Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Pasaport" adlı programda sunulan bu belgesel formatındaki video, Musul operasyonu öncesi bölgedeki atmosferi, tarihsel arka planı ve operasyonun geleceğini ele almaktadır. Programda çeşitli uzmanlar ve tarihçiler Musul'un tarihsel ve güncel önemi hakkında bilgiler vermektedir.
- Video, Musul'un Irak'ın en önemli nüfus açısından üçüncü büyük kenti olduğunu ve Daesh tarafından kontrol altına alınmasının nedenlerini kronolojik olarak anlatmaktadır. İçerik, Musul'un tarihsel gelişimini, Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki durumunu, Mondros Mütarekesi sonrası İngiliz işgali, Misak-ı Milli'nin Musul hakkındaki görüşlerini ve 2003 Irak işgali sonrası mezhepler arası gerginliğin nasıl arttığını ele almaktadır.
- Videoda ayrıca Musul'un karmaşık etnik yapısı (Arap, Kürt, Türkmen, Hristiyan, Şebek, Kakai, Ezidi), mezhep dengesi (Sünni ağırlıklı) ve yaklaşan operasyon için hazırlıklar detaylı şekilde incelenmektedir. Türkiye'nin Başika kampında yetiştirdiği Sünni milislerin operasyondaki rolü, Irak merkezi yönetimi ile Türkiye arasındaki Başika krizi ve operasyon sonrası Irak'ın geleceği de ele alınmaktadır.
- 00:06Musul'un Stratejik Önemi
- Musul, küresel, bölgesel ve yerel güçlerin mücadelesine sahne oluyor ve operasyon öncesi bölgede giderek ısınan atmosfer tartışmaları masaya yatırıyor.
- Musul, Rak'ın nüfus açısından üçüncü büyük kenti olup, Daesh'in kontrolü altında tutulması, petrol yatakları zenginliği ve Irak'ın geleceğindeki belirleyici olması nedeniyle tartışmaların odağında.
- Musul operasyonu sadece Irak'ı ilgilendirmiyor, amacı Daesh-ISID varlığına darbe vurmak, askeri olarak temizlemek ve Musul'u özgürleştirmek.
- 03:05Musul'un Tarihsel Geçmişi
- Musul, Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolünde olan önemli eyaletlerinden biriydi; Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran seferi ve Kanuni Sultan Süleyman'ın Bağdat seferi ile Osmanlı hakimiyetine girdi.
- Birinci Dünya Savaşı'ndan önce Osmanlı hakimiyetindeki Musul, imparatorluğun çöküş döneminde İngilizlere bırakıldı ve Mondros Mütarekesi'nin imzalanması üzerine İngilizler bölgedeki varlıklarını sürdürdü.
- Musul, Irak'ın bir parçası olup önemli ölçüde Sünni Türkmenlerin yaşadığı bir kent.
- 04:49Misak-ı Milli ve Musul
- Misak-ı Milli, son Osmanlı Meclisi tarafından kabul edilen altı maddelik bildirinin adı olup, Kerkük ve Musul'u içine alan bir harita kabul edilmiş ve bu topraklar Misak-ı Milli sınırları olarak belirlenmiştir.
- Bazı tarihçilere göre Musul her ne kadar daha önceden Misak-ı Milli hudutları içinde olsa da, Türkiye Cumhuriyeti askeri ve ekonomik yetersizliği nedeniyle bölge için yeni bir savaşı göze alamadı.
- Mondros ateşkes antlaşması anında Osmanlı toprakları içerisinde nüfusunun çoğunluğunun Müslüman olduğu saha, Musul'un en azından o geniş Musul eyaletinin büyükçe bir kısmı İngilizler tarafından işgal edilmemişti.
- 06:56Musul'un İşgal Sonrası Durumu
- 2003 yılındaki Amerikan işgali sonrası Saddam Hüseyin rejimi ile birlikte otoriteye ordu ve tüm güvenlik birimleri lağvedilmiş, tüm kurumlar çökmüştü ve o tarihe kadar Irak yönetiminde etkin olan Sünniler de devre dışı kalmış, güçlü konumlarını bitirmişlerdi.
- İşgal sonrası mezhepler arası gerginliğin tırmandırılması, mezheplerin provoke edilmesi ve herkesin politikasını kendine yakın mezhep üzerinden oynaması en çok öne çıkan konu oldu.
- Musul'un bugünkü noktaya gelmesinin nedeni 2003'teki işgal ve sonrası, Musul'un da içinde bulunduğu Irak'ın ortak bölgeleri Sünni ağırlıklı ve Saddam Hüseyin rejimine zamanında yakın aşiretlerden oluşuyordu.
- 09:46Daesh'in Musul'u Ele Geçirme
- Musul, Irak'ın işgalinin ardından farklı nedenlerle çok kez gündeme geldi, ancak operasyona gerekçe oluşturan olay 2014 yılına kadar uzanıyor.
- 2014 yılında Daesh önce Irak'ın Sünni ağırlıklı orta bölgelerinde güçlenerek Bağdat sınırına kadar ilerledi, sonra ülkenin kuzeyine doğru genişledi ve bütün dünyanın bakışları arasında Musul'u ele geçirdi.
- Haziran 2014'te Musul birkaç saat içinde örgütün eline geçti, Irak ordusuna bağlı askerler silahlarını bırakmış, çoğu çatışmamış ve karargahlardaki silahların çoğu örgütün eline geçti.
- 10:57Musul'un Ele Geçirme Nedenleri
- Musul hem Irak ordusunun orada konuşlanma biçimi açısından hem de içerdiği özellikler bakımından kolay bir hedefti.
- Irak ordusunun özellikle askerlerden oluşması ve İŞİK'e geleceği sırada büyük oranda çekilmesi Daesh'i kolay hale getirdi.
- Musul'un 40 bin kişilik garnizonu, Amerikalılardan aldıkları modern silahlar, cephaneler, üniformalara varana kadar araç gereç hepsini bırakıp kaçtı çünkü son derece yanlış bir politikayla mezhep temelinde örgütlenmişti.
- 13:18Musul'un Etnik ve Mezhebi Yapısı
- Irak'ın etnik yapısında %60 Şii Araplar, %20 Sünni Araplar, %10 Kürtler ve Türkmenler, Hristiyanlar gibi diğer etnik gruplar bulunuyor.
- Musul, Irak'ın üçüncü büyük kenti olup 1,5 milyondan fazla nüfusu ile karmaşık bir yapıya sahip.
- Mezhebi olarak Sünni ağırlıklı olsa da Şii'ler de bulunuyor ve etnik olarak Arap, Kürt, Türkmen, Hristiyan, Şebek, Kakai, Ezidi gibi gruplar var.
- 14:24Musul'un Tarihsel Önemi ve Etnik Gruplar
- Musul tarihsel olarak Irak'ın önemli kentlerinden biri olup, etnik çeşitliliğe kaynaklık yapmasından dolayı merkezilik kazanmıştır.
- Musul nüfusunun önemli bir kısmını Sünni Araplar teşkil ederken, ikinci grup Türkmenler ve üçüncü grup Kürtler'dir.
- Musul'un İS'ten alınması değil, sonrasında ne olacağı belirsizlik sorunlara yol açabilir.
- 15:42Musul Operasyonu Hazırlıkları
- Musul'a yönelik operasyon için geri sayım başladı, önce Kayra üssü ele geçirildi ve Daesh üst düzey yöneticileri drone ile vuruldu.
- Yaklaşık 500 Amerikalı askeri danışman, operasyonda danışmanlık yapmak üzere Irak güçlerine eşlik etmek üzere Kayra'a sevk edildi.
- Musul operasyonuna birçok asker ve milis gücü katılmak istiyor, ancak mezhep dengesi hassas olduğu için Haşdi Şabi milislerin kente girmesi istenmiyor.
- 16:35Operasyonda Katılımcılar
- HD Vatani (Vatan Grupları) olarak bilinen, Türkiye tarafından eğitilen Sünni milisler operasyona katılmak istiyor.
- Peşmergeler Musul dışında kalacak ve şehre girmeden savunma hattı oluşturacak.
- ABD öncülüğündeki uluslararası koalisyon güçleri hava bombardımanıyla operasyona destek verecek.
- 17:06Operasyon Güçleri ve Mezhep Çatışması Riski
- Sünni İS karşıtı milis güçler Hotel Vatani adıyla örgütleniyor ve Barzani'nin kontrol ettiği Peşmerge sahasında eğitim alıyor.
- Irak ordusu 11. tümen, eğitimleri sınırlı ve teçhizatı kötü olmayan bir güç olarak operasyona katılacak.
- Mezhep kavgasına sürükleyecek bir öç alma durumu olursa, özellikle Haşdi Şabi gibi milislerin Musul'un içine girmesi, Irak'ta bölünmenin fitilini ateşleyebilir.
- 18:47Musul'un Sünni Nüfusu ve Operasyon Stratejisi
- Musul çok büyük oranda Sünni nüfusun yaşadığı bir şehir olup, Arap, Türkmen ve Kürtlerin büyük bir kısmı Sünni.
- Washington ve Ankara operasyona Şii birliklerin katılmasını ve operasyon sonrası şehirde aktif olmalarına itiraz ediyor.
- Musul operasyonunda Irak hükümeti, Irak Kürt bölgesel yönetimi ve Türkiye'nin Başika'da yetiştirdiği 3 bin kişilik yerel Haşdi Vatani ordusunun kente girmesi konusunda anlaşıldığı açıklandı.
- 20:29Başika Kampı ve Türkiye-İrak İlişkileri
- Başika kampı, 2014 yılında Irak merkezi hükümetinin izniyle açılmış ve dönemin Savunma Bakanı tarafından ziyaret edilmiş.
- Musul, Türkiye'nin hem sınır ötesindeki güvenliği açısından hem de Türkiye siyasetine etkileri açısından çok önemli bir yer.
- 10-11 Haziran 2014'te İS gelip Musul'u işgal ettiğinde orada kimse kalmamış, Türk Başkonsolosluğu işgal edilmiş ve 49 çalışanı esir alınmıştı.
- 21:52Başika Krizi ve Türkiye'nin Kararı
- Türkiye'nin Sünni birliklere ve Peşmergeye eğitim verdiği Başika kampında Aralık 2015'teki nöbet değişimi sırasında Bağdat hükümeti, Türk askerinin izinsiz girdiği gerekçesiyle çekilme çağrısı yapmıştı.
- Bağdat hükümeti, Türkiye'nin Musul operasyonu sonrasında oluşacak yeni düzende yer almasını istemiyor.
- Ankara, İran'ın varlığını dengelemek için eğittiği güçlere yenilerini eklemekte ve bölgede kalmakta kararlı görünüyor.
- 22:50Başika Kampının Tarihi ve Konumu
- 2014 Aralık ayında Ahmet Davutoğlu'dan yardım istendi ve kamp kuruldu, Başika kampı 2015'in Ocak ayında faaliyete geçti.
- Irak yönetimi kamptakilere ilk üç ayda maaş gönderdi ve Savunma Bakanı da kampı ziyaret etti.
- Başika mevzilerini tutan, İS'in karşı cephesinde bulunan mevzilerde bulunanlar Irak merkezi yönetimi askerleri değil, fiili olarak Peşmerge sahası.
- 24:51Başika'nın Konumu ve Türkmen Kenti Telafer
- Irak Anayasası'nda genel olarak konumu belli olmayan tartışmalı bölgelerden biri olan Başika'nın kime ait olduğu hala belirsiz.
- Bölgede kontrol Kürt yönetiminde ve Erbil, Türkiye'nin Başika'da bulunmasını destekliyor.
- Türkiye'nin hassas olduğu Türkmen kenti Telafer de tartışma konusu.
- 25:29Türkmenlerin Mezhepsel Ayrılması ve Telafer'deki Durum
- Türkmenler kimlik olarak Türkmen kimliğini ön plana çıkarırken, Irak'taki mezhepçi siyasetin sonucu olarak Şii Türkmenler ve Sünni Türkmenler şeklinde ayrılmaya başladılar.
- ISID'in Telafer'i ele geçirdikten sonra kentin önemli bir kısmını Şii Türkmenler ve Sünni Türkmenler terk ettiler.
- ISID'in genel stratejisi açısından yabancı savaşçılara teslim etmeyi tercih etti.
- 26:18PKK ve Telafer'deki Karmaşık Durum
- Ankara, Washington'ın Daesh ile mücadele ederken PKK'nın Suriye uzantısı YPG'yi kullanma ve bölgede uluslararası meşruiyet sağlayarak kontrol etme ihtimalinden rahatsız.
- Ankara, Musul'un batısında bulunan Türkmen kenti Telafer'e Şii milislerinin girmesine itiraz ediyor.
- Telafer'de PKK ve Haşdi Şabi arasında iş birliği var ve her ikisi de kente girmek istiyor, bu durum uluslararası koalisyonun engellemesi gereken bir kilitlenme oluşturuyor.
- 27:15PKK'nın Musul Harekatı ve Türkiye'nin Hedefleri
- Amerika, PKK'nın Musul harekatına katılmasını istemiyor çünkü PKK'nın Suriye'ye ve Rakka'ya ihtiyacı var.
- Türkiye, Suriye ve Irak ekseninde kendisine tehdit oluşturabilecek ve bölgenin hassas yapısını bozarak yeni çatışma dinamiklerini ortaya çıkarabilecek Daesh etkisini ortadan kaldırmak istiyor.
- Türkiye'nin hedefleri: bölgenin Daesh'ten temizlenmesi, etnik ve mezhepsel çatışmanın ortaya çıkmasının önüne geçebilmek ve yakın coğrafi kuşağındaki iki istikrarsız ülkenin toprak bütünlüğünün korunmasını sağlamak.
- 29:13Musul'daki Daesh Gücü ve Savaş Zorlukları
- Musul'da terör örgütü Daesh'in beşbin kişilik bir gücü olduğu söyleniyor, özellikle iki ile üç bin militanın kenti savunmak için belli mahalleleri elinde tuttuğu haberleri var.
- Kentin tarihi kısmı dar sokaklarla dolu, güvenlik güçlerinin askeri araç ve ağır silah kullanması, hava saldırılarının gerçekleştirilmesi kolay olmayacak.
- Daesh'in destekçileri kentten nasıl sökülecek, özellikle yabancı savaşçılar kentten ayrılsa bile yerli unsurların nasıl temizleneceği belli değil.
- 30:23Musul'daki Savaşın Zorlukları ve Sonuçları
- Kent içinde belli bölgelerin hendekler, mayınlar ve el yapımı patlayıcılarla doldurulduğu, hazırlık yapıldığı haberleri geliyor.
- İçeride üç bin civarında Daesh militanı var ve onlar için Musul'u korumak bir onur meselesi olduğu için uzun süren bir mücadelenin sürmesi muhtemel.
- Daesh'in Irak'taki yapılanması Suriye'deki yapılanmasından farklı, yerel aktörlerden oluşan bir Daesh var ve bu yapılanmanın çok ciddi güçlendiği söyleniyor.
- 32:34Musul Operasyonunun Geleceği ve Riskleri
- Uzun ve sancılı bir savaş bölgeyi bekliyor, Daesh'in Musul'dan çıkışı girişi kadar kolay olmayacak gibi görünüyor.
- Kimilerine göre Musul Halep gibi olabilir, kent yıkılabilir ve Daesh kolay teslim olmayabilir.
- Daesh'i kentten sökerken yeni düşmanlık tohumlarının ekilmemesi, özellikle mezhebi temelli bir düşmanlıkla hareket edilmemesi gerekiyor.
- 33:13Musul Operasyonunun Irak'ın Geleceği Üzerindeki Etkisi
- Musul operasyonu sadece Daesh'in çıkması değil, çıktıktan sonra ne olacağı konusunda önemli bir yer tutacak gibi görünüyor.
- Operasyon sonrası Sünniler ve Şiiler arasındaki geçmişten kalan kavgaların devam etmesi durumunda, korumasız olan 700 bin Sünni ağırlıklı kitlenin Şiiler tarafından rahatsız edilmesi ve göçe zorlanması beklenmedik bir şey değil.
- Operasyonun planlanma ve icra edilmesi aşamasında ciddi yanlışlar yapılırsa, potansiyel olarak Irak'ı doğrudan parçalanmaya götürebilir.
- 35:01Operasyon Sonrası Beklentiler ve Riskler
- Musul operasyonu sonrası kentin kontrolü kimin sağlayacağı çok önemli, bölgede rol almak isteyen aktörlerin hepsi operasyonun arkasında ama sahada desteklediği gruplar birbirinden farklı.
- İttifaklar güçlendirilse de operasyon sonrası anlaşmazlıklar su yüzüne çıkabilir çünkü Musul operasyonu Irak'ın bölgenin geleceğini de etkileyecek nitelikte.
- Sorun Daesh'in dışarı atılmasıyla bitecek gibi değil, yapılan yanlışların etkisi yıllarca sürebilir ve Irak'ın kırılgan toprak bütünlüğü tartışma konusu bile olabilir.