Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir tarih dersi formatında olup, konuşmacı Abbasiler döneminde Memun'un (Mehmün) halifeliği ve dönemi hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır.
- Video, Memun'un hayatı, halifeliğine gelişi, iç ve dış politikası, Mutezili düşünce sisteminin iktidara eklemlendiği dönemi ve dönemin önemli olaylarını kronolojik olarak ele almaktadır. İçerikte Memun dönemindeki İran'daki isyanlar, Bizans İmparatorluğu ile ilişkiler, Türklerin devlet bürokrasisindeki rolü ve Beytü'l-Hikme'nin kuruluşu gibi konular detaylı olarak işlenmektedir.
- Ders ayrıca Memun'un şahsiyeti, Ali Rıza ile olan ilişkisi, affedici ve geniş gönüllü politikası, "Kur'an mahluk mudur?" tartışmaları ve dönemin önemli alimlerinin çalışmaları hakkında bilgiler içermektedir. Video, Memun'un vefatı ve halifeliğin kardeşi Mutasım'a geçişiyle sona ermektedir.
- Mutezili Düşünce ve Memun Dönemi
- Abbasiler döneminde Memun, yönetimin bir mezhebi görüşü benimsemiş olması sebebiyle devlet baskısıyla bir anlayışın dayatılması sürecini anlatır.
- Mutezili düşünce, Abbasilerde Memun döneminde başlayan, Mutasım döneminde devam eden ve Vasıf ile birlikte son noktasına ulaşan, Halife Mütevekkil ile iktidardan düşen bir düşünce sistemidir.
- Memun dönemi, İslam dünyasında fikri canlanmanın temelinde olan Beytü Dikmen'in kuruluş dönemine tekabül eder ve Batı düşüncesinin İslam dünyasına girişi dönemine denk gelir.
- 04:12Memun'un Hayatı ve Halifeliği
- Memun, Harun Reşid'in Meracil isimli cariyesinden doğan ilk oğludur ve 155 (772) yılında dünyaya gelmiştir.
- Memun, Kur'an-ı Kerim'i hıfzetmiş, pek çok hadis ezberlemiş ve Ali bin Hamza el-Kisaide'den Arap dili ve belagatı dersleri almıştır.
- Memun, kardeşi Emin'in veliahtlıktan azledilmesiyle başlayan mücadele sonucunda halife olmuştur ve bu süreçte vezir Fazla bin Suri'nin önemli bir etkisi olmuştur.
- 06:58Memun Döneminde İç ve Dış Siyaset
- Memun-Halife Emin rekabeti, Abbasilerde Arap unsurlar ile Fars unsurları arasında, coğrafi anlamda Irak ile Horasan arasında bir rekabet olarak görünür.
- Memun halife olduktan sonra yaklaşık iki-iki buçuk yıl Bağdat'a gitmemiş, devleti Horasan'dan, Merve'den yönetmeye başlamıştır.
- Memun, Horasan'ın destekle halifeliğe gelmiş ve Horasan'ın Şiilerin taraftarları olduğu için Abbasilerin alameti olan siyah sancak yerine yeşil sancağı çekmiştir.
- 10:43Babek veya Hürremiye Hareketi
- Memun döneminde başlayıp yaklaşık 20-23 yıl süren, fikri, siyasi ve askeri boyutları olan Babek veya Hürremiye hareketi yaşanmıştır.
- Müslümanlar Horasan, İran, Azerbaycan gibi bölgeleri fethettikleri zaman, orada çok farklı dinler ve inanç sistemleri mevcuttu.
- İran coğrafyasında baskın din Mecusilik (Ateşperestlik) ve Mazdaizm'di, İslam buraya geldiğinde siyasetten Araplar hakim oldu ancak İslam dininin buraya hakim olması kolay olmadı.
- 14:12İran Coğrafyasında İsyanların Sebepleri
- İranlılar atalarının dinlerini milli din olarak kabul ederler ve kolay kolay bu dinlerinden vazgeçmezler.
- Ebu Müslim Horasani'nin tasfiyesinden itibaren İran coğrafyasında zaman zaman isyanlar meydana gelmiştir.
- İsyanların sebepleri siyasi ve dini olup, birbirleriyle iç içedir.
- 14:58İranlılar ve Araplar Arasındaki İlişkiler
- İranlılar Arapların kendilerine hakim olmalarını hiçbir şekilde kabul etmediler çünkü Araplar kabileler halinde yaşayan, medeni olmayan bedevi insanlardır.
- İran coğrafyasında ise şehirler kurulu medeni insanlar yaşamaktaydı.
- İranlılar Arapları benimsemedikleri gibi kolay kolay onların getirdiği İslam dinini de benimsemediler.
- 17:10İsyanların Kurumsallaşması
- İsyanlar Ebu Müslim'den itibaren kurumsal hale gelmiştir.
- Ebu Müslim, normalde bir politik ve askeri kişilikken öldürüldükten sonra coğrafyanın manevi lideri haline gelmiş, bir Mehdi gibi değerlendirilmiş.
- Horasan coğrafyasında ve İran coğrafyasında meydana gelen Abbasi Hilafeti dönemindeki hadiselerde dini renk ve milli renk birbiriyle iç içedir.
- 18:03Hürremiye İsyanı
- Hürremiye adlı isyan, Babek isimli bir isyancı tarafından İslam öncesi İran dinleri olan Mazdek ve Mani dinlerinde etkisiyle büyük bir taraftar toplamıştır.
- Bu isyan günümüzdeki Azerbaycan toprakları üzerinde gerçekleşmiş ve bir süre sonra bölgede yaşayan insanları kadın, çocuk demeden katletmeye kadar ulaşmıştır.
- Abbasi halifesi defalarca üzerine ordular göndermiş, ancak bu ordular her seferinde Hürremilere mağlup olmuşlardır.
- 19:27Babek İsyanının Sonucu
- Babek isyanı Memun döneminde başlamış ama Memun döneminde bastırılmamış, tam yirmi yıl devleti meşgul etmiş bir harekattır.
- Babek isyanı ancak Memun'dan sonra kardeşi Mutasım'ın halifeliği döneminde Türk orduları getirilmek suretiyle bastırılmıştır.
- Diğer bir isyan olan Bin Şebe isyanı günümüzdeki Cezire toprakları üzerinde (Fırat ile Dicle arasındaki bölge) yönetime karşı gerçekleşmiştir.
- 20:37Şi'i İsyanlar
- Emeviler döneminde olduğu gibi Abbasiler döneminde de neredeyse her halife zamanında Şii isyanları olmuştur.
- Ali evladı (Hz. Ali'nin, Hasan'ın, Hüseyin'in çocukları) zaman zaman yönetime karşı isyan girişiminde bulunmuşlardır.
- Her halife döneminde mutlaka halifeliğin Ali evladının hakkı olduğu inancı taraftar bulmuş ve pek çok isyanlar olmuş, pek çok Ali evladı ve onların destekçileri hayatlarını kaybetmiştir.
- 21:39Kerbela ve Şi'i İsyanları
- Kerbela unutulmayan, izleri devam eden bir hadisedir ve tesiri devam eden bir olaydır.
- Ali evladı adına yönetime karşı girişilen bu harekat içerisinde en az insan kaybının olduğu hareket Kerbela hadisesidir.
- Bu harekat Abbasi Devleti'nin sonuna kadar sürekli olarak devam etmiştir.
- 23:07Memun ve Ali Evladı İlişkisi
- Memun, prensipte Ali evladıyla yakın ilgi içerisinde olduğunu biliyoruz ve Mutezile düşünceyle Şii düşünce arasında ortak yönler vardır.
- Memun, Horasan'da bulunan Şiilerin desteğini alabilmek adına kendisinden sonra veliaht tayin edilmesini kararlaştırmıştır.
- Bu, Abbasilerde veliaht anlayışına bir sapmadır çünkü Abbasiler ehl-i beytten layık olan kişinin halifeliğe getirileceği sloganıyla taraftar toplamışlardı.
- 24:42Şiilerin Abbasiler ve Emeviler İlişkisi
- Ali evladı Abbasiler Emevilerden daha fazla düşman olmuştur çünkü Emeviler onlarla savaşarak iktidara ulaşmışlardır.
- Abbasiler onlara kardeşlik yapmış, onların adını kullanarak taraftar toplamış, hareketi onların adına başlatmış ama bitirmediler.
- Başlangıçtan itibaren Şii isyanları Abbasiler döneminde kanlı bir şekilde bastırılmıştır.
- 26:32Ömer bin Abdülaziz
- Ömer bin Abdülaziz'in bütün toplum kesimleriyle yakın irtibat içerisinde olduğunu biliyoruz ve onun zamanında hiçbir isyan hareketi olmamıştır.
- Ömer bin Abdülaziz, Hutbeye "İnnallahe" ayeti kerimesini ihdas etmiş ve Hz. Ali ve onun taraftarlarına hakaret eden ifadeleri kaldırmıştır.
- Ömer bin Abdülaziz de kendisinden sonra Ali evladından birini hilafete getirmek gibi düşündüğü ifade edilir.
- 28:15Memurun Politik Hayatı ve Vefatı
- Ali Rıza, Horasan'dan Bağdat'a gelmeden önce vefat etmiş, bu da onun batıda nelerle karşılaşacağı konusunda bilgi eksikliğini yaratmış.
- Memurun Ali Rıza'yı suikasta maruz bırakarak öldürttiği imaları var ve bunu güçlü kılan deliller arasında Fazıl bin Sevdi'nin başvezir olması ve Memur'un Bağdat'a dönmeden önce bu iki kişiden kurtulduğu belirtiliyor.
- Memur, Horasan'da Hz. Ali taraftarları adına Ali Rıza'yı veliaht olarak tayin etmiş, ancak onun erken ölümü Memur'un bir sıkıntıdan kurtulmasına neden olmuş.
- 31:19Memurun Dış Politikası
- Abbasiler döneminde dış politika adımları genellikle Bizans ile ilişkilidir, çünkü doğuda fetih hareketleri durmuştur.
- Bizans ile ilişkiler, rekabet veya savaş, Abbasilerin Emevilerden devraldıkları dış politik mirasıdır.
- Araplarla Bizanslar arasında Anadolu üzerinde sürekli birbirlerini taciz eden, ancak hiçbir zaman öldürücü boyutta olmayan dalaşlar olmuştur.
- 33:16Araplar ve Anadolu
- Arapların amacı Suriye coğrafyasını korumak, Bizans'ın nihai amacı ise İstanbul'u korumaktır.
- Araplar Anadolu'ya kadar gelmişler, ancak coğrafi etkenler sebebiyle (Toros Dağları) Anadolu'yu bir yurt olarak düşünmemişlerdir.
- Arapların fetih stratejisi, çöl ve düz olan alanlarda ilerlemek, dağlık ve soğuk iklimlere ise mecbur kalmadıkça gitmemektir.
- 35:53Memurun Bizans İlişkileri
- Memur, Bizans İmparatoru Teoso Filos ile yazışmalar yapmış ve ondan Yunanca eserlerin kopyalarını istemiştir.
- İmparatorun hocası Yuhanna en-Navi, Memur'a gönderilmiş ve karşılıklı entelektüel yardımlaşma faaliyetleri gerçekleşmiştir.
- Memur, dönemin meşhur ilim adamlarından Haccac bir Matar ibni Bri ve Yuhanna bin Maziye ve bulunduğu bir heyeti Bizans sarayı'na göndermiştir.
- 37:25Abbasiler ve Bizans Arasındaki Savaşlar
- 215. Hijriye (830 M) yılında Abbasiler ve Bizans arasında şiddetli bir savaş gerçekleşmiştir.
- Bu savaşın sebeplerinden biri, Bizanslıların Abbasilere karşı isyan eden Babe Kışkırtları kışkırtmalarıdır.
- Abbasilerin menzili zamanla doğuya doğru kaymış ve Bizans'ı tehdit etkinliği daha da alt düzeyde olmuş, karşılıklı saldırılar birbirlerini taciz etme niteliğinde olmuştur.
- 39:30Memurun Vefatı ve Kur'an Meselesi
- Memur, Pozantı civarında (Adana yakınlarında) sefer sırasında hastalığından 18 Receb 218 (Ağustos 833) yılında vefat etmiştir.
- Memur, dönemin fikri problemler içinde geçmiş, en önemlisi Kur'an meselesi (Kur'an mahluk mudur değil midir tartışması) olmuştur.
- Memur, Mutezile'nin "Kur'an yaratılmıştır, mahluktur" görüşünü benimsemiş ve ulemaya bunun kabul ettirilmesi gerektiği noktasında baskı yapmıştır.
- 41:35Kur'an'ın Mahluk Olduğu Tartışması
- Ehl-i sünnet alimleri, Kur'an'ın Allah kelami olarak mahluk olmadığını iddia etmişlerdir.
- Devlet (halife) kendi fikriyle ve otoritesiyle bu tartışmalarda taraf olmuş, Kur'an'ın mahluk olduğu kanaatine getirmeye zorlamaya başlamıştır.
- Bu dönemde işkenceler ve hapis uygulamaları devam etmiş, dönemin gözde şahsiyeti Ahmet bin Hanbel'dir.
- 42:37Siyaset ve İlim Arasındaki İlişki
- Bir düşüncenin zorla dayatılması, siyaset ve devlet eliyle yapılması o düşünceye yapılan en büyük kötülüktür.
- Ebu Hanife, siyasetin kendisinden istifade etmesini istemediği için devlet makamına getirilmeyi kabul etmemiş ve pek çok sıkıntı çekmiştir.
- İlimin ne kadar sivil ortamda yapılabilirse o kadar özgün ve özgür olduğu vurgulanmaktadır.
- 45:23Mutezile ve Ahmet bin Hanbel
- Mutezile, siyasetle iş tutması sebebiyle baskıcı bir kimlik kazanmış ve özgünlüğünü kaybetmiştir.
- Ahmet bin Hanbel'in şöhreti, baskı dönemlerindeki duruşuyla ilgili olup, ilmi kişiliği kadar siyasi duruşu da önemlidir.
- Ahmet bin Hanbel önceden bu tartışmalara girmeden sonra fikirlerini şiddetle reddetmiş, Kur'an'ın mahluk olduğunu iddia edenleri zındık olarak nitelendirmiştir.
- 47:52Abbasilerde Mihne Dönemi
- Mutezile düşüncesinin resmi devlet mezhebi olup, fikri anlamda bir terör hareketi halinde olduğu süreç Abbasilerde "mihne" (imtihan, sıkıntı) dönemi olarak isimlendirilmiştir.
- Memnun döneminde yeni bir etnik unsur olan Türkler devlet içerisinde boy göstermeye başlamıştır.
- Memnun, Araplar ve Farslar arasındaki iktidar mücadelesini çözmek için siyasete bulaşmamış, askeri maharetli ve padişahtan bağımsız olan Türkleri bünyeye almıştır.
- 52:37Türklerin Abbasilerdeki Rolü
- İleride Abbasi tarihi içerisinde "Türklerin hakim olduğu dönem" başlığı atılacaktır.
- Memnun döneminde Türklerin Abbasi ordusunda ve bürokrasisinde askeri alanda temayüz etmiş, kılıç ehli olmuşlardır.
- Memnun, Türkleri kendi iktidarı ve Abbasi devletinin bekası uğrunda faydalanmak amacıyla bu adımı atmıştır.
- 54:29Memnun'un Kişiliği ve Yönetimi
- Memnun, Abbasi halifeleri içerisinde en parlak simalardan biridir ve felsefe kitaplarında daha çok anılır.
- Memnun, Harun Reşit'e göre daha adli bir adam olarak nitelendirilir.
- Memnun, Harun Reşit'in açıkça yapması ve söylerken, kendi planlarını gizli ve zamana yaya bir şekilde gerçekleştirir.
- 57:02Memurun'un Siyasi ve İlmi Yönü
- Memurun, Harun Reşid'e göre daha derin bir siyaset takip etmiş, ancak farklı bir şahsiyete sahip olduğu belirtilmiştir.
- Memurun'un en önemli özelliği ilme verdiği önemdir; kendisi bir alim olup Kur'an ilimlerinde uzmandır.
- Memurun döneminde Beytü'l-Hikme (Beytülhikme) kurulmuş, İslam dünyasında fikri gelişmenin önemli temellerinden biridir.
- 58:43Memurun Dönemindeki İlmi Gelişmeler
- Memurun döneminde Huneyn bin İshak, Yakup bin İshak el-Kindi, Muhammed bin Musa el-Harizmi gibi alimler kıymetli eserler vermiştir.
- İslam tarihinin önemli şahsiyetleri, İbn Hişam, İbn Sad, İbnü'l-Kelbi ve Ebu'l-Hasan el-Medaini gibi alimler onun döneminde yaşamış ve temel tarih kaynakları telif edilmiştir.
- Memurun, iç problemleri ve isyan hareketlerini mümkün olduğunca en az kan dökerek engellemeye çalışmış, neredeyse tüm isyan edenleri affetmiştir.
- 01:00Memurun'un Geniş Gönüllülüğü
- Memurun, kendisine karşı konuşan ve onu tenkit eden şairleri bile affetmiş, hatta onlara ödül vererek psikolojik olarak ezmiştir.
- Bir şairin kendisine karşı söylediği beddua içeren şiirleri affetmiş ve onun maaşının devam etmesini emretmiştir.
- Memurun, kendi yerine oğlu Abbas'ı veliaht tayin etmek istemiş, ancak Türk askerleri ve komutanlar etkinliklerini artırmış ve kardeşi Mutasım'ı halife bırakmasını istemişlerdir.
- 1:03:07Memurun'un Vefatı ve Mirası
- Memurun, Anadolu'da Pozantı yakınlarında Bizans üzerine gerçekleştirdiği askeri sefer sırasında 47 yaşında vefat etmiştir.
- Halifeliğe kardeşi Mutasım geçmiştir.
- Mutasım döneminde Türklerin etkin olmaya başladığı dönemi temsil etmiştir.