Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından KPSS ve ÖSYM sınavlarına hazırlık amacıyla sunulan Osmanlı Devleti hakkında kapsamlı bir ders anlatımıdır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin yönetim yapısından başlayarak ekonomi sistemine kadar uzanan geniş bir içerik sunmaktadır. İçerikte Osmanlı'nın mutlakiyetli ve teokratik yapısı, padişahın yetkileri, Divan-ı Hümayun üyeleri, tebaa sistemi, taşra teşkilatı, mahkeme türleri, askeri birimler ve ekonomik kurumlar detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Eğitimci, konuları sınavlarda çıkabilecek soru tipleri açısından açıklamakta ve hafızaya yerleştirmek için kodlama yöntemleri sunmaktadır. Ayrıca Osmanlı'daki para tarihçesi, vergi sistemleri, bankalar ve toprak sistemi gibi ekonomik konular da videoda yer almaktadır.
- 00:06Osmanlı Kültür ve Uygarlığı
- Osmanlı kültür ve uygarlığı KPSS sınavında en az üç soru, bazen dört-beş soruya kadar çıkmaktadır.
- Dağılma döneminden en az iki soru, Osmanlı kültür uygarlığından üç soru çıkmaktadır.
- 00:47Osmanlı Devlet Yönetimi
- Osmanlı, mutlakiyetle yönetilen teokratik bir imparatorluktur; mutlakiyet egemenliğin tek kişiye ait olması, teokrasi ise dine dayalı imparatorluktur.
- Birinci ve ikinci meşrutiyette halk padişahın yanında yönetime katılmıştır.
- 01:30Osmanlı'da Veraset Anlayışları
- Veraset anlayışı, tahta geçmeyi belirleyen kanun veya kuraldır.
- İlk etapta "ülke hanedanın ortak malıdır" anlayışı vardı, ardından "ülke padişah ve oğullarının malıdır" anlayışı getirilmiştir.
- Fatih Sultan Mehmet döneminde kardeş katli yasası uygulanmış, birinci Ahmet döneminde ise ekber ve erşet (en büyük ve akıllı) sistemine geçilmiş, ancak bu sistem de amacına ulaşamamıştır.
- 03:37Osmanlı Hükümdar Ünvanları ve Başkentleri
- Osmanlı'da kullanılan hükümdar ünvanları: Han, Hakan, Bey, Gazi, Hüdavendigar (Allah'ın cengaveri), Padişah, Sultan ve Halife (Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren).
- Osmanlı'nın başkentleri: İlk etapta Söğüt, Domaniç, Karacahisar, Bilecik, Yenişehir; daha sonra Bursa, İznik, Edirne ve son olarak İstanbul olmuştur.
- 05:36Topkapı Sarayı
- Topkapı Sarayı ana hatlarıyla birun (dış saray), enderun (iç saray) ve harem olmak üzere üç bölüme ayrılır.
- Enderun'da devşirmeler eğitim alır ve Hasoda, Büyük Oda, Küçük Oda, Kilerci Odası, Hazine Odası, Seferli Odası gibi birimler bulunmaktadır.
- Harem padişah ve ailesinin yaşadığı yerdir, Babüssade (orta kapı) ise enderun ve birunun birleştiği, padişahın şikayetleri dinlediği yerdir.
- 06:33Divan-ı Hümayun
- Divan-ı Hümayun, devlet işlerinin görüşüldüğü ve karara bağlandığı kurul olup, Orhan Bey tarafından kurulmuştur.
- İkinci Mehmet döneminde sadrazamlar divan başkanı olmuş, ikinci Mahmut döneminde ise Divan-ı Hümayun kaldırılıp yerine nazırlıklar veya Heyet-i Mükela kurulmuştur.
- Divan-ı Hümayun yasama, yürütme ve yargı yetkilerine sahiptir, kararları mühimme defterlerine kaydedilir ve bu kayıtlar nişancı veya reisülküttab'a bağlı katipler tarafından yapılır.
- 09:29Osmanlı Padişahının Yetkileri
- Padişahın yasama ile ilgili yetkileri arasında ferman (yazılı emir), kanun, berat (tayin atama belgesi), kanunname (kanunlar anlamında) ve adaletname (halkın haklarını yöneticilere karşı korumak için yayımlanan belgeler) bulunmaktadır.
- Hatt-ı Hümayun, Tanzimat Fermanı'nın diğer adıdır ve İstanbul'daki Gülhane Parkı'nda emirler halka duyurulduğu için bu isimle anılır.
- Padişahın yargı ile ilgili yetkileri arasında kulluk hakkı (devşirmeler üzerindeki her türlü hakkı) ve müsadere sistemi (ölen veya haksız kazanç elde eden devlet memurlarının mallarına el koyma usulü) bulunmaktadır.
- 12:03Divan-ı Hümayun Üyeleri ve Görevleri
- Vezir-i Azam (Sadrazam), padişahın mutlak vekili olup devleti mührüne sahiptir ve orduyu komuta ettiğinde Serdar-ı Ekrem ünvanını alır.
- Kubbealtı vezirleri, sadrazamın yardımcılarıdır ve sefere çıktıklarında serasker ünvanını alırlar.
- Nişancı, resmi belgelere tuğra çeker, yazışmaları düzenler, dirlik topraklarının kaydını tutar ve fethedilen yerleri tahrir defterlerine kaydeder.
- 14:32Diğer Divan Üyeleri
- Kazasker (Kadıasker), hem milli eğitim hem adalet bakanı görevini yapar, kadı ve müderris atamalarını gerçekleştirir ve divan'daki davaları baktırır.
- Defterdar, maliyeden sorumlu olup gelir-gider dengesi ve bütçe hazırlanmasıyla ilgilenir.
- Kaptan-ı Derya, donanma komutanıdır ve Kanuni döneminde divan üyesi olmuştur.
- 16:44Divan-ı Hümayun Üyelerinin Protokolü ve Osmanlı Toplum Yapısı
- Şeyhülislam (müftü), divanın doğal üyesi değildir, gerekli görüldüğünde divan toplantılarına çağrılır ve divan kararları hakkında fetva verir.
- Reisülküttap, önceleri nişancıya bağlı katiplerin reisiydi, 17. yüzyılın sonlarından itibaren divan üyesi olup dış işlerinden sorumlu olmuştur.
- Osmanlı toplum yapısı yönetenler (berat) ve yönetilenler (reaya/tebaa) olarak ikiye ayrılır.
- 19:49Osmanlı İmparatorluğu'nun Yönetim Sistemi
- II. Mahmut'un "camide Müslümanları, kilisede Hristiyanları, havra'da Yahudileri tanımak" sözü Osmanlılık düşüncesine dayanmaktadır.
- Osmanlı'da halk Müslüman ve gayrimüslim (zımzım) halktan oluşurdu.
- Yönetenler vergiden muaf olup Divan'da temsil edilen askeri veya beratlı sınıf olarak üç kol halinde (seyfiye, ilmiye, kalemiye) düzenlenirdi.
- 20:44Üç Kol Sistemi
- Seyfiye sınıfı (kılıç erbabı) askeri ve idari görevlileri kapsardı; sadrazam, vezirler, kaptan-ı derya, yeniçeri ağası, beylerbeyi, sancakbeyi ve tımarlı sipahiler bu sınıfa dahildi.
- İlmiye sınıfı eğitim, adalet ve diyanet işlerinden sorumlu ulema'yı içerir, devşirme biri bu sınıfa mensup görevli olamazdı.
- Kalemiye sınıfı maliye, bürokrasi ve diplomasi işlerinden sorumlu, defterdar, resul kitap, nişancı gibi görevlileri kapsardı.
- 25:09Taşra Teşkilatı
- Osmanlı taşra teşkilatı eyaletler, sancaklar, kazalar ve köylere ayrılmıştı; eyaletlerin başında beylerbeyi, sancakların başında sancakbeyi vardı.
- Eyaletlerde ve sancaklarda adalet işlerinden kadı, güvenlikten subaşı sorumluydu; kazalarda kadı hem yönetici hem adalet işlerinden sorumluydu.
- Köylere köy kethüdası ve kadı naibi (kadının vekili) getirilir, güvenlik işlerinden yiğitbaşı ve tımarlı sipahiler sorumluydu.
- 26:07Eyalet Yönetimi
- Osmanlı'da üç farklı eyalet tipi vardı: salyanesiz (yıllıksız), salyaneli ve imtiyazlı eyaletler.
- Salyanesiz eyaletler merkeze yakın olup beylerbeyi tarafından yönetilir, dirlik sistemi uygulanırdı ve maaş verilmezdi.
- Salyaneli eyaletler merkeze uzak olup yöneticileri salyane (maaş) alırdı ve iltizam sistemi uygulanırdı.
- 29:21İmtiyazlı Eyaletler
- İmtiyazlı eyaletler özerk bağlı beylik ve hükümetlerdi, içlerinde serbestlik vardı, yıllık vergi verir ve savaş zamanında asker gönderirlerdi.
- İmtiyazlı eyaletler Kırım, Eflak, Boğdan, Erdel ve Hicaz'dı; Kırım'dan genellikle vergi alınmazdı.
- Eflak ve Boğdan'a "memleketeyn", Erdel'e "Transilvanya", Mekke ve Medine bölgesine "Harameyn" denirdi.
- 30:59İltizam Sistemi ve Garp Ocakları
- İltizam sisteminde mültezimler uzak eyaletlerden vergiyi peşin hazineye yatırır ve yıl içerisinde halktan taksitler halinde toplardı, bu sistemde temel amaç hazineye nakit para girişini sağlamak idi.
- Garp ocakları olarak anılan eyaletler Tunus, Cezayir ve Trablusgarp'tır ve Osmanlı topraklarının batısındadır.
- İkinci Mahmut döneminde ayanları dizginlemek için "Senedi İttifak" adlı sözleşmeye imza atılmıştır.
- 32:40Osmanlı'da Mahkemeler
- Osmanlı'da şeriat mahkemeleri Müslüman vatandaşların, cemaat mahkemeleri ise gayrimüslim vatandaşların davalarına bakarken, konsolosluk mahkemeleri yabancı devlet vatandaşlarının davalarına hizmet verirdi.
- Nizamiye mahkemeleri 19. yüzyılda hem Müslüman hem gayrimüslimlerin davalarına bakmak amacıyla açılmıştır.
- E-ticaret mahkemeleri 19. yüzyılda kurulmuş ve ticari uyuşmazlıklara bakmıştır.
- 33:32Osmanlı'da Hukuk Değişiklikleri
- İkinci Mahmut döneminde müsadere kaldırılmış, devlet memurlarına ceza kanunnamesi çıkarılmış ve hükümet ile halk arasındaki davalar için Meclis-i Vala Ahkam Madde kurulmuştur.
- Nezaret-i Deavi ve Adevi (Adalet Bakanlığı) kurulmuş ve Abdülaziz döneminde Divan-ı Ahkam-ı Adliye (Yargıtay) kurulmuştur.
- Devlet Şura Danışma Kurulu (Danıştay) ve Divan-ı Ali Muhasebat (Sayıştay) Osmanlı'da günümüzdeki kurumların temellerini atmıştır.
- 34:57Kadı'nın Görevleri
- Kadı hem yönetici hem de adalet işlerinden sorumluydu; savcılık, noterlik, vakıfları denetleme, halkın şikayetlerini merkeze iletme ve arazi kayıtlarını denetleme görevlerini üstlenirdi.
- Kadı müfettişlik görevi de yapardı, belediye işlerini yürütür, kazaları yönetirdi ve vergilerin toplanmasına yardımcı olurdu.
- Kadı nikah kıyardı ve olağanüstü hallerde avarız vergisi toplardı.
- 35:54Osmanlı Ordusu ve Kapıkulu Sistemi
- Osmanlı ordusu kapıkulu ordusu, eyalet ordusu, yardımcı kuvvetler ve donanma olmak üzere dört ana gruba ayrılırdı.
- Pençik veya devşirme sistemi, ele geçirilen esirlerin beşte birinden askeri alanda yararlanılmasıdır; daha sonra Balkanlar'da ele geçirilen bölgelerde Hristiyan ailelerden birer tane evlat alınarak Anadolu'daki Müslüman ailelerin yanına gönderilirdi.
- Acemi olanlar ocağına gönderilen çocuklar burada ilk askeri eğitim alır, sonra ilgi ve alakalarına göre diğer ocaklara alınırdı.
- 37:30Kapıkulu Ordusu Özellikleri
- Murat kapıkulu ordusunun temellerini attı, kapıkulu ordusu merkez (hassa) ordusuydu ve profesyonel askerlerden oluşurdu.
- Kapıkulu ordusu üç ayda bir ulufe (Büyük Selçuklularda biste gani) adıyla maaş alırdı, sefere çıktıklarında sefer bahşişi, padişah değişikliğinde cülus bahşi alırlardı.
- Kapıkulu ordusu esamelerde (isimlerinin kaydedildiği defter) kaydedilirdi ve ana hatlarıyla kapıkulu piyadeleri ve kapıkulu süvarileri olmak üzere ikiye ayrılırdı.
- 38:54Kapıkulu Ocağıları
- Yeniçeriler en önemli birimdi, evlenmeleri, çoluk çocuk sahibi olmaları ve farklı bir işle uğraşmaları yasaktı.
- Cebeciler ordunun silah bakımı ve onarım işleriyle, topçu ocağı topları savaş meydanlarına taşıyan birimdi.
- Lağımcılar yere tüneller kazarak kaleleri ele geçirme çabalarında, humbaracılar ise havan topu ve el bombası yapımı ile uğraşan ocaklardı.
- 40:45Osmanlı Ordusunun Birimleri
- Kapıkulu süvarileri (altı bölük halkı) atlı birimlerdir ve padişahın çadırını koruyan silahtarlar ve sipahiler, saltanat sancaklarını koruyan sağ ve sol ulufeciler, hazineyi koruyan sağ ve sol gariplerden oluşur.
- Eyalet ordusu içinde tımarlı sipahiler en kalabalık birimdir, maaş almayıp delik sahipleri tarafından desteklenir, özbeöz Türklerdir ve cebeli (zırhlı teçhizatlı asker) olarak da adlandırılır.
- Akıncılar sınır öncü birlikleridir, düşman hakkında bilgi toplar ve ani yıpratıcı akınlarda bulunurlar; akıncılık babadan oğula geçer ve Osmanlı'da malkoçoğlu, mihaloğlu, turahanoğlu, evrenizoğlu gibi önemli akıncı aileleri vardır.
- 42:49Diğer Ordusunun Birimleri
- Azaplar (Arapça bekar anlamında) savaşta ön safta yer alan Türk gençlerinden oluşan birliklerdir; derbençiler (derbent geçit anlamında) geçitleri ve yolları korurken, yaya ve müsellemler Orhan Bey döneminde kurulan ilk düzenli ordu birimidir.
- Sakalar savaş sırasında ordunun su ihtiyacını karşılarken, turnalar (tatarlar, turna kuşundan) savaş sırasında haberleşmeyi sağlayan birimdir; deliler (ön safta yer alması nedeniyle) içinde mermer işçilerinden oluşan tokatçılar da vardır.
- Ebeşliler sınırlardaki kaleleri korurken, yörükler göçebe Türklerden oluşur; voynuk martolos Hristiyan Bulgarlardan oluşan atların bakımından sorumlu askeri birimdir ve martoloslar dağ geçitlerini koruyan, istihbarat toplayan birimdir.
- 44:16Diğer Ordusunun Birimleri ve Donanma
- Bozanalar savaş sırasında naralar atarak düşmanı yıpratan sınıf, meşaleciler gece yürüyüşlerinde yolu aydınlatan sınıf, cerrah horlar ise ordu geri hizmetinde yer alan Hristiyan unsurlardır.
- Yardımcı kuvvetler bağlı beylik ve hükümetlerin gönderdiği kuvvetlerdir ve Kırım, Eflak, Boğdan, Erdel gibi yerlerden gelen birliklerden oluşur.
- Osmanlı'da kaptan-ı deryalık makamı Kanuni döneminde kurulmuş, ilk donanma Orhan Bey döneminde Karasuğullarının alınmasıyla elde edilmiş, ilk tersane Karamürsel'de, ilk büyük tersane Gelibolu'da Yıldırım Beyazıt döneminde kurulmuştur.
- 45:44Donanma ve Havacılık
- Donanmanın en güçlü dönemi Kanuni döneminde olmuştur; Barbaros Hayrettin Paşa, Piri Reis, Seyda Ali Reis, Murat Reis, Salih Reis önemli denizcilerdir ve deniz askerine levent veya azap (bekar Türk gençlerinden oluşan ön safta mücadele eden biri) denir.
- İlk zırhlı donanma Abdülaziz döneminde kurulmuş ve Osmanlı üçüncü büyük filoya sahip olmuştur; kürekle yol alan gemilere genel olarak çektirir ve çeki tarzı gemiler kalite, kadırga, mavna, fırkate, karamürsel, kütük, başdar'dır.
- Donanmanın başı kaptan-ı derya'dır ve bulunduğu gemiye baş tarda veya kapudane denilir; Osmanlı'da ilk havacılık faaliyetlerini Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa 1911'de Trablusgarp Savaşı sırasında başlatmıştır.
- 47:15Osmanlı Ekonomisi
- İlk bakır para Osman Bey döneminde "mangır" olarak adlandırılmış, ilk gümüş para Orhan Bey döneminde "akçe" olarak adlandırılmış, ilk altın para Fatih döneminde "sikke-i hasene" veya "sultani" olarak adlandırılmıştır.
- İlk ayarı düşük akçe Fatih'in ilk saltanatı döneminde yeniçerilere buçukta ödeme yapması nedeniyle başlamış, yoğun olarak üç Murat döneminde olmuştur; paranın ayarının düşürülmesine tahşiş denir.
- İlk kağıt para Abdülmecid döneminde "kaime" olarak basılmış, bu dönemde basılan metal madeni paraya ise "mecidiye" adı verilmiştir.
- 48:35Osmanlı Vergileri
- Osmanlı'da öşr, Müslümanlardan alınan onda bir oranındaki ürün vergisidir, Müslümanlardan alınan arazi vergisine resmi çift denir.
- Gayrimüslimlerden beşte bir oranında alınan ürün vergisine haraç, gayrimüslimlerden alınan arazi vergisine resmi ispenç denir.
- Cizye, gayrimüslim sağlıklı erkeklerden askerlik yapmadıklarından dolayı alınan korunma vergisidir; anam (Arapça koyun/keçi anlamında) küçükbaş hayvancılıkla uğraşanlardan alınır, avarız ise olağanüstü hal vergisidir.
- 50:07Osmanlı Ekonomik Kavramlar
- Mekkari taifesi, ticaret yolları üzerinde taşımacılık yapanlara verilen isimdir.
- Menzil teşkilatı, taşımacılığı düzenleyen ve haberleşmeyi sağlayan kurumlardır.
- Hacegi, sermaye sahibi ve uluslararası ticaret yapan taifedir.
- 50:48Osmanlı Ekonomik İlkelere Giriş
- İhtisap ağası, günümüzdeki Türk Standartları Enstitüsü başkanının görevini yapar ve üretilen malların standartlara uygunluğunu denetler.
- Gedik, isyeri açma belgesi veya ruhsat anlamına gelir.
- Osmanlı klasik döneminde etkili olan üç önemli ekonomik ilke vardır: iaşecilik, fiskalizm ve gelenekçilik.
- 51:20Osmanlı Ekonomik İlkelere Devam
- İaşecilik, piyasada uygun fiyata yeterli miktarda mal bulundurmaya çalışmaktır.
- Fiskalizm, hazineye ait gelirleri mümkün olduğunca yüksek seviyede tutmayı amaçlar.
- Gelenekçilik, mevcut ekonomik düzenin bozulmasını engellemeye çalışır.
- 51:59Ekonomik Kavramlar ve Bankalar
- Merkan talizm, coğrafi keşiflerden sonra bir ülke ne kadar çok altına, paraya, gümüşe sahipse o kadar zengin sayıldığı sistemdir.
- Makyavelizm, amaca ulaşmak için her yolu mübah gören bir anlayıştır.
- Bezirgan, büyük tüccar anlamına gelir.
- 52:34Osmanlı'da Bankalar
- Bank Dersaadet, Abdülmecid döneminde kurulan ilk Osmanlı bankasıdır ve İspanya'dan gelen Yahudi bankerler tarafından kurulmuştur.
- Banka Osmanisi, İngiliz destekli ve Fransızlar da kısmen destek vermiş, para basma yetkisi olan bir bankadır.
- Banka Osmanisi, Abdülaziz döneminde "Banka Osmanisi Şahane" adını almıştır.
- 53:35Memleket Sandıkları ve Osmanlı Milli İtibari Bankası
- Memleket sandıkları, Mithat Paşa önderliğinde çiftçilere kredi sağlamak amacıyla kurulmuştur.
- İkinci Abdülhamit döneminde memleket sandıkları, menafi sandıkları ve emniyet sandığı birleştirilerek ziraat bankası'na dönüştürülmüştür.
- Osmanlı Milli İtibari Bankası, İttihat ve Terakki tarafından para basma yetkisinin yabancı bankalardan alınması amacıyla kurulmuştur ve Cumhuriyet döneminde İS Bankası'na devredilmiştir.