Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen/eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatındadır.
- Video, Orta Asya'da kurulan Türk devletlerini ve boylarını kronolojik olarak ele almaktadır. İlk bölümde Göktürkler (552-745), Uygurlar (745-840) ve Orta Asya'daki diğer Türk boyları (Avarlar, Peçenekler, Kumanlar, Sibirler, Bulgarlar ve Kırgızlar) anlatılırken, ikinci bölümde Hazarlar, Türgişler, Eftalitler ve Kurtlar gibi diğer Türk boyları hakkında bilgiler verilmektedir.
- Her devlet ve boy için kuruluş tarihi, en parlak dönemleri, önemli hükümdarlar, tarihsel etkileri ve kültürel katkıları detaylı şekilde açıklanmaktadır. Özellikle Hazarlar'ın Museviliği kabul eden tarihteki ilk ve tek Türk devleti olduğu ve Hazar Barış Çağı'nın önemi vurgulanmaktadır.
- 00:01Göktürkler Devleti
- Asya Devleti'nin yıkılmasından sonra yaklaşık üçyüz yıl devletsiz kalan Türkler, ikinci siyasi birliğini Göktürkler ile sağladılar.
- Birinci Göktürkler Devleti 552 yılında Bumin Kağan tarafından Ötüken'de kurulmuş ve 630 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.
- Göktürkler, Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir ve en parlak dönemini Mukan Kağan döneminde yaşamışlardır.
- 01:19Göktürklerin Özellikleri
- Göktürkler parayı kullanan ilk Türk devletidir ve en geniş kapsamlı Türk siyasi birliğini kuran devlettir.
- İkili devlet teşkilatını en net uygulayan Türk devletidir ve dış siyasetini iyi kullanmıştır.
- 630 yılında yıkıldıktan sonra Çin egemenliğine girmiş, 50 yıl kadar fetret döneminden sonra Kutluk Kağan tarafından Ötüken merkezde ikinci kez kurulmuştur.
- 02:55İkinci Göktürk Devleti
- İkinci Göktürk Devleti 682-745 yılları arasında tarih sahnesinde rol oynamış ve en parlak dönemini Bilge Kağan döneminde yaşamıştır.
- İkinci Göktürk Devleti yazıyı kullanan ilk Türk devletidir ve Göktürk alfabesini kullanmıştır.
- Türk adının geçtiği ilk yazılı eser olan Orhun Abideleri bu dönemde dikilmiş ve Bozkurt Destanı da ikinci Göktürk Devleti'ne aittir.
- 03:49Göktürklerin Yıkılışı ve Uygurlar
- İkinci Göktürk Devleti, Basmil, Karluk ve Uygur isyanları sonucu yıkılmıştır.
- Türklerin en eski ata yurdu Ötüken bölgesi özellikle Uygur boyunun hakimiyeti altına girmiş ve artık Orta Asya Türklüğünü temsil eden devletin adı Uygurlar olarak anılmaya başlamıştır.
- Uygurlar, Göktürklerin Ötüken'deki varlığına son verdikten sonra Orta Asya'da kurulmuş dördüncü Türk devletidir ve kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.
- 05:26Uygurların Özellikleri
- Uygurların en parlak dönemi Böğü Kağan dönemi olup, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
- Tarım ve mimaride gelişmişlerdir, fresk duvar sanatında ve minyatür sanatında önemli uyguladıkları sanat eserleri mevcuttur.
- Türk tarihinde ilk kez kağıt ve matbaayı kullanan Türk boyunun Uygurlar olduğunu ve tarihte din değiştiren ilk Türk devleti olduğunu bilmek gerekir.
- 06:31Uygurların Kültürel Mirası
- Mani dinine geçtikten sonra mani dininin terimleri türkleştirmişlerdir, bu da milli benliklerini koruma çabasından ileri gelmektedir.
- Ortaoyunu ile Türk tiyatrosunun temelini attılar ve Göç ve Türeyiş Destanları, Sino, Uşi ve Karabalagasun yazıtlarının da Uygurlara aittir.
- Uygurların yayılış sahası Göktürklerin yayılış sahasından daha azdır çünkü Türk boyları üzerindeki birleştirici özelliğini kaybetmiştir.
- 07:54Diğer Türk Boy ve Devletleri
- Avarlar İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir ve hem Orta Asya'da hem de Avrupa'da devlet kurmuşlardır.
- Peçenekler hiçbir zaman devlet kuramamışlardır, ancak bir ara Karadeniz'in kuzey ve Balkanlarda önemli bir güç haline gelmişlerdir.
- Kumanlar özellikle Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede Korkut hikayelerine, Ruslarla yaptıkları mücadelelerde Igor Destanı'na konu olmuşlardır.
- 09:39Diğer Türk Boyları
- Sibirler bugün Sibirya'ya adını veren Türk boyudur ve tarihte en önemli rolleri bugünkü Sibirya'ya adlarını vermeleridir.
- Bulgarlar özellikle Karadeniz'in kuzeyindeki düzlüklerde bir ara güçlü devlet kurmuşlar ve 1000'li yıllarda varlığını sürdürüyorlar.
- Kırgızlar Uygur Devleti'ne son vererek Ötüken bölgesinde devlet kurmuş son Türk boyudur ve dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı'nda Kırgızlara aittir.
- 11:50Hazarlar
- Hazarlar, Museviliği kabul eden tarihteki ilk ve tek Türk devletidir, ancak tüm Hazar boyunun Musevi olduğu söylenemez, özellikle yönetici tayfa Museviliği kabul etmiştir.
- Hazarlar Kürt yolunu kullanarak zenginleşmiş, ordularına ücretli askerler almış ve Hazar Denizi'ne isimlerini vermişlerdir.
- Hazarlar 8., 9. ve 10. yüzyıllarda boy göstermiş, bu dönemde Hazar havzasında yaşayan Musevi, Hıristiyan, Müslüman ve eski Türk inancına sahip kişiler barış içerisinde yaşayabilmişlerdir.
- 13:02Hazarların Etkisi ve Günümüzdeki Varlıkları
- Hazarlar, Müslüman Araplarla savaşarak İslam'ın Kafkasya'da yayılmasının bir süreliğine engellemişlerdir.
- Özellikle Hazreti Osman döneminde İslam ordularının Kafkasya içlerine ilerleyişini durduran Türk boyudur.
- Günümüzde Hazarlar Polonya, Karain ve Karaçay Türkleri olarak varlıklarını sürdürmektedirler.
- 13:29Diğer Türk Boyları
- Türgişlerin en önemli hükümdarlarından biri Baba Tarkan'dır ve kendi adına para bastırmıştır.
- Türgişler de Hazarlar gibi Müslüman Arapların Orta Asya içlerine ilerleyişini bir süre durdurmuşlardır.
- Emeviler'in uyguladığı mevali politikası (Arap milliyetçiliği) Türkler arasında İslam'ın yayılmasına en büyük engel olmuştur.
- 14:09Eftalitler ve Kurtlar
- Eftalitler Afganistan'da kurulmuş, İranlılar tarafından Eftalit olarak isimlendirilmiş ve bir süre İpek Yolu'na hakim olmuşlardır.
- Hindistan bölgesine ilk egemen olan Türk boyudur.
- Kurtlar 1736-1739 yılları arasında Rusya'ya baş kaldırmış, günümüzde Rusya'ya bağlı Başkurdistan devleti olarak yaşamlarını sürdüren Türk boyudur.