Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Küçük Asya ve Kafkasya tarihi konusunda bilimsel bir inceleme sunan akademik bir sunum formatındadır. Konuşmacı, Çarlık Rusya ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nde yapılmış araştırmaları esas alarak Med Devleti'nin tarihini ve etnik karakterini ele almaktadır.
- Video, Med Devleti'nin kuruluş süreci, etnik karakteri, coğrafi sınırları ve önemli hükümdarları (Deojes, Fraord, Keyaksar, Astyages) hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. İçerikte Zerdüştlük'ün peygamberliği, Avesta'nın tarihi, Medlerin Asurlular, İskitler ve Urartular ile olan ilişkileri ve 553 yılında Perslerin Med Devleti'ni fethetmesi anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Med sözcüğünün etimolojisi, devletin altı büyük aşireti ve Kürtlerin Medlerle olan ilişkisi üzerine yapılan araştırmalar da ele alınmaktadır. 19. ve 20. yüzyıllarda Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği sahasında yapılan kapsamlı tarih incelemelerine de değinilmektedir.
- 00:07Med Devleti Hakkında Tartışmalar
- Med devletinin kuruluş süreci, etnik karakteri ve akıbeti bilim dünyasında yıllardır tartışılmaktadır.
- Tartışmaların merkezinde Zerdüştlük ve Kürt etnosunun Med dönemi ile bir bağı olup olmadığı meselesi bulunmaktadır.
- Bu videoda Çarlık Rusya ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nde yapılmış araştırmalar esas alınarak Med devletinin bir fenotipi çıkarmaya çalışılacaktır.
- 01:14Med Sözcüğünün Etimolojisi
- Minorsky, Asur kaynaklarını esas alarak M.Ö. 836'da Med isminin, M.Ö. 844'te ise Pars tabirinin geçtiğini ve Persler ile Medler arasında bir hısımlık olduğunu düşünmektedir.
- Sovyet araştırmacılar, Med sözcüğünün Yeni Elamca'da "mata", Eski İbranice'de "madaj", Eski Farsça'da "mağda", Eski Yunanca'da "medoi" şeklinde kullanıldığını belirtmektedir.
- Nikolay Mar, Med sözcüğünün "mar-med" ve "mid-med" şeklinde bir transformasyon geçirdiğini varsaymaktadır.
- 03:07Medlerin Kuruluş Süreci
- Medler tarih sahnesine çıkmadan önce bölgede Hurriler, Mitanniler, Elamlar, Lulubiler, Mannalar gibi birçok etnik dinamik tezahür etmiştir.
- M.Ö. 9. yüzyıldan 6. yüzyıla kadar bölgede hüküm süren Mannalar, Medlerin kültürel ve ekonomik çekirdeğini oluşturmuşlardır.
- Medlerin kuruluş süreci kronoloji ve hükümdarların isimleri açısından oldukça ihtilaflı bir husustur.
- 04:01Med Devletinin Kuruluş Tarihi
- Ctesias'a göre Medlerin 317 yıl hüküm sürdüğünü, 867 yılında kurulduğunu ve 550 yılında yıkıldığını yazarken, Herodot'un verdiği bilgiler daha ampiriktir.
- İdrar Aliyev, Herodot'un nazariyesine göre Deoces'in M.Ö. 700 yılı dolaylarında kral seçildiğini ve altı Med aşiretini birleştirip Medyayı kurduğunu yazmaktadır.
- Rus şarkiyatçıları arasında Med devletinin kuruluş tarihi konusunda fikir birliği yoktur; Minorsky M.Ö. 725, Diacono ise M.Ö. 727 yılına taşımaktadır.
- 06:56Med Devletinin Yapı ve Coğrafyası
- Med devletinin temelde altı büyük aşiretten (Bousai, Paretokenoi, Strates Arizantoi, Boudioi Mago) müteşekkil olduğu düşünülmektedir.
- Med devletinin coğrafik sınırları kuzeyde Aras Nehri'den Elbruz Dağları'na ve Hazar Denizi'ne, doğuda Deşti Kebir'e, batı ve güneyde Zagros Sıradağları'na kadar uzanmaktaydı.
- Medlerin başkenti Ekbatana olarak geçmekte, günümüzdeki adının İran sınırları içinde kalan Hamedan olduğu düşünülmektedir.
- 08:26Med Kralları ve Savaşları
- Med kralı Deojes'in M.Ö. 700 yılında başlayan iktidarı 53 yıl sürmüş ve 647 yılında oğlu Fraord tahta geçmiştir.
- Fraord'un iktidarında Asurlulara karşı verilen egemenlik mücadelesi önemli bir olaydır; M.Ö. 625 yılında Asurlulara saldıran Fraord, İskitlerin yardımıyla öldürülmüştür.
- Fraord'un ölümünden sonra tahta geçen oğlu Keyaksar, M.Ö. 612'de Asur başkenti Ninova'da etkili bir taarruzda Asur egemenliğine son vermiştir.
- 09:42İskitler ve Urartularla İlişkiler
- Asur egemenliğine son verilmesi yeterli olmamış, İskitler Keyaksar'ı boyunduruk altına almış ve Med toprağında 28 yıllık bir vassallık tesis etmişlerdir.
- Keyaksar'ın ordusu M.Ö. 590'da Urartulara saldırmış ve Tuşba'daki Urartu iktidarına son vermiştir.
- İskitlerin Teşebbani kalesi'ne bir saldırı düzenleyip düzenlemediği konusunda araştırmacılar arasında farklı görüşler bulunmaktadır.
- 11:09Lidyalılarla İlişkiler
- Keyaksar döneminde Medlerin bekasını tehlikeye sokan dış dinamiklerden biri Lidyalılar'dır.
- Lidyalıları Alyattes yönetmekteydi ve iki aktörün ordusu M.Ö. 595-585 yılları arasında savaşmıştır.
- M.Ö. 585 Mayıs 28 tarihinde özellikle Babillilerin özel teşebbüsüyle bir antlaşma imzalanmış ve Kızılırmak Nehri iki taraf arasında sınır olarak kabul edilmiştir.
- 11:52Zerdüştlüğün Menşeisi
- Zerdüştlük konusu Med Kralı Keyaksar dönemi ile ilgili derin tartışmalara yol açmaktadır.
- Zerdüşt peygamberin yaşam tarihi ve Avesta'nın hangi yıllara ait olduğu konusunda ampirik bir cevap bulunmamaktadır.
- İran tarihçileri Zerdüştlüğün kökeninin Akamenidlere dayandığını savunurken, Sovyet araştırmacıları bu tezi reddetmektedir.
- 13:46Zerdüşt'ün Yaşam Tarihi ve Avesta
- Araştırmacı Henning, Zerdüşt'ün Büyük İskender'in tahta çıkışından yaklaşık 258 yıl önce peygamberliğe erişmiş olabileceğini, bu da MÖ 594 tarihine denk gelmektedir.
- El-Biruni ise Zerdüştlüğün Seleukos İmparatorluğu'nun kuruluşundan 258 yıl önce, yani MÖ 570'li yıllarda ortaya çıktığını düşünmektedir.
- Sovyet araştırmacı Ezize Ceo, Zerdüşt'ün Vistaspa'ya kendi öğretisine MÖ 588 yılında davet ettiğini ve Zerdüşt'ün MÖ 635-553 yılları arasında yaşadığını varsaymaktadır.
- 15:17Keyaksar Dönemi ve Sonrası
- Yayılmacı politikanın zirveye çıktığı Keyaksar dönemi, bazı müelliflere göre MÖ 585, bazılarına göre ise MÖ 584'te son bulmuştur.
- Astyages döneminde Küçük Asya'da güçler arasında muvazene yoktu ve egemenlik mücadelesi gittikçe ivme kazanmıştır.
- Astyages döneminde ülke içinde aşiretlerin üst tabakası ile arasında sınıfsal çatışma yaşanmış ve merkezi yönetimin bu durumdan etkilendiği bilinmektedir.
- 16:21Medler ve Babil İmparatorluğu
- Babil, Keyaksar döneminde Medler'in müttefik bir unsurdu, ancak Astyages'in Elam ülkesini egemenlik altına almasıyla iki taraf arasındaki ittifak husumete dönüştü.
- Nebukadnezar'ın ölümünden sonra Babil yönetiminde yaşanan altı yıllık karışıklık Astyages tarafından bir fırsat olarak kullanılmıştır.
- Nabonidus döneminde Med-Babil çatışmaları hız kazanmış ve Astyages idaresinin oldukça zayıf düşmesi, iktidarına son vermek isteyen aktörleri ümitlendirmiştir.
- 17:04Med Devletinin Sonu
- Astyages sarayında üst düzey görevlerde bulunan Harpagos ve bazı aşiret ileri gelenleri ayaklanma hazırlığı yapmış, ancak güçleri Astyages'i devirmeye yetmemiştir.
- Medler'in vassalı olan Kiyros'un ayaklanmasını teşvik etmiş ve MÖ 553 yılında Medler ve Persler arasında bir savaş patlak vermiştir.
- Yaklaşık üç yıl süren savaşın sonucunda Persler galebe almış, MÖ 550 yılında Med devletinin varlığı son bulmuş ve Perslerin Akameni hanedanlığı dönemi başlamıştır.
- 18:32Medlerin Etnik Yapısı
- Medlerin etnik yapısı akademik çevrede yıllarca büyük bir tartışma konusu olmuştur.
- Medya devletinin tesis edildiği toprakların büyük bir kısmında günümüzde ekseriyette Kürtlerin iskan ettiği bilinmektedir.
- Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği sahasında yapılan incelemelerde Med unsurunun Kürtlerin bir prototipi olduğu tezi gündeme gelmiştir.
- 19:10Medler ve Kürtler Arasındaki İlişki
- Bu tezi genelde Minorsky'ye ait olduğu düşünülmektedir, ancak önceki araştırmacılar da bu konuyu ele almıştır.
- Ermeni kaynaklarında uzun süre Medlerden Mark olarak bahsedildiği, Ermeni Bagratuni Krallığı döneminde ise Kürt sözcüğünün öne çıktığı belirtilmektedir.
- Minorsky, Medler ve Kürtler arasındaki münasebetin bir nişanesi olarak İran'ın Maku kentinin demografisini ve etimolojisini ele almıştır.
- 22:31Med Devletinin Mirası
- Yaklaşık yüz elli yıl hüküm süren Med devleti, Asurlular, Urartular, İskitler, Lidyalılar, Babilliler, Persler ve benzeri topluluklar ile muhtelif münasebetlere girmiştir.
- Medyanın tarihi, 19. ve 20. yüzyıllarda Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği sahasında Herodot, Kitesias, Berossus, Strabo, Moses Koronatsi gibi Yunan, Babil ve Ermeni tarihçilerin tasvirleriyle tetkik edilmiştir.
- İncelemelerde Medler, Zerdüştlük ve Kürtler arasında bir korelasyon olduğu sonucuna ulaşılmıştır.