Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan ve Sinan adlı bir öğrenciyle etkileşimli bir şekilde ilerleyen Osmanlı Devleti kültür ve medeniyet dersidir.
- Video, Osmanlı Devleti'nin sosyal ve askeri kurumlarını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak "hakkaniyet çemberi", "millet sistemi", "surname" ve vakıf teşkilatları gibi sosyal kurumlar anlatılmakta, ardından Osmanlı toplumunun üç ana sınıfı (seyfiye, ilmiye ve kalemiye) açıklanmaktadır. Son bölümde ise Osmanlı ordusunun tarihi, devşirme sistemi, kapıkulu ocakları, kara ve deniz kuvvetleri detaylı olarak incelenmektedir.
- Videoda ayrıca Darülaceze, Darüşşafaka, Darülbedayi gibi önemli vakıf teşkilatları ile Osmanlı'nın deniz gücü tarihçesi, ünlü denizcileri ve askeri birimleri hakkında bilgiler verilmektedir. Eğitimci, öğrencilere sınav hazırlığı için önemli noktaları vurgulayarak dersi sonlandırmaktadır.
- 00:03Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyet Ünitesi
- Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyet ünitesinin ikinci kısmı olan sosyal kurumlar ve ordu kısmı birlikte işlenecek.
- Video uzunluğu 50 dakika-1 saat arası olup, üniversite eğitiminde de benzer uzunlukta dersler olduğu için öğrencilerin alışması gerekiyor.
- 00:54Osmanlı Devleti'nin Sosyal Yapısı
- Osmanlı Devleti'nde şehirler ve yönetenlerin yanı sıra "millet sistemi" adı verilen bir sistem vardı.
- Osmanlı Devleti'nde ırk ayrımı yapılmaz, insanlar din ve mezhep yönünden ayrılırdı.
- Osmanlı Devleti adaleti toplumda sağlayabilmek için "hakkaniyet çemberi" adı verilen bir sistem kullanmıştır.
- 01:39Hakkaniyet Çemberi
- Hakkaniyet, insanlara hakkını ve hukukunu tam teslim etme durumudur.
- Hakkaniyet çemberinde çemberin ortasına "adalet" yazılır ve çevrildiğinde adaletin sağlanması için gerekli unsurlar ortaya çıkar.
- Adalet için kanun gereklidir, kanun korunması için ordu, ordunun kurulması için servet, servetin toplanması için vergi ve verginin toplanması için padişah gereklidir.
- 03:31Millet Sistemi
- Osmanlı Devleti, mezhepsel farklılıklar nedeniyle insanları din ve mezhepsel yönden yönetmiştir.
- Müslümanlar mezheplerine göre, gayrimüslimler ise kendi dinlerine göre yargılanırdı.
- Osmanlı Devleti toplumunu din ve mezhepsel şekilde örgütlü bir şekilde yönetmesine "millet sistemi" denir.
- 05:44Surname
- Osmanlı Devleti'nde düğün, şenlik, sünnet gibi toplumsal organizasyonların tutulduğu deftere "surname" adı verilirdi.
- Surname defterlerinde düğün, nişan, kına, bir kız isteme, şenlik, panayır gibi toplumsal olayların bilgileri kaydedilirdi.
- 07:15Vakıf Teşkilatı
- Vakıflar Türk tarihinde ilk defa Uygurlarda görülen, Osmanlı Devleti'nde ise Orhan Bey döneminde inşa edilen önemli bir kurumdur.
- Vakıflar imalathane açar, yetim çocukları korur, insanların okumalarını sağlar ve günümüzde üniversite öğrencilerine burs verir.
- Vakıflar ikiye ayrılır: normal vakıf ve avarız vakıfı (olağanüstü vakıf).
- 08:45Vakıf Yönetimi
- Vakıflar bir kişi tarafından değil, en az yedi kişilik bir heyet tarafından yönetilir.
- Vakıf yöneticilerine "mütevelli heyeti" denir.
- Vakıf yönetimi için yedi kişinin bilmesi gereklidir çünkü para kaçırma riski vardır ve bu sayede hırsızlık olayları önlenir.
- 09:48Vakıf ve Avarız Vakıfları
- Normal vakıflar, olağan durumlarda (örneğin cami inşaatı) işleri yapan vakıflardır.
- Avarız vakıfları ise olağanüstü durumlarda (deprem, sel, fırtına gibi) cami gibi binaların onarımını yapan vakıflardır.
- Avarız kelimesi aynı zamanda Osmanlı'da olağanüstü durumlarda alınan vergi çeşidini de ifade eder.
- 11:16Osmanlı'daki Vakıfsal Kuruluşlar
- Osmanlı'da vakıfsal yöntemle birçok kurum açılmıştır: Darülaceze, Darüşşafaka, Darül-Eytam, Darülbedayi, Darülelhan, Hamidiye Eftal, Donanma Cemiyeti, Hilal-i Ahmer Cemiyeti, Himaye-i Eftal ve Darülfünun.
- Dar kelimesi başa geçerse "kurum" anlamına gelir, sona geçerse "ve" anlamına gelir.
- Darülaceze, yaşlı ve hasta bakımevleridir (günümüzde huzurevleri gibi).
- 13:19Darüşşafaka ve Darül-Eytam
- Darüşşafaka, annesi veya babası ölmüş, yokluk içinde olan çocukların eğitim ve barınma ihtiyaçlarını karşılayan kurumdur.
- Darül-Eytam, yetimler yurudur ve özellikle Birinci Dünya Savaşı sonrası Çanakkale'de şehit kalan babaların çocukları için açılmıştır.
- Birinci Dünya Savaşı'nda 800 bin ile 1 milyon arasında erkek öldü, bunların çoğu evliydi ve yaklaşık 1,5 milyon yetim çocuk ortaya çıkmıştır.
- 15:21Diğer Vakıfsal Kuruluşlar
- Darülbedayi, tiyatro anlamına gelir ve Tanzimat döneminde başlamıştır.
- Darülelhan, nağme evi anlamına gelir ve günümüzde konservatuvara tekabül eder.
- Hamidiye Eftal, 4-6 yaş arası çocukların bakımını sağlayan ilk büyük çocuk hastanesidir ve günümüzde Şişli Eftal Hastanesi olarak hizmet vermektedir.
- 17:32Donanma Cemiyeti
- Donanma Cemiyeti, topladığı parayla Osmanlı Devleti'ne gemi alıp hibe eden bir vakıftır.
- Bu cemiyet Goben, Yavuz, Midilli, Reşadiye ve Osman gibi birçok gemiyi Osmanlı Devleti'ne kazandırmıştır.
- Osmanlı halkı, devletin ülkeye yaptığı hizmetleri gördüğünde ciddi miktarda para bağışlamıştır.
- 19:29Donanma Cemiyeti ve Para Toplama Yöntemleri
- Donanma Cemiyeti, Sultan Abdülaziz'in yüzüğünü kura çekimi ile vererek para topladı, her bilet 10 lira tuttu.
- Günümüzde de Atatürk'ün kravat iğnesi gibi manevi değer taşıyan eşyalar milli piyango ile satılarak para toplanabilir.
- Donanma Cemiyeti, Osmanlı'nın son dönemlerinde önemli bir rol oynadı ve Abdülaziz'in dünyanın üçüncü en büyük deniz filosunu kurmasına yardımcı oldu.
- 22:47Osmanlı'da Sosyal Kurumlar
- "Ahmer" günümüzde "kızıl ay" anlamına gelir.
- "Himaye" günümüzde "esirgeme kurumu" olarak tanımlanabilir.
- "Darülfünun" Osmanlı Devleti'nin ilk ve tek üniversitesiydi ve günümüzdeki adı İstanbul Üniversitesi'dir.
- 23:53Osmanlı'da Yönetici Sınıflar
- Osmanlı'da yönetici grupları "seyfiye", "ilmiye" ve "kalemiye" olarak üç gruba ayrılırdı.
- "Seyfiye" kılıç ehli olanlar, yani yöneticiler ve askerlerden oluşurdu.
- "Ilmiye" sınıfı din, hukuk ve eğitim alanlarında görev yapanlardan oluşurdu.
- "Kalemiye" sınıfı kalem tutan memurlardan oluşurdu, ancak müderrisler (öğretmenler) genellikle kalemiye değil ilmiye sınıfına girerdi.
- 31:43Osmanlı Devleti'nde Ordu Sistemi
- Osmanlı Devleti kurulduğunda (Osman Bey zamanında) düzenli bir ordu yoktu, sadece gaziler, alpler, alperenler ve ahiler vardı.
- İlk düzenli ordunun kurucusu Orhan Bey'dir ve bu ordunun adı "yaya ve müsellem" (müsellem: asker demek) idi.
- Birinci Murat, Edirne'de kapıkulu (yeniçeri) ocağını kurmuş ve daha sonra bayağı ocakları da donanmayla birlikte faal altına almıştır.
- 32:21Ordu'nun Önemi ve Değişimi
- Osmanlı Devleti'nde ordu çok önemlidir çünkü fetih hareketleri var.
- Ordu ilk kurulduğunda "ocak devlet içindir" (asker devlet içindir) diyordu, ancak zamanla "devlet ocak içindir" (devlet asker içindir) diyerek anlayış değişmiştir.
- Ordu'daki bu bozulmanın göstergeleri arasında padişahların zindanda öldürülmesi, yeniçeri isyanları ve ordunun siyasete müdahalesi bulunmaktadır.
- 33:43Kapıkulu Ocağı ve Asker İhtiyacı
- Birinci Murat kapıkulu ocağını kurduktan sonra asker ihtiyacını karşılamak için Selçuklu Devleti'nde uygulanan "pençik" sistemi (beşte biri) uygulandı.
- Pençik sisteminde esir edilen askerlerin beşte biri alınıyordu, bu sistem Osmanlı'nın her savaşı kazanmasına bağlıydı.
- Pençik sisteminin yetersizliğini gören Yıldırım Beyazıt ve Çelebi Mehmet, devşirme modeline geçiş için kanunlar çıkardılar.
- 36:29Devşirme Sistemi
- Devşirme sisteminde gayrimüslim ailelerden çocuklar alınıp, süt parası verilirdi.
- Alınan çocuklar Türk ailelere yerleştirilir, Müslümanlaştırılırdı ve Enderun Mektebi'nde eğitim görürlerdi.
- Başarısız olanlar askeriyeye alınırken, başarılı olanlar kalem tutabilirdi.
- 39:12Kapıkulu Ocağı ve Maaş Sistemi
- Kapıkulu ocağı merkez ordusu anlamına gelir ve merkez değiştiğinde ordu da oraya taşınırdı.
- İstanbul'da bulunan kapıkulu ocağında askerlere üç ayda bir verilen maaşa "ulufe" denirdi.
- Padişah tahta çıktığında veya sefere çıktığında askerlere dağıtılan bahşişe "cülus bahşişi" denirdi ve bu bahşiş ortalama bir askerin üç aylık maaşına eşitti.
- 41:47Ordu Yapısı
- Osmanlı Devleti'nde ordu, kara kuvvetleri ve deniz kuvvetlerinden oluşurdu.
- Hava kuvvetleri Osmanlı'nın son döneminde vardı ve bireysel çabalarla (seveci hürkuşlar gibi) devam etmiştir.
- 42:25Osmanlı Deniz Kuvvetleri
- Osmanlı Devleti'nin deniz gücüne erişmesi, Karesioğulları (Karesi) bölgesine (Balıkesir-Çanakkale) son vermesiyle olmuştur.
- Osmanlı Devleti'nin ilk Kaptan-ı Deryası Karamürsel Alp'tır, Barbaros Hayrettin Paşa değil.
- Barbaros Hayrettin Paşa, Divan'a katılan ilk Kaptan-ı Derya'dır ve Preveze Deniz Savaşı'nı kazanmasıyla önem kazanmıştır.
- 44:40Deniz Kuvvetleri Hakkında Bilgiler
- Deniz kuvvetlerinin komutanlığına "Kaptan-ı Derya" ismi verilir.
- Deniz askerlerine "Levent" adı verilir.
- Karesioğulları beyliğinden Ece, Halil, Hacı İlbeyi gibi adamlar Osmanlı Devleti'ne geçerek denizciler yetiştirmiştir.
- 45:18Osmanlı'nın Ünlü Denizcileri
- Osmanlı Devleti'nin yetiştirdiği ünlü denizciler arasında Barbaros Hayrettin, Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Piri Reis, Seydi Ali Reis, Turgut Reis, Oruç Reis, Hızır Reis, Piyale Paşa ve Çalıbey bulunmaktadır.
- Çaka Bey, Osmanlı Devleti'nde yetişen bir denizci değildir çünkü 1181 yılında şehit edilmiş ve Osmanlı Devleti 1299'da kurulmuştur.
- Karesioğulları'dan gelen denizciler arasında Hacı İlbeyi, Çalıbey, Evrenos, Gazi Turgut, Ali Reis, Barbaros Hayrettin Paşa, Baltaoğlu Süleyman Paşa, Piri Reis, Kemal Reis ve Seydi Ali Reis bulunmaktadır.
- 48:07Kara Kuvvetleri
- Kara kuvvetleri üç gruba ayrılır: Kapıkulu, Eyalet Askerleri ve Yardımcı Kuvvetler.
- Yardımcı Kuvvetler, bağlı beylik ve devletlerin gönderdiği kuvvetlerdir.
- Eyalet Askerleri ordunun en kalabalık kısmıdır.
- Eyalet Askerleri arasında yaya ve müsellemler, tımarlı sipahiler, azap veya azepler, turnalar, deliler, yörükler, akıncılar, sakalar, tatarlar, derbenciler ve köprücüler bulunmaktadır.
- 50:34Osmanlı Devleti'nin Asker Sistemi
- Osmanlı Devleti'nin ordusu, kapıkulu ocağına dönüştürüldükten sonra merkez ordusu olarak kaldı ve eyalet askerleri ikinci plandaydı.
- Sakaya askerler su ihtiyacını karşılıyor, tımarlı sipahi ise ordunun en kalabalık kısmını oluşturuyordu.
- Azepler grubu, bekar çiftçi erkeklerden oluşuyordu.
- 51:47Beşte Bir Sistemi
- Beşte bir sistemi, Osmanlı Devleti'nin savaşlarda acil asker ihtiyacı karşılamak için kullandığı bir yöntemdi.
- Bu sistemde, bölgedeki müslüman mahallelerine yeniçeri ağası'nın gönderdiği kişiler girerek her beş kişiden birini askere alıyordu.
- Eğer beş kişiden bir erkek çocuk bulunamazsa, babayı askere alıyorlardı.
- 54:19Deliler ve At Eğitimleri
- Deliler, savaşlarda en önde giden askerlerdi ve ağırlıkla kılıç, yay ve ok kullanırlardı.
- "Deli" terimi, akıl sıkıntısı anlamında değil, cesaretli anlamında kullanılırdı.
- Deliler, mermerle çalışırlar ve at eğitimleri yaparlardı; atın boyun tarafına bir şey yerleştirip vurarak atı devirmeye çalışırlardı.
- 56:20Osmanlı'da Akıncılar ve Serdengeçler
- Akıncılar genç çocuklar olup düşmanın hareketlerini takip eden, sınır köylerinde oturan ve yurtluk verilen bir gruptır.
- Akıncıların içinde önemli bir gruptur serdengeçler, yakalandıklarında öldürüleceğini bildikleri, toprağın içine girip bilgi toplayan kişilerdir.
- Tatarlar günümüzde Türkleşmiş Moğollara verilen isimdir ve Sincan, Polatlı, Eskişehir bölgelerinde hem Kırım Tatarları hem de farklı bölgelerden gelen Tatarlar bu adla anılır.
- 57:54Derbentçiler ve Kapıkulu Ocağı
- Derbent yokuş yukarı, dağ ve geçitlerin olduğu bölgelerdir ve Osmanlı Devleti için kritik öneme sahiptir.
- Derbentçilerin görevi köprücülerin yaptığı gibi, bazı köprüleri çekerek yerleştirmek ve geçiş izni vermemektir.
- Kapıkulu ocağı ikiye ayrılır: süvariler kısmı ve yayalar kısmı.
- 59:14Acemi Oğlanlar Ocağı ve Eğitim Süreci
- Acemi oğlanlar askere getirildikten sonra üç sene eğitim görürler.
- Eğitim süresince silah, koşu, yakın dövüş, funko, tüfek ve tüfeksiz hareketler, tören yürüyüşü gibi eğitimler alırlar.
- Acemi birliği eğitiminde askerlikte yapamayacakları hareketleri (ayı saldırısına karşı tepki gibi) da öğretilir.
- 1:04:41Usta Birliklerine Geçiş ve Sınıflandırma
- Acemi birliği bittikten sonra usta birliklerine geçiş yapılır, bu duruma "kapıya çıkma" veya "bedergah" denir.
- Komutanlar her asker için rapor verir ve askerler usta birliklerine göre sınıflandırılır.
- Usta birlikleri arasında yeniçeri ocağı, cebeci ocağı, topçu ocağı, top arabacıları ocağı, bostancı ocağı ve lağımcı ocağı bulunmaktadır.
- 1:06:42Lağımcı Ocağı ve Humbara Ocağı
- Lağımcılar "yerin altı" anlamına gelen lağım kelimesinden gelir ve köprüleri havaya uçurmakla görevlidir.
- Lağımcılar köprünün altına girip dinamit döşerler ancak yakalanmaları ve grejuva ateşi (neft) ile şehit olmaları tehlikeli bir işidir.
- Humbara ocağı, humbara kelimesi "el bombası, ateş, silahlı" anlamına gelir ve antika ateşli silahların yapıldığı ocağı ifade eder.
- 1:09:12Kapıkulu Ocağının Süvari Bölümleri
- Kapıkulu ocaklarının süvari kısmında silahtarlar ve sipahiler bulunur, bu askerler padişahın çadırını ve otağını korurlar.
- Sağ ve sol ulufeciler saltanat sancaklarını korur, sancakların önemine dikkat edilmelidir çünkü "sancak gitti, iş bitti" denilir.
- Sağ ve sol garipler padişahın hazinelerini korur, "garip" kelimesi hayatın umudunu kesen, hiçbir şeyde gözü olmayan ve kuruşa tenezzül etmeyen insanlar için kullanılır.
- 1:12:35Ders Çalışma Tavsiyeleri
- Öğrencilerin en büyük temel problemi ilerleyip geri gelmektir, bu bozuk plak gibi bir çalışma tarzıdır.
- YouTube'da ders dinlerken hayvana eziyet yapmamak gerekir, hayvanlar sadece televizyonun açılan elektromanyetik enerjisine dikkat eder.
- Osmanlı Devleti'nde soru gelirse millet sistemi, hakkaniyet çemberi, vakıflarda mütevelli heyeti gibi konuları hatırlamak önemlidir.
- 1:14:17Osmanlı Ordusu ve Eğitim
- İlk orduyu Orhan Bey kurmuştur, pençik ve devşirme kavramları bilinmelidir.
- Deniz kuvvetleri Osmanlı'ya Karesi Oğlu'na son vererek elde edilmiştir ve ilk kaptan derya Karamürsel Alp olmuştur.
- Beşliler, azatlar, akıncı, bedergah ve kapıya çıkmam kavramlarının anlamları öğrenilmelidir.