Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Osmanlı Devleti'nin kültür ve medeniyeti dersinin bir bölümüdür. Eğitimci, öğrencilere Osmanlı Devleti'nin idari ve sosyal yapısını detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin taşra teşkilatı, vergi ve hukuk sistemleri ile sosyal yapısı üzerine odaklanmaktadır. İlk bölümde eyalet sistemi, idari birimler ve yöneticiler tanıtılmakta, ikinci bölümde iltizam, malikane ve muaccele sistemleri açıklanmakta, son bölümde ise millet sistemi, "hakkaniyet çemberi" ve Osmanlı'daki sosyal kurumlar ele alınmaktadır.
- Ders, sınavlarda sık karıştırılan salyaneli ve tımar sistemlerini karşılaştırarak vurgulamakta ve vakıf sistemi hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca gelecek derslerde taşra teşkilatı, hukuk, toprak yönetimi, eğitim ve bilim insanları konularının işleneceği belirtilmektedir.
- 00:24Osmanlı Devleti'nin Taşra Teşkilatı
- Osmanlı Devleti'nin klasik eyalet sistemi veya taşra teşkilatı 1840 tarihine kadar aynı şekilde devam etmiştir.
- Osmanlı Devleti'nin en küçük idari birimi köy, en büyük idari birimi ise eyalettir.
- Köylerin yöneticisi muhtar (eski ismi kethüda), kazaların yöneticisi kadı, sancakların yöneticisi sancakbeyi ve eyaletlerin yöneticisi beylerbeyi olarak geçer.
- 01:12Eyaletlerin Türleri
- Osmanlı Devleti'nin en büyük idari birimi olan eyaletlerin sayısı en çok 36'dır.
- Eyaletler yurtlu ocaklık, salyaneli, salyanesiz ve imtiyazlı olarak ayrılır.
- İmtiyazlı eyaletler, vergi veya asker verme konusunda ayrıcalık sağlayan yerlerdir; Hicaz bölgesi, Eflak-Boğdan, Erdel ve Kırım gibi bölgeler bu kategoride yer alır.
- 02:16Yurtlu Ocaklık Toprakları
- Yurtlu ocaklık toprakları, aşiret yapısının çok olduğu Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde uygulanmıştır.
- Osmanlı Devleti, aşiret liderlerine vergi toplama, insanlarla ilgili işler yapma ve isyancıları topraklarından uzak tutma gibi yönetimsel haklar vermiştir.
- Hakkari (dünce), Tunceli gibi bölgeler yurtlu ocaklık topraklarıdır.
- 02:46Salyaneli ve Salyanesiz Eyaletler
- Salyane, yıllık verilen maaş anlamına gelir; salyanesiz eyaletlerde devlet memurlarına maaş verilmez.
- Salyanesiz eyaletlerde, memurlara toprak verilir ve tımar sistemi uygulanır; bu eyaletler genellikle verimli topraklardır (Adana, Çukurova, Sivas, Konya, Karaman, Rumeli, Bosna).
- Salyaneli eyaletlerde devlet memurlarına maaş verilir, toprak verilmez ve tımar sistemi uygulanmaz; bu eyaletler genellikle çöl iklimi olan yerlerdir (Mısır, Tunus, Cezayir, Trablusgarp).
- 06:40Salyaneli Eyaletlerde Vergi Sistemi
- Salyaneli eyaletlerde vergiler toplu şekilde toplanır ve bir defada ödenir.
- Salyaneli eyaletlerde vergilerin toplanması zor olduğu için iltizam adı verilen bir ihale sistemi uygulanır.
- İltizam, salyaneli eyaletlerdeki vergilerin ihale yoluyla birisine verilmesidir; en yüksek teklif veren ihaleyi kazanır.
- 07:40İltizam Sistemi
- İltizam, Salyaneli eyaletlerde vergilerin yıllık toplanma ihalesine verilen isimdir ve ihaleyi kazanan kişiye mültezim denir.
- Mültezim, vergileri devlet adına toplamakla görevli olan kişidir ve her ay halktan vergi toplar.
- İltizam sisteminde devlet acil para ihtiyacı giderirken, mültezim de kazandığı vergiden daha fazla gelir elde ederek güçlenir ve zamanla "ayan" olur.
- 09:46Malikane ve Muasıl
- İltizam sisteminde her sene bir defa ihale yapıldığı halde, devlet zamanla savaş tazminatları ödemek zorunda kaldığında mültezimlere ömür boyu vergi toplama hakkı vermiş, bu duruma malikane denir.
- İltizam sistemi, İlahiyat Fermanı ile kaldırıldıktan sonra Tanzimat döneminde devlet kendi memurlarını atamıştır.
- Buharlı gemilerin geliştirilmesiyle uzak eyaletlere ulaşımın hızlanması, devletin kendi memurlarını göndermesini kolaylaştırmıştır.
- 11:01Salyaneli ve Salyansız Eyaletler
- Salyaneli eyaletlerde vergi toplanan, maaş verilen ve tımar uygulaması yapılmayan verimli topraklardır (İstanbul ve Anadolu).
- Salyansız eyaletlerde vergi toplanmayan, maaş verilmeyen ve tımar uygulaması yapılmayan kurak veya zorlu coğrafi özelliklere sahip yerlerdir (Mısır, Trabzon gibi).
- Sınavlarda salyaneli ve salyansız eyaletleri karıştırmamak önemlidir.
- 12:24Osmanlı Hukuk Sistemi
- Osmanlı hukuk sistemi, İslam esasları, Türk gelenekleri ve fethedilen bölgelerdeki uygulamalara dayanır.
- Osmanlı'da iki tür kadılık vardır: Taht kadısı (İstanbul, Bursa, Edirne gibi başkentlerde) ve mevleviyet kadısı (diğer bölgelerde).
- Kadılar bir bölgenin noteri, vergi toplanmasına yardımcı olur ve görev süreleri en fazla iki yıldır.
- 14:04Şuhudul-Hal ve Tanzimat Mahkemeleri
- Kadılar, karar vermeden önce bölgedeki saygıdeğer kişilere danışır, bu duruma şuhudul-hal denir.
- Kadılar, evliliklerin çitlerini tutan ve mirasçılık durumlarını ölçen bir defter tutar, bu deftere "tk" denir.
- Osmanlı'da Tanzimat dönemine kadar klasik mahkemeler (şeri, cemaat, konsolosluk) ve Tanzimat sonrası nizamiye ve ticaret mahkemeleri (karma mahkemeler) vardır.
- 16:24Osmanlı Devleti'nin Millet Sistemi
- Osmanlı Devleti, 72 milletten oluşan millet sistemi ile yönetiliyordu.
- Osmanlı'da halk din ayrımıyla yönetiliyordu; Müslümanlar ve gayrimüslimler olarak ayrılıp farklı muamele görürlerdi.
- Müslümanlar öşür (10%) verirken, gayrimüslimler haraç (12%) verirdi ve gayrimüslimler askere gitmek yerine cizye vergisi öderdi.
- 17:05Hakkaniyet Çemberi
- Osmanlı'da adalet sağlamak amacıyla "hakkaniyet çemberi" kullanılırdı.
- Adalet, kanun, ordu, servet (hazine) ve millet arasında bir döngü oluşturulurdu.
- Adalet sağlanır, kanun korunur, ordu desteklenir, servet milletten toplanır ve padişah bu döngüyü yönetirdi.
- 18:09Osmanlı'da Sosyal Kurumlar
- Osmanlı'da "dar" ile başlayan kurumlar (dar=kurum anlamına gelir) vardı; darül lacize (yoksullar için barınak), darüşşafaka (eğitim kurumu), darül eytam (yetimler yurdu) gibi.
- Darülbedayi (tiyatro), darülelhan (sanat evi) gibi kültürel kurumlar da vardı.
- Hilal-i Ahmer (Kızılay), Donanma Cemiyeti (milli piyango sistemiyle gemi satın alma) gibi kurumlar da Osmanlı'da faaliyet gösteriyordu.
- 19:45Vakıf Sistemi
- Osmanlı'da iki tür vakıf vardı: normal vakıflar ve avarız vakıfları.
- Normal vakıflar genel olarak yeni yapıların inşasını, avarız vakıfları ise mevcut yapıların onarımını yapardı.
- Vakıfların yöneticilerine mütevelli heyeti denirdi.