Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşanan Laz isyanlarını anlatan tarihsel bir anlatımdır. Memiş Ağa, Osman Bey, Hacısalihoğlu, Tahir Ağa, Aslan Ağa gibi isyancıların liderleri ve Hazinedar Süleyman Paşa, Kapucubaşı Mehmet Ağa gibi devlet görevlileri videoda yer almaktadır.
- Video, Trabzon İmparatorluğu'nun Osmanlı topraklarına katılmasından başlayarak, 1812-1816 yılları arasındaki ilk isyan, 1818-1820 yılları arasındaki ikinci isyan ve 1831-1832 yılları arasındaki üçüncü isyanı kronolojik olarak anlatmaktadır. Ayrıca II. Mahmud döneminde yaşanan isyanlar, Mısır'daki isyanların şiddetlenmesi ve Osmanlı'nın Lazistan sancağını kurması da ele alınmaktadır.
- Videoda vergi yükü ve devlet yetkililerinin baskısı nedeniyle halkın ayaklanması, isyanların gelişimi ve bastırılması süreci detaylı şekilde anlatılmaktadır. Osman Paşa'nın 1833 yılında 30 bin kişilik kuvvetle Rize'ye kadar ilerleyerek isyanı bastırması ve Tahir Ağa'nın kellesinin alınmasıyla yaklaşık 20 yıl süren Laz isyanlarının tamamen bastırılması süreci de kronolojik olarak sunulmaktadır.
- 00:05Trabzon Eyaleti'nin Kuruluşu ve Laz İsyanları
- Trabzon İmparatorluğu 1461 yılında II. Mehmed tarafından yıkılıp Osmanlı topraklarına katıldı ve 1533'te Erzurum Eyaleti'ne bağlandı, ancak 1598 yılında ayrı bir eyalet haline getirildi.
- Trabzon Eyaleti'nin merkezi Trabzon olup Ünye, Giresun, Rize, Hopa ve Batum gibi önemli kazalara sahipti ve Rus İmparatorluğu'na yakın olması stratejik açıdan önemliydi.
- Tarihte üç kez cereyan eden Laz isyanları, Osmanlı-Rus savaşlarının olduğu döneme denk gelmiş ve arkasında halktan alınmak istenen yüksek vergiler yatmaktaydı.
- 01:02Memiş Ağa'nın Yükselişi ve İsyan Başlangıcı
- Rize kazasında ikamet eden Tuzcuoğlu ailesi, Trabzon Eyaleti'nin tanınan varlıklı ve zengin ailelerinden biriydi ve Memiş Ağa, 1809 yılında Faş Kalesi'nin Ruslara karşı müdafaasında büyük yararlılık göstermişti.
- Memiş Ağa, 1810 yılında Kapucubaşı, 1812'de Batum Kalesi'nin muhafızı olarak Gönye Sancağına Bey yapıldı ve ilerleyen yıllarda borcunu ödemeyen kişilerin topraklarını satın alarak topraklarını genişletiyordu.
- Osmanlı-Rus Savaşı'nın getirdiği olumsuzluklar nedeniyle karışıklık içerisindeyken, Sürmene, Of, Rize ve Gönye Sancağındaki bazı ağlar itaatten çıkmış, vergilere el koyarak devlet görevlilerinin vazifelerini yapmalarına fırsat vermemekte ve isyankar hareketlerini arttırmaktaydı.
- 02:16Memiş Ağa'nın Ayaklanması
- Trabzon'a vali olarak tayin edilen Hazinedar Süleyman Paşa, Memiş Ağa'dan borç alanlardan biriydi ve borcu ödemediği için onu İstanbul'a şikayet etti.
- Babıali, durumu tam tahkik etmeden Memiş Ağa'yı suçlu bulup idam edilmesi için ferman yayınladı, ancak Memiş Ağa teslim olmadı ve 1812 yılının sonbaharında ayaklanma başlattı.
- Zamanında iyiliğini gören Rize, Hopa, Of ve Sürmene ağaları Memiş Ağa'nın yanında yer alarak isyanın büyümesini sağladı ve 1814 yılına kadar Trabzon hariç Hopa'dan Giresun'a kadar olan bölgeyi ele geçirdi.
- 04:01Trabzon'un Kuşatılması ve İsyanın Bastırılması
- 1816 yılının Temmuz'unda Trabzon'u kuşatan isyancılar, 18 Ağustos 1816 günü Trabzon Kalesi'ni zapt etti ve Memiş Ağa, Trabzon, Rize ve Giresun'a kendi adamlarını kaymakam olarak atayarak Osmanlı'dan bağımsız bir yönetim kurmaya başladı.
- Süleyman Paşa isyanı bastıramayacağını anlayınca İstanbul'dan yardım isteğinde bulundu ve donanmaya ait iki geminin yanı sıra Bolu'dan ve Amasya'dan yaklaşık beşbin kişilik bir kuvvet Trabzon'a doğru yola çıktı.
- Süleyman Paşa, destek kuvvetin gelmesiyle Giresun'u, Tirebolu'yu ve Görele'yi isyancılardan geri alsa da daha ileriye gidemedi ve taktik değiştirdi; Trabzon ve Sürmene'deki ağaları yanına çağırıp anlaşarak Memiş Ağa'nın yalnız kalmasını sağladı.
- 05:31İsyanın Sonu ve İkinci Laz İsyanı
- Yalnız kalan Memiş Ağa, önce Rize'ye, oradan daha güvenli bulduğu Ofa çekilerek isyan bölgesini buraya taşıdı ve teslim olması karşılığında affedileceğine dair bir karar çıkarılsa da ne isyanı sonlandırmaya ne de teslim olmaya yanaşmadı.
- Süleyman Paşa, Mayıs 1817'de yaklaşık otuz bin kişilik bir güçle Of kazasını dört bir yandan kuşatıp iki aylık bir mücadelenin sonunda Memiş Ağa'yı ele geçirdi ve yakalandığı dönemde yüz yaşının üzerinde olmasına rağmen hemen boynu vuruldu.
- Memiş Ağa isyanının elebaşlarından olan Damadıalcıoğlu Osman Bey Sürmene'ye, Hacı Salihoğlu ise Trabzon'a sürgüne gönderilmişti ve 1818 yılında Kavcıoğlu Osman Bey ve Hacısalihoğlu Ali Sürmene merkezli, Osman Bey'in oğlu Deli Ahmet ise Görele merkezli yeni bir isyan başlattı.
- 07:10İkinci İsyanın Bastırılması
- Hüsrev Paşa kısa sürede topladığı kuvvetlerle 17 Ocak 1819'da karşı saldırıya geçti, önce Görele'deki isyancıları etkisiz hale getiren Osmanlı kuvveti, ardından Sürmene'ye doğru yola çıktı ve buradaki isyancılar da kısa sürede köşeye sıkıştırıldı.
- Kaçanlar arasında Hacısalihoğlu ve Osman Bey de vardı ve isyani bastırdığını sanan Hüsrev Paşa İstanbul'a haber göndererek asilerin katli için ferman isterken, isyan hareketi bir anda yeniden alevlendi.
- 1820 yılına kadar Sürmene ve çevresinde, Görele'de, Rize'de ve Çarşamba kazasında genişleyen isyan bir türlü bastırılamadı ve bu dönemde Osmanlı Devleti hem doğuda Kaçarlarla yeni bir savaşa hazırlanıyor hem de Mora'da patlak veren Yunan isyanı ile uğraşıyordu.
- 08:28İkinci İsyanın Sonu
- Bu kritik ortamda Trabzon'daki isyana gönderilecek kuvvet yoktu ve Sultan II. Mahmut isyancılarla anlaşmaya varılmasını emretti, ancak devletin bu tavrını zaaf olarak algılayan Tuzcuoğlu ailesi, Off kazasında yeni bir isyan başlatarak ayaklanmayı genişletti.
- II. Mahmut derhal bu sorunu çözmesi için Kapucubaşı Mehmet Ağa'yı Trabzon'a yolladı ve Mehmet Ağa, Çarşambalı asilerin vergilerin fazlalığı ve tahsildarların baskısından şikayet ettiklerini öğrenince borçlarını affederek isyanın sona erdirilmesini sağladı.
- Mehmet Ağa, Rize'ye gelip halkı etrafında topladı, ahalinin vergi borçlarının silineceğini ve vergi yükünün hafifletileceğini vaat ederek isyanı sona erdirdi ve destekçileri gitgide azalan Kalcıoğlu, Osman Bey ve Hacısalihoğlu, isyanı daha fazla sürdüremeyeceğini anlayarak Osmanlı kuvvetlerine teslim oldu.
- 09:52Üçüncü Laz İsyanı
- 1829 yılında Osmanlı-Rus Savaşı sona ermiş ve Osmanlı Devleti ağır bir yenilgi almıştı, askeri başarısızlığın yanı sıra Babıali mali açıdan bir hayli zor durumdaydı.
- Bu dönemde Çarşambalı Hazinedaroğlu Osman Bey, Trabzon Eyaletinin vergi toplama hakkını bin kese para vererek satın aldı ve Trabzon'un yeni valisi oldu.
- Vali olur olmaz derebeylerinin ayrıcalıklarını kaldıran Osman Bey, bölge sakinlerinden toplanmak üzere yeni ve ağır vergiler getirdi ve vergi toplamakla görevli olan adamları Batumlu Aslanbey, Hopalı Mustafa Ağa ve Tuzcuoğlu Tahir Ağa'ydı.
- 10:37Üçüncü İsyanın Başlangıcı
- Bu beyler ilk yıllarda vergi toplama işinde başarılı olsalar da Osmanlı-Rus Savaşı'nın geride bıraktığı yıkım yöre halkını sarsmıştı ve 1829 yılı hasadı yok denecek kadar azdı.
- 1830 hasadı ondan daha kötüydü ve üstüne bir de 1830 yılında Trabzon Eyaletinde veba hastalığı baş gösterdi.
- Üst üste gelen bu hadiselerin ardından 1830 yazında 2000 sürmeneli aile Paşa'nın talep ettiği vergiyi ödemeyi reddetti ve vergileri toplamakla yükümlü beş a'yı yanına çağıran Osman Bey, bunlardan birisini öldürterek diğerlerine gözdağı verdi.
- 11:28Üçüncü İsyanın Yayılması
- 1831 yılının hasadının yok denecek kadar az olmasına rağmen öldürülmekten korkan ağlar, Sürmene halkından 200 bin kuruş vergi topladı, fakat Osman Ağa bu vergiyi iki buçuk katına çıkararak bir sonraki yıl 500 bin kuruş istedi.
- Tuzcuoğlu Tahir, Hopalı Mustafa ve Batumlu Aslanbey bu duruma tepki gösterdi ve Sürmene halkı da bu vergiyi ödemeyi reddetti.
- Bu dönemde Mısır'da yaşanan Kavalalı isyanının haberi Sürmene'ye ulaşmış, hem ağları hem de halkı cesaretlendirmişti ve bu isyandan yola çıkan İzzet Ağa liderliğindeki Sürmene halkı, Osman Paşa'ya vergi vermeyeceklerini bildirerek isyan başlattı.
- 12:16Üçüncü İsyanın Yayılması ve Bastırılması
- Yaşanan olaylarda ilk bir ayda 20 kişi hayatını kaybederken, isyan günden güne büyümeye başladı ve Ağustos ayında Osman Bey 7 bin kişiden oluşan bir kuvveti Sürmene'ye gönderdi.
- Halk bu kuvveti Sürmene'ye sokmadığı gibi iki taraf arasında çatışmalar başladı ve çok geçmeden Rize, Of ve Trabzon Eyaletinin doğu kısmı Osman Paşa'ya karşı bu isyana katıldı.
- Kars Sancakbeyi Ahmet Paşa Lazların üzerine yürüse de ağır bir mağlubiyet aldı ve Tahir Ağa liderliğinde bu isyana katılanların sayısı kısa sürede 20 bine kadar ulaştı.
- 13:35Laz İsyanının Başlangıcı ve İlk Çözüm
- Mısır'da devam eden isyan şiddetlenerek Kavalalılar Anadolu'nun içlerine kadar ilerleyerek Osmanlı'nın bekasını tehdit etti.
- Laz isyanına ayıracak kuvveti bulunmayan II. Mahmud, isyanı sulh yoluyla çözmeye karar verdi.
- Sürmene'den Batum'a kadar olan bölge Lazistan ismiyle sancak yapıldı, Rize merkez oldu ve Tahir Ağa bu yeni sancağa bey olarak atandı.
- Halkın vergi yükü hafifletildi ve borçları silindi, ancak Rus entrikalarının sonucu bir yıl sonra her şey yeniden başladı.
- 14:22İkinci Laz İsyanı ve Sonu
- Önceki isyanın liderlerinden Batumlu Aslan Ağa'nın aslında Rus binbaşı Voynikov olduğu ve Ruslar adına ajanlık yaptığı ortaya çıktı.
- Osman Paşa, 1833 yılının Temmuz ayında 10 bin kişilik bir kuvvetle Rize'ye kadar ilerleyerek Aslanbey ve adamlarını kapana kıstırdı.
- Aslanbey kaçamayacağını anlayınca Tahir Ağa'nın yanına sığındı, ancak Tahir Ağa onu teslim etmedi.
- Kars'tan takviye kuvvetler çağrıldı ve Osman Paşa'nın kuvvetleri 30 bin kişiye çıktı, isyancilar kuşatma altına alındı.
- Tahir Ağa'nın geri adım atmaması üzerine Osmanlı ordusu Sürmene ve Rize'ye girerek Lazistan topraklarını ele geçirdi.
- Tahir Ağa'nın kellesi alınırken, aile bireyleri İstanbul'a gönderildi, Aslan Bey ise kuşatmadan kurtularak Ruslara sığınırken kendisinden bir daha haber alınamadı.
- Yaklaşık 20 yıl süren Laz isyanları böylece tamamen bastırılmış oldu.