Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Tweet Ocağından Satır Arasından" programında sunucu ve konuk arasında geçen, ayrıca bir eğitimci tarafından sunulan tarih semineri formatındadır. Konuk, Rüya Kılıç'ın yazdığı ve Ahmet Yaşar Ocak tarafından sonlanan "Osmanlı'da Seyyidler ve Şerifler" kitabını ele almaktadır.
- Video, Osmanlı İmparatorluğu'nda seyyidlik ve şeriflik kavramlarının tarihsel gelişimini, Nakıbüleşraflık kurumunun rolünü ve bu unvanların toplumsal statüsünü incelemektedir. İçerikte Kureyş aşiret federasyonu, Haşimoğulları ve Ümeyyeoğulları arasındaki iktidar mücadelesi, seyyid-şerif unvanlarının anlamı, nesebin önemi ve Hz. Osman'ın halifelik seçimi gibi konular ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca İslam'daki emirlerin derecesi, kılıç kuşanma merasimi, Nur-u Muhammedi kavramı, Şii mezhebindeki ilk ayrılma, Timur'un seyyidlere karşı tutumu ve Türk toplum yapısındaki yeri hakkında bilgiler verilmektedir. Seyyid Feyzullah Efendi ve oğlu Seyyid Fethullah Efendi'nin Edirne Vakası'nda öldürülmesi olayı ve Osmanlı'da seyyidlerin toplumsal konumları da incelenmektedir. Video, bir sonraki derste II. Mahmud'un İstanbul'u konusunun işleneceği bilgisiyle sona ermektedir.
- 00:09Kitap İncelemesi
- Konuşmacılar "Osmanlı'da Seyyidler ve Şerifler" kitabını incelemektedir.
- Kitabın yazarı Rüya Kılıç, sonucu ise Ahmet Yaşar Ocak tarafından Nisan 2005'te yazılmıştır.
- Kitap, seküler mantıkla yazılmış olup, Kureyş aşiret federasyonu ve Ümeyyeoğulları hakkında yanlış bilgiler içermektedir.
- 01:18Kitabın Hataları
- Ümeyyeoğulları, Haşimoğulları ile İslam'dan çok önce aralarında zuhur eden iktidar kavgasını 661 yılında son noktayı koymuşlardır.
- Kitap, dinin varlığının siyasi algoritmayı ele geçirme mücadelesi olarak izahat yapmaktadır.
- Nakli eşraflık, Hz. Ali ve Zeynel Abidin döneminde başlamış, fıkhi bir konu olduğu için Hz. Muhammed'in yaşadığı dönemin hemen ardından devam eden bir süreçti.
- 03:24Araştırma Yöntemi
- Kitap, 14-16. yüzyıllar ve Anadolu'da yaklaşık 600 yıl süren süreyi incelemektedir.
- Kuruluştan klasik dönem olarak kabul edilen 16. yüzyıl sonuna kadar olan zaman dilimi araştırmaya esas alınmıştır.
- Nakli eşraf defterleri, mühimme defterleri, şeriye sicilleri, tahdil defterleri ve menkıbnamelerden destekler alınmıştır.
- 04:12Seyyid ve Şerif Unvanları
- Seyyid-şerif unvanları, İslamiyet'ten önce Arap toplumunda asil atalara sahip olmak hasebiyle üstün bir mevki talebine hakkı olan hür kimse veya kabile soyu reisi için kullanılmıştır.
- Geniş anlamda Hz. Peygamber ailesi mensupları, dar anlamda ise Hz. Hasan ve Hüseyin evladının anılma şekli olmuştur.
- Veli Baba menakıbnamesinde Konya havalesinde valide cihetinden evladı Resul'e mensup olanlara çelebi denildiği belirtilmektedir.
- 05:43Bedevi Toplumunda Nesep
- Bedevi için önemli bir unsur olarak nesebin salihliği ile karşılaşılmaktadır.
- Bedevilerde asil nesebin iftihar edilmesi çok gelişmemiştir.
- Nesep bilgisinin bir ilim derecesine kadar yükseltilmesi ve Arap toplumunda oynadığı önemli rolü göstermesi dikkat çekicidir.
- 06:27İslam Öncesi Dönemdeki Çekişmeler
- İslam öncesi dönemde Haşimiler ve Ümeyyeoğulları arasındaki iki çekişme görülür.
- Ebu Cehil'in sözleri kabileler arasındaki iktidar ve şeref mücadelesini göstermesi bakımından önemlidir.
- Ebu Cehil, Abdülmenaf boyu ile şeref hususunda anlaşmazlığa düştüklerini ve sonunda "onlar işte bizden semada kendisine vahiy gelen bir peygamber çıktı dediler" diyerek olayın hakikatini özetlemiştir.
- 07:53Hz. Osman'ın Seçimi
- Velhausen, Hz. Osman'ın seçilmesini şura içindeki en gevşek ve önemsiz kişi olmasına bağlar ve başlarına yeni bir Ömer geçirmek istemedikleri için tercih edildiği şeklinde yorumlar.
- Seçimde peygamberle olan akrabalığı, yaşının ileriliği, ilk Müslümanlardan oluşu, nesebinin asilliği ve Kureyş'in nüfuzlu bir boyuna sahip olması göz ardı edilemez.
- Osmanlı döneminde Hicaz emirleri, şerifli'nin seçimi, Mekke kadısı ile Mısır, Şam ve Cidde valilerinin arzları üzerine padişah tarafından atanırdı.
- 09:10Şeriflerin Durumu ve Nur-u Muhammedi
- Şeriflerin ittifak ettikleri adaya öncelik verilirdi, ancak zaman zaman farklılıklar göstermiştir.
- Emirlerin derecesi vezirlerden bir derece yüksek olup, padişah onları kabul sırasında Hz. Peygamber'e hürmeten ayağa kalkardı.
- Nur-u Muhammedi, hem tasavvuf hem de Şii düşüncesinde her peygamberin varlığında başlangıçtan beri var olan, peygambere has bilginin kaynağıdır ve logos olan Muhammedi nur ile özdeştir.
- 10:56Şiiler Arasındaki Ayrılma
- Şiiler arasındaki ilk ayrılma, altıncı imam Cafer'in yerine kimin geçeceği konusunda yaşandı; çoğunluk Musa Kazım'ı, diğerleri ise İsmail'i kabul ettiler.
- İmam Cafer Sadık'ın bütün mezheplerin atası olmasıyla hasebiyle kendi evladı olan Musa Kazım otomatikman gelir, bu bir seçimle değil, ilahi bir emirdir.
- İmam, önder, efendim, mürebbi şeyh gibi unvanlar seçimle seçilemez, ya aldığınız emri ilahi vardır ya da atamanız yapar.
- 12:59Hac ve Haremeyn
- Mekke ve Medine sakinleri hacca altyapı sağladıklarından vergi ödemiyor, geçimleri hazine ve vakıflardan sağlıyordu.
- Haremeyn yararına İstanbul, Edirne, Anadolu'nun muhtelif kentleri ile özellikle Mısır'da kurulan vakıflar vardı.
- Bu vakıfların en büyük gelirleri Cidde gümrüğü hasılatının yarısıdır ve bu varidatın kendisine tahsis edilen kısmını şerif mahiyetinde bulunan çok sayıdaki arabanın maişeti için kullanmaktaydı.
- 13:54Timur ve Seyyidler
- Nizamüddin Sami, Timur'un Fatıma Zehra'nın göz nurları, Tanrı'nın Resul'ünün çocukları, velayet başağının taneleri ve nübüvvet ağacının dalları mesabesinde olan seyyidlere merhamet ve riayet gösterdiğini belirtmiştir.
- Timur'un vezirleri arasında Emevilerin mezarlarını kazdırıp kemiklerini yaktırdığı söylentiler vardır, ancak bu söylentilerin gerçekliği çok fazla değildir.
- Emeviye yöneticilerinden olup da Timur'a karşı gelmiş olanlar için bazı şeyler yapılmış olabilir.
- 14:59Seyyidlerin Toplumdaki Durumu
- İkinci yüzyılda Türk toplum yapısı hakkında bilgi veren Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig'de, hükümdarın seyyidlere peygamber uruğu oldukları için iyi bakması ve yardım etmesi istenir.
- Seyyidlere hürmet ederse devlet ve saadete kavuşacağı kaydedilir.
- Seyyid ve şeriflerin Anadolu'daki tarihinin ne zaman ve nasıl başladığı açık değildir, ancak topluma fonksiyonel bir toplum tabakalaşmasından yerleri yoktur.
- 17:10Osmanlı'da Seyyidlik ve Siyasi Düşünce
- Çözülme döneminde imparatorluğu etkileyen sosyal ve iktisadi rahatsızlıklar, seyitlik, şeriflik veya reaya statüsünden kurtulmak isteyen insanların umudu haline gelmiştir.
- Seyyidliğini saklaması caiz değildir, açıklayarak yalan söylemesi ise lanetlenmesine kafidir.
- Osmanlı siyasi düşüncesi, 15. yüzyıldan itibaren devletin merkeziyetçi bir karakter kazanmasına paralel olarak Bizans siyasi geleneğinin etkisi altında kalmıştır.
- 19:40Nakıbüleşraflık Kurumu
- Yıldırım Beyazıt devrinde Emir Sultan ile birlikte Bağdat'tan Bursa'ya gelen Seyyid Mattan, seyyidlerin nezaret etmekle görevlendirilmiştir.
- 17. yüzyılın ilk yarısında Nakıbüleşraf Seyyid Mehmet Efendi'ye kadar 13 nakab ile eşraftan ikisi kendi arzusuyla ayrılmış, geri kalanlar ise ömür boyu vazifelerini sürdürmüşlerdir.
- 1634'ten sonra aziller yoğunluk kazanmıştır ve 17. yüzyıl, imparatorluk genelindeki siyasi, toplumsal ve ekonomik değişimin kurum üzerindeki etkisinin hissedilmeye başladığı bir dönemdir.
- 21:14Nakıbüleşrafın Önemi
- Üçüncü Selim'in culusu için düzenlenen törende ilk olarak Nakıbüleşraf Seyyid Mehmet Kamil Efendi biat ve dua etmiş, ardından Şeyhülislam biatta bulunmuştur.
- Nakıbüleşraf'ın biat törenideki yeri, Osmanlı'nın seyyidlere ve temsilcisi olan Nakıbüleşrafa verdikleri değeri gösterir.
- Osmanlı padişahlarının cluslarında Nakıbüleşrafın Eyüp Türbesinde yeni padişaha kılıç kuşattığı olmuştur.
- 22:15Osmanlı'nın Seyyidlerle İlişkileri
- Fatih Sultan Mehmet Han'ın İstanbul'un fethinden sonra ganimet mallarından seyitleri de dahil olmak üzere Mekke-Medine sakinlerine 7 bin altın gönderdiğine ilişkin bilgiler, ilk dönemlerden itibaren Osmanlı yönetiminin seyitlerle olumlu ilişkiler kurdukları şeklinde yorumlanabilir.
- Anadolu'nun muhtelif bölgelerinde günümüze kadar ulaşan Seyyid Gazi, Seyyid Şehir, Seydiköy, Seyyidler, Seyyid Ahmetli, Seyyidler, Seyit Ahmet Virani ve Seyit Hasan gibi seyit kelimesiyle yapılmış yer isimlerinin varlığı, seyitlerin daha başlangıçtan itibaren Anadolu'nun iskanında bizzat öncü rolü oynadıklarının işareti olarak yorumlanabilir.
- 23:23Seyyid Feyzullah Efendi ve Oğlu Fethullah Efendi'nin Öldürülmesi
- Seyyid Feyzullah Efendi, şehzade hocalığı, müderrislik, nakıbül eşraflık ve şeyhülislamlık gibi ilmiyenin yüksek konumlarında görev yapmış ve II. Mustafa üzerinde büyük nüfuzu vardı.
- Edirne vakasında Feyzullah Efendi'nin uygulamalarına karşı duyulan hoşnutsuzluk açıkça ortaya çıkmış, bu olay neticesinde Feyzullah Efendi ve oğlu Nakıbüleşraf Fethullah Efendi yakalanarak işkenceyle öldürülmüştür.
- Kızgın kalabalığın gözünde yüksek konum ve nesebin hiçbir öneminin olmadığı açıktır.
- 24:23Seyyid ve Şeriflerin Toplum İçindeki Konumu
- Seyyid ve şeriflerin toplum içindeki yüksek konumlarına paralel olarak mahkemelerde de şahitlikleri iki kişi yerine geçiyordu, ancak zamanla bu durum kötüye kullanılmış ve para için yalancı şahitlik yapanların sayısı az değildi.
- Rikavt, Osmanlı Devleti'nde kutsal kandan geldikleri için saygı gören emirlere dünyevi otorite tarafından pek çok ayrıcalıklar verildiğini ve onlara kötü muamele yapılamadığını kaydeder.
- Seyyid ve şeriflerin Alevi toplumu içinde daha saygın ve etkili bir konuma sahip olduğu söylenebilir, ancak devlet refleksi bunu unutturmaya yönelmiştir.
- 26:22Alevilerdeki Seyyidlik Kavramı
- Seyyid olan dedeler yargı görevini de üstlenmişlerdir ve Alevilerdeki seyitlik kelimesinin kullanımı gerçek seyyidlik manasıyla değildir, Hazreti Ali'yi sevenlere söylenen cümlelerden biridir.
- Dede Alevi köylerinde dini ve içtimaya hayatı yön verir, yönettiği cem bir nevi mahkemedir ve töreye dayanan muhakeme ile Alevi köylüleri kendi sorunlarını halletmişlerdir.
- Nak eşraf defterlerinde, kahvehanelerde ileri geri konuşarak halkı rahatsız eden seyit alameti taşıdığı için müdahale edilemeyen seyit hakkında nak eşrafa başvurulduğu görülmektedir.
- 27:40Eşrefoğlu Rumi Kadiri Tarikatı
- 15. yüzyılda Eşrefoğlu Rumi Kadiri tarikatının eşrefi şubesinin Osmanlı topraklarında yayılmasında mühim bir rol oynadı.
- Eşrefzade Abdullah-i Rumi'nin nesebinin Hazreti Ali'ye bağlanması ile başlar ve ilim tahsil eden Eşrefzade ilahi cezbeye kapılarak Abdal Mehmet, Emir Buhari ve Hacı Bayram'la görüşmüş.
- Hacı Bayram'ın yanında on bir yıl kadar riyazet ve mücadeleyle en ağır işlerde çalıştırdıktan sonra dergaha imam olmuştur.
- 28:40Horasan Ekolü ve Seyyid Ünvanı
- Horasan ekolü, melamet prensibini benimseyen, Allah'a ulaşmak için aşk ve cezbeyi esas alan, hoşgörü ve estetik yanı ağır basan bir tesadüf mektebidir.
- Konya'da Mevlana Celaleddin evladından olup zaviyesinde meşihat görevini yürütenler için seyyid ünvanlarının kullanılmasının 17. yüzyıla rastlaması ilginçtir.
- Ehl-i Beyt üyelerinin üstünlüğü düşüncesi halk kültürü seviyesinde, bilhassa Alevi kesim ve aşiretler içinde birçok noktada açığa çıkmaktadır.
- 30:11Seyyid Otoritesi
- İmam Caferi Sadık'a göre, bir kişi Hakk'a talip olsa, evladı Resul'den başkasına kendisini teslim eylese, onun meşrebi ve tuttuğu eteğin silsilesi evladı Resul'e ve Muhammed Ali hazretlerini çıkmasa, o kişinin şeyhi şeytan olur.
- Mahşer gününde erenler katarından ve Hak didarından mahrum kalır.
- Hz. Peygamber buyurdu ki: "Benim evladımdan başkalarını pir edinenlerin piri şeytandır."