Buradasın

Krisko Uyumlu Raporlama Standartlarına Göre Maden Kaynaklarının Sınıflandırılması Webinar

youtube.com/watch?v=3c9Lh79rm9A

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, Maden Mühendisleri Mesleki Gelişim Derneği'nin düzenlediği bir webinar etkinliğidir. Konuşmacılar arasında Dama Mühendislik'te Genel Müdür Yardımcısı olan ve 17 yıllık deneyime sahip olan Sayın Mehmet Ali Akbaba, Dr. Yusuf Ziya Özkan, Mustafa Talay, Fatih Uysal, Serdar Çiğın ve diğer madencilik uzmanları bulunmaktadır.
Sunum, Krisko uyumlu raporlama standartlarına göre maden kaynaklarının sınıflandırılması konusunu ele almaktadır. İçerik üç ana başlık altında yapılandırılmıştır: veri kalitesi ve güvenliği, sınıflama kriterleri ve sınıflamada dikkat edilmesi gereken hususlar. Sunum, maden kaynaklarının sınıflandırılması sürecini, multidisipliner bir yapıda arama jeologları, kaynak jeologları, jeofizik uzmanları, harita mühendisleri ve madencilik uzmanlarının işbirliğiyle nasıl gerçekleştirildiğini açıklamaktadır.
Sunumda ayrıca maden kaynaklarının sınıflandırılması için kullanılan kriterler (sondaj sıklığı, üç boyutlu duruşu, numune konfigürasyonu, jeolojik devamlılık), ekonomik değerlendirmenin önemi, metal fiyatlarının hesaplanması ve rezerve geçiş süreci detaylı olarak ele alınmaktadır. Video, yeni 2018 Umre Kodu ile ilgili değişiklikler, yetkin kişinin rolü ve maden kaynaklarının sınıflandırılmasında dikkat edilmesi gereken teknik konular hakkında soru-cevap oturumlarıyla devam etmektedir.

00:32Webinar Tanıtımı ve Konuşmacının Özgeçmişi: 24 Mayıs 2023 tarihinde Maden Mühendisleri Mesleki Gelişim Derneği'nin webinar etkinliğinde, konuşmacı olarak Mehmet Ali Akbaba bulunuyor.
Mehmet Ali Akbaba, 1982 Erzincan doğumlu olup 2006 yılında Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği bölümünü birincilikle bitirmiştir.
Akbaba, 2015'te Amerika Profesyonel Jeologlar Enstitüsü ve 2019'da UREK adına kayıtlı yetkin kişi olarak görev almıştır.
01:33Konuşmacının Mesleki Deneyimi: Akbaba, jeolojik modelleme, jeo-istatistik ve maden kaynak tahmini konularında 17 yıllık deneyime sahiptir.
İşlem Şirketler Grubu'nda coğrafi bilgi sistemleri uzmanı olarak mesleğe başlamış, 16 yıldır DAMA Mühendislik'te çalışmaktadır.
Şu an DAMA Mühendislik'te genel müdür yardımcısı olarak görevini sürdürmektedir.
02:20Konuşmacının Diğer Faaliyetleri: Akbaba, Avrupa Kalkınma Bankası kredi desteği ile üretime geçen Lapseki ve İrin de altın-gümüş projelerinde jeolojik modelleri ve jeo-istatistik çalışmalarını yürütmüştür.
DAMA Mühendislik, ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş., MTA, Jeoloji Mühendisleri Odası, Maden Jeologları Derneği ve YERMA gibi kuruluşlarda maden kaynak tahmini konulu eğitimler vermiştir.
Akbaba, Amerika Profesyonel Jeologları Enstitüsü, Türkiye Jeoloji Mühendisleri Odası, Maden Jeologları Derneği ve YERMA gibi yer bilimleri alanlarında ulusal ve uluslararası faaliyet gösteren kuruluşlara üyedir.
04:09Sunumun Başlangıcı ve İçeriği: Sunumun konusu "KRİSKO Uyumlu Raporlama Standartlarına Göre Maden Kaynaklarının Sınıflandırılması" olup, uluslararası standart normlarına uygun hazırlanan raporlama standartları ele alınacaktır.
Sunum üç ana başlıkta anlatılacak: veri kalitesi ve güvenliği, sınıflama kriterleri ve sınıflamada dikkat edilmesi gereken hususlar.
Maden kaynaklarının sınıflandırılması, sadece kaynak jeologlarına değil, arama döneminde toplanan verinin kalitesinden maden kaynaklarının raporlanması aşamasına kadar tüm süreçleri içeren bir konudur.
06:51Maden Kaynaklarının Raporlanması: Maden kaynaklarının raporlaması multidisipliner isteyen bir raporlama sistemi olup, arama jeologları, kaynak jeologları, jeofizik uzmanları, harita mühendisleri, kimyagerler, maden ve proses mühendisleri dahil birçok disiplin bir araya gelmektedir.
Bu raporlama, bir maden yatağının işletilebilir fizibilitesinin oluşturulabilmesinin temelini oluşturan kritik bir unsur olarak değerlendirilmektedir.
08:12Veri Kalitesi ve Güvenliği: Arama protokolleri ve uygunluğu, sondaj makinesinin sahaya oturtulması, yön verilmesi ve kuyu lokasyonlarının nasıl bırakılması gibi yönergelerin hazırlanması önemlidir.
Veritabanının nasıl tutulması, laboratuvarların nasıl kontrol edilmesi, numune seçiminin nasıl yapılması ve karotların nasıl saklanması gibi hususlar protokollere bağlanmalıdır.
Topoğrafi ölçümleri, madencilik faaliyetlerinin yürütülmesinde ve sondaj verilerinin uyumunda kritik öneme sahiptir.
11:16Kuyu Ağzı ve Survey Ölçümleri: Kuyu lokasyonları hazırlandığında, topoğrafyadan dolayı bazı lokasyonlar gerçek yüzeyden 3-5 metre daha aşağıda olabilir.
Sarp arazilerde survey ölçümü hassas yapılmadığında, kuyu ağzı direkt topoğrafya ile yerleştirilerek gerçek konumundan çok üzerinde olabilir.
Her sondajdan sonra hassas koordinat ölçümlerinin alınması, etiketlendirilmesi, betonlanması ve kayıt altına alınması gerekmektedir.
13:03Sondaj Uygulamaları ve Kuyu İçi Sapma Ölçümleri: Sondaj lokasyonlarının betonlanıp etiketlenmesi ve hangi firma tarafından yapıldığı bilgisinin levhalara kaydedilmesi en iyi uygulamalar çerçevesinde istenilen bir yöntemdir.
Finans desteğiyle yapılan madencilik de istenilen bir uygulamadır.
Yüz metreden daha derin, dik veya eğimli herhangi bir sondajda kuyu içi sapma ölçümlerinin alınması gerekir çünkü kuyu hatalı veriler, aşırı baskılardan veya kaygan özelliklerden dolayı sapabilir.
14:08Kuyu İçi Sapma Ölçümlerinin Önemi: Önemli olan sapmanın ne yöne doğru olduğunun tespit edilmesidir, özellikle damar tipi mineralizasyonları keserken sapmanın minimum olması istenir.
Kuyu içi sapma ölçümleri, minerizasyonun gerçek konumunu belirlemek için son derece önemlidir.
Sondaj verisindeki kimyasal analiz sonuçlarının doğru koordinatlarla ilişkilendirilmesi için kuyu içi sapma ölçümü kritiktir ve maden kaynağının sınıflandırılmasında güvenilirlik açısından önemli bir ölçütü oluşturur.
15:25Karotların Muhafaza Edilmesi: Sondajlar ciddi maliyetle yapılır ve yarısı kimyasal analiz için laboratuvara gönderilirken, kalanın çeyreği metalcük testler için kullanılır.
Her karot parçasının karo sandıkları içerisinde muhafaza edilmesi, ileride denetleme veya tekrar analiz için şahit olarak tutulması veri güvenliği açısından önemlidir.
Şahit numunelerin (karot, iri taneli ve pudra şekli olan) laboratuvarlarda karot deposunda muhafaza altında tutulması gerekir.
16:47Karot Veriminin Önemi: Sondajlardan elde edilen karotların alındığı yeri temsil etmesi açısından karot verimi son derece önemlidir.
Karot kayıpları mevcut terörü zenginleştirip veya fakirleştirerek soru işareti oluşturur.
Mineralizasyon bölgelerinde yüzde doksanbeş ortalamayı verecek şekilde bir karot kazanımı beklenir, özellikle ilk girişlerde oksitli kısımlarda da yüksek verimli karot alınması için gerekli önlemler alınmalıdır.
18:23Kalite Kontrol ve Güvence Süreçleri: Kalite kontrol ve güvence konusu, sahada ve karot deposunda çalışan jeologların örneklemeyi kriterlerini belirlemesi ve hataları tespit etmesini içerir.
Çift numune (dublicate numuneler) kullanılması, laboratuvarı test etmek için standart numuneler ve boş numuneler (blank numune) kullanılması kalite kontrol süreçlerinin önemli unsurlarıdır.
Laboratuvardan akreditasyon ve analiz tekniklerinin akreditasyonu çok önemlidir, ayrıca belirli oranda numunelerin ikinci hakem laboratuvarda tekrar analiz edilmesi de gerekli bir uygulamadır.
21:19Madencilik Araştırmalarında Veri Toplama ve Yorumlama: Madencilik araştırmalarında sondaj programları öncesi jeolojik haritalama yapılması ve yapısal kontrolleri gereklidir.
Arama yolculuğu, sondajların hangi yönlere ve açılarla yapılacağını belirlemek için jeolojik bilgiye ihtiyaç duyar.
Her sondaj sonrası jeolojik kesitler alınarak yorumlanması ve bu yorumların sürekli sorgulanması gerekir.
23:16Jeolojik Yorumlama ve Modelleme: Jeolojik kavrayış, verinin kalitesi açısından kritik öneme sahiptir.
Sondaj verileri olmadan farklı yorumlar yapılabilir, doğru yorumun arama yolculuğu tarafından belirlenmesi gerekir.
Litolojik modeller üç boyutlu yazılımlar üzerinde oluşturulabilir, ancak kaliteli veri toplanması şarttır.
25:53Yığın Yoğunluğu Ölçümü: Yığın yoğunluğu, hacmi tonaja çevirirken kullanılan katsayıdır ve %10 hata tonajda %10 hataya neden olabilir.
Arşimet tekniği ile yerinde yoğunluk ölçümleri yapılmalıdır, laboratuvar piknometre ölçümü yerine geçemez.
Sondaj hangi litolojilerden geçiyorsa, oksit, geçiş sonu ve sülfür lüzyonlar dikkate alınarak yeterince numune alınmalıdır.
27:33Veri Kalitesi ve Güvenliği: Toplanan verilerin bir veri tabanında saklanması, tutarlı olması ve sorgulanabilir olması gerekir.
Veriler şeffaf ve denetlemeye açık şekilde depolanmalı ve güvenliği sağlanmalıdır.
Veri kalitesi ve güvenliği, kaynak tahmininin güvenilirliğini yansıtır ve kaynak sınıflandırmasını etkiler.
29:09Kaynak Sınıflandırma Kriterleri: Kaynak sınıflandırmasında ilk ölçüt ekonomidir; meteorolojik test sonuçları, metal kazanımları, madencilik ve proses maliyetleri, metal fiyatları dikkate alınır.
Ekonomik ocak sınırının üzerindeki bloklar sınıflandırılabilir, altında kalanlar günümüz koşullarında ekonomik değildir.
Çoklu element kaynaklarında bakır eşdeğeri çerçevesinde hesaplamalar yapılmalı ve metal kazanımları hesaba katılmalıdır.
33:21Sınıflandırma Eşik Değerleri: Sınıflandırma yapılırken belirli bir eşik tenor üzerindeki kaynaklar verilir, altında kalanlar sınıflandırılmamış malzeme olarak kabul edilir.
Net izabe eşik değeri belirlenerek, bu değer üzerinde kalan bloklar ekonomik kaynak olarak, altında kalanlar sınıflandırılmamış malzeme olarak değerlendirilir.
Sınıflandırma kriterlerinin ikincisi sondaj sıklığıdır.
34:55Maden Kaynakları Sınıflandırma Kriterleri: Sondaj sıklığı sınıflandırma kriterlerini oluşturur; yüksek sıklıkla yapılan sondajlar en yüksek sınıflama kriterine, daha az sıklıkla yapılanlar "indicated" veya "inferred" kategorisine sokulabilir.
Sondajların üç boyutlu duruşu ve alınan numunelerin konfigürasyonu da sınıflandırma kriterlerini belirler.
Tarama elips yöntemiyle bloklara tenor ataması yapılırken, her sektörde birden fazla numune varsa daha yüksek güvenirlik seviyesi gösterir, sadece bir taraftan değer varsa ise yatağın dış kenarlarına yakın olduğu ve "inferred" kategorisine atanacağı anlaşılır.
36:38Sınıflandırma Kriterleri ve Güvenilirlik: Blokların etrafında birden çok sondaj ve numune varsa, kompozitlerden tenor ataması yapıldığı için "major" kategorisine atanabilir.
Jeolojik devamlılık önemli bir kriterdir; hem tenör hem de arama yoğunluğu yüksek ve laboratuvardan gelen sonuçlar bunu destekliyorsa "indicated" veya "inferred" kategorisine atanabilir.
Varogram analizleri ile etki mesafesi içerisinde kalan bloklara "indicated" veya "inferred" verilirken, etki mesafesi dışında kalırsa güvenilirlik düşük olduğu için "inferred" kategorisinde tutulması gerekir.
39:32Meteorolojik Testler ve Ruhsat Hakları: Meteorolojik testler, kaya tipine ve cevher minerizasyonunun güllenme derecesine göre, hem derinlik hem de planda temsil eden numuneler alarak gerekli testlerin yapılması gerektirir.
Kazanım varlığı ve teknolojik uygunluk önemlidir; düşük tenor ve randımanı olan kaynaklar hiplish tekniği ile ekonomik maliyetle kazanılabilirken, tank teknolojisi için yüksek tenor gereklidir.
Ruhsat hakları sınıflandırma sürecinde kritiktir; ruhsat içinde kalan minerizasyon sadece sınıflandırılabilecek, ruhsat dışındaki ise sınıflandırılmamış malzeme olarak değerlendirilir.
43:28Maden Kaynakları Sınıflandırma ve Rezerve Geçişi: Yeni Orebox versiyonunda maden kaynakları sınıflandırılması potansiyeli, mümkün, belirli ve ölçülmüş maden kaynakları olarak sınıflandırılmıştır.
Sınıflandırma sürecinde "mümkün maden kaynakları" rezerve geçmiyor, ancak "belirli" ve "ölçülmüş" maden kaynakları rezerve dahil edilebilmektedir.
Sınıflandırma sürecinde "mümkün maden kaynakları" kaynak tablosuna ayrı olarak verilmeli, bütüne eklenmemelidir.
44:48Sınıflandırmanın Teknik ve Ekonomik Çalışmalardaki Yeri: Maden kaynağı sınıflandırması rezerve geçişi yapılmadan önce scoping (kapsam) çalışması, ön fizibilite çalışması veya fizibilite çalışması ile yapılabilir.
Scoping çalışmasında (ön ekonomik ve teknik değerlendirme) girdi olarak "indicated" maden kaynağı kullanılır ve çıktı olarak da "işletilebilir maden kaynağı" (rezerve değil) verilir.
Ön fizibilite ve fizibilite çalışmalarında girdi olarak "major" ve "indicated" kategorisindeki maden kaynakları kullanılır ve çıktı olarak "muhtemel ve görünür maden rezervleri" (rezerve) elde edilir.
47:27Şahit Numune ve Laboratuvar Analizi: Altın madenciliğinde genellikle 20 numuneden biri ikinci akredite laboratuvarda analiz edilmesi şart koşulmaktadır.
Bu uygulama, laboratuvarlarda ciddi sorunlar yaşanması durumunda risklerin taşınmaması açısından önemlidir.
Zamanında sondaj programları aralarında veya sondajlar yapıldıkça şahit numunelerinin gönderilmesi en iyi uygulamalardan biridir.
49:56Variogram Analizi ve Kriging Varyansı: Variogram analizi, madenin türüne ve maden yatağına göre değişkenlik gösterir ve son yıllarda kaynak raporlarında önemi ortaya çıkmıştır.
Kriging varyansı, numunelerin üç boyutlu uzaydaki konumlarıyla konfigürasyonu ile alakalıdır.
Eğer variogram iyi çıkmıyorsa veya yeterince veri yoksa, bu durum bazen yanıltabilmektedir.
53:24Yeni UMRE Kodu ve Değişiklikler: Yeni UMRE kodunda, potansiyel maden kaynakları kategorisi "mümkün maden kaynakları" olarak revize edilmiştir.
Yeni kod daha anlaşılır ve basit bir formata getirilmiş, CRISCO format standardına uyarlanmış ve bazı yeni tanımlamalar getirilmiştir.
Özet bilgiler kısmı kaldırılmış, çevresel, sosyal ve yönetişimsel konular ifadesi eklendi ve tablo iki "teknik çalışmalar için rehber" şeklinde değiştirilmiştir.
1:00:02Madencilik Yazılımları: Son iki yıldır madencilikte Micros'nin artı Lipp kullanılmaktadır.
Lipp, yeni sondaj verileri geldikçe modelin revize edilmesi imkanı sunmaktadır.
Önemli olan sahanın yorumunu yapacak olan arama yolu, hangi yazılımla yapıldığı çok önemli değildir.
1:01:11Madencilik Yazılımları ve Yetkinlikler: Madencilik yazılımları konusunda kişisel tercihler olsa da, önemli olan yazılımda ne bekleniyor ve nasıl bir çalışma hazırlanacağıdır.
Madencilikte yetkinlikler çok önemlidir ve uluslararası standartlarda raporlama için multidisipliner bir çalışma gereklidir.
Türkiye'de yerli madencilik yazılımı olan Datamin ve Sur Pack gibi yazılımlar kullanılmaktadır.
1:03:39Multidisipliner Çalışma Gerekliliği: Madencilik kaynaklarında minimum dört yetkin kişinin olması gerekiyor: arama jeologu, kaynak jeologu, maden mühendisi ve proses mühendisi.
Fizibilite ve rezerve geçişi aşamasında ekonomi, finans, hidrojeoloji ve jeoteknik uzmanları da işe dahil edilmelidir.
Tek bir kişiye bağlanılmaması gerekiyor, kodda da bu şekilde bir şey yoktur.
1:06:25Yetkin Kişilik Sisteminin Uygulanması: Türkiye'de yetkinlikler daha yeni kazanılmakta olup, OREBREK'te 200'ün üzerinde yetkin kişi olsa da her birinin yetkinlikleri ayrı ayrıdır.
Maden yatağını işleten proje sahibinin multidisiplinleri bir araya getirebilmesi önemlidir.
Mühendislik firması olmadığımız vakit de multidisiplinlerin önemini unutmamak gerekir.
1:08:03Yetkin Kişilik Sisteminin Sonuçları: Yetkin kişilik sistemi raporlar veriyor ve krediler alınabilmektedir.
Bankalar kredi vermeden önce yetkin kişiler ekip olarak gelip raporu hazırlayan yetkin kişileri sorgulamaktadır.
Türkiye'de projelerin kalitesi, sahalar işletmeye girdiği zaman veya yatırımcı devreye girdiğinde ortaya çıkabilmektedir.
1:11:20Kuyu İçi Jeofizik Ölçümleri ve Kaynak Sınıflandırması: Konuşmacı, kuyu içi jeofizik ölçümlerinin kaynak raporu hazırlanırken ne kadar önemli olmasa da olup olmadığı sorusunu sordu.
Ekonomik olmayan malzeme sınıflandırması konusunda, kaynağı belirleyip rezerve dönüştürme süreci anlatıldı.
Kaynak belirlendikten sonra işletme yöntemleriyle rezerve dönüşümü yapıldığı vurgulandı.
1:14:05Kuyu İçi Jeofizik Çalışmalarının Önemi: Endüstriyel hammadde ve kömüre yönelik çalışmalarda kuyu içi jeofizik çalışmaları özellikle kil içerikli ve esneyebilen yataklarda kritik öneme sahiptir.
Kömür maden yataklarında kuyu içi jeofizik logları determinasyon jeolojik modelde kullanılan önemli bir kriterdir.
Yönergeler genel bir çerçeve olduğu için detaya girilmemiş olsa da, kuyu içi jeofizik çalışmaları son derece önemlidir.
1:15:28Ekonomik Olmayan Malzeme Sınıflandırması: Kaynak belirlerken metal fiyatları rezervde kullanılandan daha konservatif değerler kullanılır.
Kaynakta son üç yılın ortalaması 1800 dolar iken, günümüzde 2000 dolar ise, kaynakta 1800-1900 dolar arası kullanılabilir.
Bu iyimser değerler, rezerv çalışması üç yıl sonra yapıldığında metal fiyatları yükseldiğinde kaynakta daha fazla cevher kullanılabilecek şekilde açık bir sınır belirlemek için kullanılır.
1:17:18Kaynak ve Rezerv Arasındaki İlişki: Kaynak belirlendikten sonra rezerve dönüştürüldüğünde, daha sonra kaynak olarak tekrar değerlendirilmesi mümkündür.
İşletme ekipmanları değiştiğinde (örneğin küçük ekipman yerine büyük ekipman kullanıldığında) kaynak sınıflandırması değişebilir.
Kaynak tahminindeki bir değer rezerve dönüştürüldüğünde tekrar kaynağa dönüştürüldüğünde, aynı dönemdeki kaynakta alt sınıfa düşmez.
1:18:50Maden Kaynaklarının Raporlanması: Maden kanununda belirtildiği gibi, madenler devletin yerin altındaki bütün maden kaynaklarını herhangi bir kriter uygulamadan modelleyip kaynağı belirler.
Kaynakta baraj, güneş enerji santrali gibi yapıların bulunduğu alanlar riskler bölümünde vurgulanır.
Rezerve geçişi yapılırken, madenin katma değeri diğer yapıların katma değerine kıyasla daha yüksek olduğunda, kurumlar arası kararla rezerve dahil edilir.
1:21:27Uygulama Sorunları: Karotların saklanması konusunda uygulama sorunları yaşanmaktadır.
Dama'nın maden ruhsatı olmadığı için karot deposundan karotların nasıl verildiği bilinmemektedir.
Önemli olan, projenin bütün sondaj karotlarının kendi karot deposunda kalmasıdır.
1:23:39Proje Özel Yetkinlikler: Her proje için yetkin kişilerin yeniden yazması gereken konular vardır.
Karot makinesinin nakledilmesi, yerleştirilmesi ve oryantasyonu standart olabilir, ancak jeofizik kuyucu, sondaj aralıkları ve jeoloji harita ölçekleri gibi detaylar projeye özgüdür.
En iyi uygulamalar (best practice) GYM'in sayfasında bulunan genel geçer bilgilerle ilerlenebilir, ancak projeye özgü hazırlanması ve arama jeologlarına eğitim verilmesi gerekir.
1:25:35Rezerv Sınıflandırması: Rezerv sınıflandırmasında MAP (Maden Arama ve Piyasalama Kurumu) görüşü alınmamaktadır.
Sınıflama kriterleri UMRE'de, GEORGE gibi normlarda yazılı değildir, ancak en iyi uygulamalar kitapçıklarında ve yönergelerde bulunmaktadır.
Maden rezervinde ön fizibilite raporu gereklidir ve yeni maden yasasına göre MATEK'e verilmesi istenir.
1:27:21Sunum Kapanışı: Sunum faydalı ve güzel bulunmuş, sorulara daha çok ilgi gösterilmiştir.
Bir hafta sonra mevzuat sunumları yapılacak, bunları denetim kurulu üyesi Ersin Bey yapacaktır.
Sunum YouTube kanalında sürekli yayında kalacağından canlı katılımlar sınırlı olabilir.

Krisko Uyumlu Raporlama Standartlarına Göre Maden Kaynaklarının Sınıflandırılması Webinar

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir