir; başyazıları Şinasi olan bu gazete, bir haber gazetesi olmaktan çok siyasi eleştiri ile gündeme gelen bir fikir gazetesi niteliğindedir.
- İlk Türk dergisi 1850'de yayımlanan ve Kayıt Tıbbiyedir; 1862'de Münih Paşa tarafından Mecbura İfunun yayınlanmaya başlanmış, ilk mizah dergisi ise 1872'de Theodor Kasabın çıkardı Diyojen olmuştur.
- 23:52Basın Düzenlemeleri ve Kadın Yazarlar
- Osmanlı basın yaşamının hareketlenmesi, yönetime karşı eleştirinin artması üzerine hükümet tedbir almakta gecikmedi; 1864'te Matbuat Nizamnamesi çıkardı ve bu nizamname ile gazete kapama, para ve hapis cezaları uygulaması başladı.
- Osmanlı'da basın yayın hayatı içerisinde kadınlarda yer aldı; yazarlıkla uğraşan kadınlar genelde dönemin aydın, bürokrat kesimin iyi eğitim görmüş kızları ve eşleriydi.
- Osmanlı Devleti'nde ilk kadın dergisi 1869'da çıkan Terakki-i Muhadderat (Kadınların Yükselişi) dergisidir; bu dergide batıdaki kadın hareketleri ile ilgili bilgi verilmiş, kadınların eğitim görmesinin önemi üzerinde durulmuştur.