Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Emek Hoca" olarak kendini tanıtan bir öğretmenin öğrencilere Türkçe dilbilgisindeki ses bilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, mouse ile yazarak dersi sunmaktadır.
- Video, "On Günde Dilbilgisi Kampı" serisinin ilk günü olup, Türkçe'deki ses olaylarını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerikte ünlü düşmesi, ünlü daralması, ünlü türemesi, ünlü değişimi, ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz türemesi, kaynaştırma, ulama ve nm değişimi gibi konular örneklerle açıklanmaktadır.
- Öğretmen, her konuyu detaylı örneklerle pekiştirmekte ve sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini göstermektedir. Video, öğrencilere her gün en az 100 soru çözmelerini tavsiye ederek, on günde on videoda dilbilgisi konularının ele alınacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- On Günde Dilbilgisi Kampı Başlıyor
- Eğitmen, on günde dilbilgisini öğrenecek bir kampın birinci gününü başlattığını belirtiyor.
- Dilbilgisinin zor bir konu olduğunu ancak profesyonel bir şekilde kolayca öğretebileceğini vurguluyor.
- İzleyicilerden her gün en az yüz soru çözmelerini ve sorularla ilgili yorumlarda bulunmalarını istiyor.
- 01:48Ses Bilgisi ve Ses Olayları
- Ses bilgisinde ses olayları, ağzımızdan çıkan seslerin gösterildiği harflerin türemesi, düşmesi, yumuşaması veya zıplamasıdır.
- Ünlü düşmesi (hece düşmesi veya ses yetimi) bir hecede ünlü harfin düşmesi olarak tanımlanır.
- Ünlü düşmesi bir sözcük yapım eki alırken, birleşik sözcük olurken veya yardımcı sözcük gelirken olabilir.
- 03:48Yapım Eki Alırken Ünlü Düşmesi
- Yapım eki alırken ünlü düşmesi, sözcüğün yapım eki alıp bir ünlüsünü kaybetmesidir.
- Örnekler: "sarar" (sarı), "beslemek" (besi), "karardı" (kara), "süprüntü" (süpür), "buyruk" (buyur), "sıyrık" (sıyırmak), "ilerledi" (ileri), "çevreniz" (çevir), "yanlış" (yanılmak), "yalnız" (yalın), "devrik" (devir), "kavşak" (kavşak), "içerledi" (içerilemek), "yumurtladı" (yumurtaladı).
- Bu konunun sınavlarda çıkma ihtimali yüksek olduğu ve genellikle metinlerde hangi ses olayının olmadığı sorulduğu belirtiliyor.
- 06:37Birleşik Sözcük Olurken Ünlü Düşmesi
- Birleşik sözcük olurken ünlü düşmesi, belirli sözcüklerin birleşiminde ünlü harflerin düşmesidir.
- Örnekler: "nasıl" (niçin), "şurada" (şu arada), "orada" (o arada).
- Eğitmen, "şurada" ifadesinin ünlü düşmesi olarak kabul edilebileceğini ve öğrencilerin bunu fark etmesinin önemli olduğunu vurguluyor.
- 07:54Yardımcı Eylemlerle Ünlü Düşmesi
- Yardımcı eylemler (etmek, eylemek, olmak, kılmak, buyurmak) kullanıldığında, kök ile ekleme arasında ünlü düşmesi varsa bitişik yazılır.
- Zehir etti, devretti, seyretti, kaydetti, kayboldum gibi örneklerde ünlü düşmesi olduğundan bitişik yazılır.
- Şükrettim, sabrettim, hapsoldu gibi kelimelerde de ünlü düşmesi olduğundan bitişik yazılır.
- 09:50İkinci Hecede Ünlü Düşmesi
- İkinci hecede ünlü düşmesi, burnu, omzu, göğsü, metni, fikri, zihni, aklı, karnı gibi kelimelerde görülür.
- Bu kelimelerde ikinci hecede ünlü düşmesi olduğundan ve ses yitimi (harf kaybı) olduğundan bitişik yazılır.
- Ünlü düşmesi, hece düşmesi ve ses yitimi aynı anlama gelir.
- 12:42Ünlü Düşmesi Kuralları
- Ek eylemdeki "i" ile ile de ünlü düşmesi vardır, örneğin "seviyordu" aslında "seviyor idi" şeklinde yazılmalı.
- Edatla birleşiminde "ile" ile "beraber" birleştiğinde ünlü düşmesi kabul edilir.
- İkilemelerde (omuz omuza gibi) ünlü düşmesi olmaz, öğrenci-öğrenci, dilenci-dilenci gibi özel örnekler vardır.
- 15:07Daralma Olayı
- Daralma olayı, "yor" ekinde "e" harfinin "ı" harfine dönüşmesi veya olumsuzluk eki "am" veya "ame" nin "mum" şeklinde yazılmasıyla gerçekleşir.
- Fiillerde "yor" eki varsa ve kök ile eki birleştirmede ses değişimi varsa, daralma olmuştur.
- "Diyecek", "yiyecek" ve "niye" kelimelerinde de daralma olayı vardır.
- 16:42Daralma Olan ve Olmayan Kelimeler
- "Geliyor", "bakıyor", "duruyor" gibi kelimelerde daralma olayı yoktur çünkü köklerinde ses değişimi yaşanmamıştır.
- Olumsuzluk eklerinde "mam" ekinin "mum" şeklinde yazılması da daralma olayıdır.
- "Konuşmuyor", "susmuyor", "silmiyor" gibi kelimelerde "al" sesinin "ı" ve "l" seslerine dönüşmesi daralma olayıdır.
- 18:48Ünlü Türemesi
- Ünlü türemesi, kelimelerin ortasına yeni bir ünlü harfinin eklenmesidir.
- "Biricik", "daracık", "azıcık", "gencecik", "sapasağlam", "yapayalnız", "güpegündüz" gibi kelimelerde ünlü türemesi vardır.
- "Sırılsıklam" ve "çırılçıplak" kelimelerinde hem ünlü hem ünsüz türemesi vardır.
- 20:22Ünlü Değişimi
- Türkçe'de "bana" ve "sana" kelimelerinde ünlü değişimi vardır.
- "Bana" kökü "ben", "sana" kökü "sen" olduğundan, "a" sesinin "e" sesine dönüşmesi ünlü değişimidir.
- Kökte ünlü değişimi sorulduğunda "bana" ve "sana" kelimelerini bilmek yeterlidir.
- 21:40Ünsüz Düşmesi (Ses Yitimi)
- Ünsüz düşmesi, "ses yitimi" olarak da bilinir ve kelimelerde ünsüz harflerin kaybolmasıdır.
- "Yumuşacık", "sıcacık", "minicik", "çabucak", "küçücük" gibi kelimelerde ünsüz düşmesi vardır.
- "Ufaldı" ile "ufacık" kelimeleri "ufak" kökünden gelir ve ikisinde de "k" harfi yitirilmiştir.
- 22:42Ünsüz Düşmesi ve Ünsüz Benzeşmesi
- Ünsüz düşmesi örnekleri verilerek (sağlayacak, sağlık, alçaldı, yamuldu, yükseldi, asteğmen, üsteğmen, adaş, addaş) dilbilgisi konusu açıklanıyor.
- Sınava girenlerin yüzde doksanının bu tür soruları yapamayacağı belirtiliyor.
- Yeşerdi sözcüğünde hem ünlü hem ünsüz düşmesi olduğu, kökünün yeşilden geldiği ve geçmişe gidildiğinde yaşıl kelimesine ulaşıldığı açıklanıyor.
- 24:51Ünsüz Benzeşmesi ve Ünsüz Sertleşmesi
- Ünsüz benzeşmesi ve ünsüz sertleşmesi konuları "fıstıkçı şahap" kuralı üzerinden anlatılıyor.
- Fıstıkçı şahap'ın yanına çtk harflerinden biri geldiğinde sertleşme olduğu, bu durumun ezberle yapılacağı belirtiliyor.
- Benzeşmenin mutlaka ekte olup kökte olmadığını vurgulanıyor.
- 26:29Öğrenme Tavsiyeleri
- Dilbilgisini anlamayanların tek açıklamasının korku ve heyecan olduğu belirtiliyor.
- Dilbilgisinin uzaktan zor görünüp da aslında çok basit olduğu, bunu kolay göstermek için çalışıldığının vurgulanması.
- Öğrenmenin tek yolu dinledikten sonra soru çözmek olduğu, anlaşılmazsa kaynak kitap veya videoyu tekrar izlemek öneriliyor.
- 27:32Ünsüz Yumuşaması
- Ünsüz yumuşaması, ünsüz değişimi p, ç, t, k sesleri b, c, d, g seslerine dönüşmesidir.
- "Ortak" kelimesinde k sesi yumuşak g'ye dönüşmüş, "borç" kelimesinde ç sesi c'ye dönüşmüş, "damağı" kelimesinde k sesi yumuşak g'ye dönüşmüş.
- "Ağırsa" (akarmış), "harcamış" (harçtan), "sebeptir" (p'den b'ye), "yudum" (yutmaktan), "dibi" (dip'ten p'den b'ye), "tadım" (tat'tan t'den d'ye) örnekler ünsüz yumuşamasını göstermektedir.
- 30:56Ünsüz Türemesi (İkizleşmesi)
- Ünsüz türemesi, ünsüz ikizleşmesi olarak da bilinir ve kök ile ek arasına kökteki son ünsüzün tekrar gelmesidir.
- "Sırrım", "affetti", "zannetti" örneklerinde ünsüz türemesi vardır.
- "Şıkkı", "hakkı", "ceddi", "zammı", "haddim", "rabbim" örneklerinde ünsüz ikizleşmesi vardır.
- "Madde", "cadde", "hissiz" gibi kelimelerde ünsüz türemesi yoktur çünkü kökle ek arasına aynı harften bir tane daha girmemiştir.
- 33:29Kaynaştırma
- Türkçede iki ünlü harf yan yana gelmez, aralarına kaynaştırma gelir.
- "Yese", "masanın", "tamlanan", "Ayşe'nin", "anlayacak", "sinemaya", "arabası" örneklerinde iki ünlü arasına kaynaştırma gelmiştir.
- "Yaşasın" kelimesinde "ya" kaynaştırması, "arası" kelimesinde "ar" kaynaştırması vardır.
- 35:29Ulama
- Ünsüz ile biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük gelirse "ulama" yapılır.
- "Çam ağacının" örneğinde "çam" kelimesi ünsüzle bitmiş, "ağaç" kelimesi ünlüle başlamıştır.
- Ulama yapıldığında noktalama işareti kullanılmaz.
- 36:26NM Değişimi
- NM değişimi, dudak ünsüzlerinin benzeşmesi olarak da bilinir ve b sesi kendinden önceki n'yi m'ye çevirir.
- "Saklambaç", "dolambaç", "pembe", "tambur", "çember", "çarşamba", "cambaz", "kamber" örneklerinde NM değişimi vardır.
- B sesinden önce n varsa, o n m'ye dönüşür.
- 37:32Dilbilgisi Kampı Sonuçları
- Dilbilgisi kampının birinci gününde ses bilgisi ve ses olayları anlatılmıştır.
- Büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu ses olayları değildir ve sınavda muhtemelen sorulmayacaktır.
- On günde on videoda dilbilgisi konuları anlatılacaktır.