Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin KPSS, TEOG ve LGS sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik Türkçe ses bilgisi konusunu anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, "Rüştü Hoca" olarak anılan bir eğitimci tarafından geliştirilen taktikleri paylaşmaktadır.
- Videoda Türkçe dilbilgisindeki ses olayları detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ünlü düşmesi, ünlü türemesi, ünlü daralması, ünlü değişimi, ünsüz yumuşaması, ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz türemesi, ulama, nem değişimi ve büyük-küçük ünlü uyumu gibi konular örneklerle açıklanmaktadır. Öğretmen, her bir ses olayının özellikleri, Türk Dil Kurumu'nun görüşleri ve sınavlarda çıkabilecek soru türleri hakkında bilgiler vermektedir.
- Video, sınav odaklı hazırlanmış olup, öğrencilere konuları anlamanın yanı sıra uygulama yapabilme taktikleri sunmaktadır. Bir sonraki derste sözcükte yapı konusunun işleneceği belirtilmektedir.
- KPSS Kampı Başlangıcı
- KPSS kampı bomba gibi başlayacak ve her sene net olan bir konuyla başlanacak.
- Kamp sırasında kullanılacak kitap, konu anlatımlarının tamamen taktikler üzerine kurulmuş olduğu belirtiliyor.
- Kitabın açıklamalar kısmına ve yorumlara linki bırakılacağı söyleniyor.
- 01:04Sınav Odaklı Ses Bilgisi Yaklaşımı
- Sınav odaklı gidişatta büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu, kalın ünlü, ince ünlü gibi konulara zaman kaybetmemek gerekiyor.
- Ses bilgisinde hakim olunması gereken şey ses olaylarıdır.
- Ünlülerin başına gelen ses olayları (düşme, daralma, değişme, yürüme) ve ünsüzlerin başına gelen ses olayları (düşme, yürüme, benzeşme, yumuşama) konu edilecek.
- 01:56Sınav Odaklı Taktikler
- Kaynaştırma, ulama ve nm değişimi ses olayları arasında, kaynaştırma ve ulama cevap olma ihtimali çok düşüktür.
- Örneği çok olan ses olayları (benzeşme, daralma, yürüme, ünlü düşmesi, ünsüz yumuşaması) cevap olma ihtimali yüksektir.
- Ünsüz düşmesi ve ünlü değişimi gibi örneği az olan ses olaylarının sorulma ihtimali düşüktür.
- 03:28Ünlü Düşmesi
- Ünlü düşmesi, bir hecenin düşmesidir ve ÖSYM ikinci adlarla (hece düşmesi, hece kaybı, ses yitimi) sorabilir.
- "Uykum" kelimesi "uyumak" kökünden gelir ve burada ünlü düşmesi olmuştur.
- Lale eki varsa bir kelimede öncesinde isim olması zorunludur, bu bir taktiktir (örneğin "besledi" kelimesinde "besi" isim olmak zorundadır).
- 05:19Ünlü Düşmesi ve Örnekleri
- "Sararmak" kelimesi "sarı" kökünden gelir ve renklere gelmeyi seven bir ekip vardır: morarmak, kızarmak, yeşermek, bozarmak, ağırmak, sararmak, kararmak.
- Ünlü düşmesi çeşitli kelimelerde görülür: süprüntü-süpürmek, kıvrımlı-kıvırmak, ayrıntı-ayırmak, yumurtladı-yumurtlamak, çağrıldı-çağırma, karardı-kararmak.
- "Yumurta" kelimesi "yumurta" kökünden gelir, "yummak"la alakası yoktur.
- 07:00Ünlü Düşmesinin Türleri
- Ünlü düşmesi dört şekilde karşımıza gelir: türerken düşer, yardımcı eylem gelirken düşer, birleşik sözcük olurken düşer ve ikinci hece düşme.
- Türerken düşme, yapım eki alırken gerçekleşir ve anlam değişikliği vardır: uyumak-uyku, ilerlemek-ileri, sızlamak-sızı.
- Birleşik sözcük olurken düşme örneği "orada" ifadesinde görülür, burada "o" ve "arada" sözcükleri birleşmiş ve ünlü düşmüş.
- 09:44Yardımcı Eylem Gelirken Ünlü Düşmesi
- Yardımcı eylem gelirken (etmek, olmak, kılmak) ünlüler düşebilir: kayıp-kaybolmak, şükür-şükür etmek, sabır-sabır etmek, hapis-hapis olmak.
- İkilemelerde ünlü düşmesi gösterilmez çünkü ikilemeler dokunulmazdır: "burun buruna" ifadesinde "u" düşmez, "omuz omuza" ifadesinde "u" düşmez.
- 12:49Ünlü Düşmesi
- "Öğrenci" kelimesi "öğrenmek" fiilinden gelir ve "çi" eki ile isme dönüşür, bu da ünlü düşmesi olarak kabul edilir.
- "Dilenci" kelimesinde de bariz bir ünlü düşmesi vardır.
- "Görüşmek" fiilinin "görüşme" şeklinde kullanılması da ünlü düşmesidir ve Türk Dil Kurumu bunu desteklemektedir.
- 13:55Şiirlerde Ünlü Düşmesi
- Şairler, hece ölçüsünü tutturmak için hece sayısını azaltmak amacıyla ünlü düşmesine neden olabilirler.
- "Karacaoğlan" yerine "Karacaoğlan" şeklinde kullanılarak bir heceden kazanılmış olabilir.
- "Var mola" yerine "var mola" şeklinde kullanılması ölçü tutturmak için yapılan bir ünlü düşmesidir.
- 14:21Türk Dil Kurumu'nun Önerileri
- Türk Dil Kurumu'nun sitesinde "içeride" yerine "içeride", "dışarıda" yerine "dışarıda" gibi kullanım önerileri bulunmaktadır.
- "İleride", "burada", "orada" gibi ifadelerde de benzer şekilde "i" harfi yerine "ı" harfi kullanılması önerilmektedir.
- 14:52Ünlü Daralması
- Ünlü daralması için örneğin "yapıyor" kelimesinde "yapmak" şeklinde okuyabiliyorsak, daralma vardır.
- "Saklıyor" (saklamak), "bekliyor" (beklemek), "sızlıyor" (sızlamak), "başlıyor" (başlamak), "zıplıyor" (zıplamak), "gözlüyor" (gözlemek), "kutluyor" (kutlamak) gibi örneklerde ünlü daralması vardır.
- Bazı kelimelerde cümle içinde kullanımı önemlidir, örneğin "kanıyor" kelimesi "adam her söylediğime kanıyor" ifadesinde daralma yokken, "elim kanıyor" ifadesinde daralma vardır.
- 16:35Daralma Olmayan Kelimeler
- "Gidiyor" (gitmek), "geliyor" (gelmek), "bakıyor" (bakmak), "görüyor" (göremek), "oluyor" (olmak), "duruyor" (durmak) gibi kelimelerde ünlü daralması yoktur.
- 17:06Artistik Ünlü Daralma Örnekleri
- "Diyecek" kelimesi "demek" kökünden bariz bir daralmadır.
- "Niye" kelimesinin kökünden bariz bir daralma vardır.
- "Yiyecek" kelimesinin kökü "yemek"tir ve "diye" şeklinde de kullanılabilir.
- 17:49Olumsuzluk Eki Daralması
- Olumsuzluk eki daralabilir, örneğin "gelmiyor", "konuşmuyor", "bilmiyor", "gözmüyor", "ummuyor", "susmuyor", "gitmiyor", "silmiyor" gibi kelimelerde ünlü daralması vardır.
- "Mum" edatı olan "mi" harfiyle başlayan kelimeler (geldin mi, yaptın mı, konuştun mu, sustun mu, baktın mı) dışında, tüm "mum" eki ile biten kelimelerde ünlü daralması vardır.
- 19:04Yazım Kuralları
- Konuşma dilindeki daralmalar yazı dilinde yanlış kabul edilir, örneğin "deyince" yerine "deyince", "gelmeyen" yerine "gelmeyen", "görmeyen" yerine "görmeyen", "bulamayan" yerine "bulamayan" şeklinde kullanılmalıdır.
- 20:01Ses Bilgisi Sorularında Taktik
- Ses bilgisi sorularında, örneği en az olan ses olayıyla başlamak önemlidir.
- Bu taktikle ya çok hızlı eleme yaparsınız ya da doğru cevaba çok hızlı ulaşarsınız.
- 21:01Ünlü Türemesi
- Ünlü türemesi dar kelimesi (daracık), az kelimesi (azıcık), bir kelimesi (biricik), genç kelimesi (gencecik) gibi örneklerde görülür.
- Pekiştirme sırasında da ünlü türemesi görülebilir, örneğin "sapasağlam", "güpegündüz" gibi kelimelerde.
- "Sırılsıklam" ve "çırılçıplak" örneklerinde hem ünlü hem ünsüz türemesi vardır.
- "İl" eki hem ünlü hem ünsüz türemesinden oluşur ve ünlü türemesine ses artımı da denir.
- 22:09Ünlü Değişimi ve Ünsüz Düşmesi
- Ünlü türemesi sadece "daracık", "azıcık" ve "biricik" örneklerinde görülür, bu nedenle diğer örneklerde ünsüz düşmesi olabilir.
- Ünlü kalınlaşması sadece "sen" ve "ben" kelimelerinde görülür ve bu iki örneği olan ses olayı sınavda sorulma ihtimali çok düşüktür.
- Ünsüz düşmesi, "ufacık", "sıcacık", "küçücük", "çabucak" gibi kelimelerde K ünsüzünün düşmesiyle gerçekleşir.
- 24:46Ünsüz Düşmesi Örnekleri
- "Yumuşacık" kelimesinde ünsüz düşmesi, "yumuşak" kelimesinden gelir çünkü "yumuşamak" fiili vardır.
- "Minik" ve "minicik" kelimelerinde bariz bir ünsüz düşmesi vardır.
- "Yükseldi", "alçaldı", "ufaldı", "teğmen", "yamuldu", "küçümseme" gibi kelimelerde farklı ünsüzlerin düşmesi görülür.
- 25:55Ses Yitimi
- "Seyreldi" kelimesinde "seyrek"ten bir ünsüz düşmesi görülür.
- "Kaldırım" kelimesinde "kalkmak" kökünden bir ünsüz düşmesi vardır, çünkü "kalmak" ile anlamı uygun değildir.
- "Yeşerdi" ve "kızardı" kelimelerinde de benzer şekilde ünsüz düşmesi görülür.
- 27:43Ünsüz Benzeşmesi
- Ünsüz benzeşmesi, kelime kökü ile biten ve ardından C, T veya K ile başlayan bir ek gelmesiyle gerçekleşir.
- "Küskün", "seçkin", "gelenekçi", "etçil", "yurttaş", "inatçı", "unutkan", "büktü", "güreşçi" gibi kelimelerde ünsüz benzeşmesi görülür.
- "Yattı", "katkı" gibi kelimelerde de ünsüz benzeşmesi vardır, ancak aynı ünsüzlerin yan yana gelmesi ünsüz türemesi olarak değerlendirilmez.
- 31:36Ünsüz Benzeşmesi ve Ünsüz Uyumunun Tanımı
- Ünsüz benzeşmesi, ünsüz sertleşmesi ve ünsüz uyumu aynı ses olayını ifade eder, en yaygın kullanılan terim ünsüz sertleşmesidir.
- Ünsüz benzeşmesi sadece ekte olur, sözcüğün köküne bakılmaz ve kökler benzeşemez, değişemez veya sertleşemez.
- Ünsüz benzeşmesi örnekleri: bitmekten bitki, sesten sesteş, taraftan taraftar, atmaktan atkı, asmaktan askı, çaptan çapkın.
- 33:47Ünsüz Yumuşaması
- Ünsüz yumuşaması, p, ç, t, k sesleri ünlü ile başlayan eklere alındığında sırasıyla b, c, d, g veya yumuşak h seslerine dönüşmesidir.
- Ünsüz yumuşaması örnekleri: yurt-yurdu, istek-isteği, varlık-varlığı, dolap-dolabı, kağıt-kasabı, kalp-kalbim, tüfek-tüfeği.
- Zor ünsüz yumuşama örnekleri: adım-atmaktan, yudum-yutmaktan, giden-gitmekten, tatmak-tadım, ağardı-ağrıdı, geç-gecikmek, aç-acıkmak, renk-rengarenk.
- 36:19Ünsüz Yumuşamasının Özel Durumları
- Bazı tek heceli sözcükler ünsüz yumuşaması gösterirken, bazıları göstermez (örneğin: çok-cep, et-etek, eti olmaz, maç-maçı).
- Yabancı sözcüklerde ünsüz yumuşaması gösterilmez, kelimenin kökünü bozacağından (örneğin: evrakı, merakı, layıkıyla).
- Özel isimlerde ünsüz yumuşaması gösterilmez, yazarken Murat'ı, Ahmet'i, Zonguldak'ı şeklinde yazılır.
- 38:53Ünsüz Türemesi
- Ünsüz türemesi, kelimenin kökünde bulunmayan ancak ekleme sonucunda ortaya çıkan ünsüz sesleridir.
- Psikoloj, sosyoloj, diyalog gibi kelimelerde görülen ğ sesleri ünsüz yumuşaması değil, ünsüz türemesidir.
- Ünsüz türemesinde ğ sesi, k, g veya yumuşak h seslerine dönüşmez, bu nedenle bu kelimelerde ünsüz yumuşaması değildir.
- 40:39Ses Bilgisi Konuları
- Öğrencilerin ses bilgisi konularında fazlasıyla örneklerle tanışması yeterli olacaktır.
- Ünsüz değişimi konusunda zaman kaybına uğramamak için ikinci adları mutlaka kağıda yazmak gerekir.
- Ünsüz türemesinde, aynı ünsüzlerin yan yana gelmesi durumunda ünsüz ikizleşmesi olarak adlandırılır.
- 41:49Ünsüz Türemesi Örnekleri
- "Af etmek" ve "red etmek" örneklerinde ünsüz türemesi görülür.
- "Hadi", "haddi", "hakkı", "hakkım", "tıbbı", "şıkkı", "sırrım", "seddi", "rabbi", "zammı", "ceddi", "şerri" gibi örnekler ünsüz türemesinin bariz örnekleridir.
- "Hissiz", "madde", "ciddi", "cadde" gibi örneklerde ünsüz türemesi yoktur çünkü köklerin kendilerinde ünsüz vardır.
- 46:18Kaynaştırma
- Kaynaştırma ünsüzü genellikle "yaşasın" kelimesiyle karşılaşıyoruz, ancak sınavlarda farklı şekillerde sorulabilir.
- Kaynaştırma ünsüzü, iki ünlü arasına gelerek yardımcı olduğu için "yardımcı ünsüz" olarak da adlandırılır.
- Kaynaştırma ünsüzleri genellikle n'lerin ilk n'si, y'lerin ye'si, ş'lerin ş'si, s'lerin s'si şeklinde gelir ve her zaman iki ünlü arasında olmak zorunda değildir.
- 48:55Ulama
- Ulama, ünsüzle biten ve ünlüyle başlayan kelimelerin bir araya gelmesi durumudur.
- "Geldim ellerim", "ekmek almalısın", "Sezen Aksu" gibi örneklerde ulama görülür.
- Arada noktalama işareti varsa, o durumda ulama oluşmaz.
- 49:38Ses Bilgisi Taktikleri
- Ulama, sınavda seçeneklerden en son incelenmesi gereken bir tercihtir.
- Sınavda ulama, kaynaştırmaya ve nem değişimi gibi konulara vakit kaybetmemek önemlidir.
- Nem değişimi, kelimenin kökündeki "n" harfinin söylem zorluğundan dolayı "m" harfine dönüşmesiyle gerçekleşir.
- 50:52Özel İsimler ve Birleşik Sözcükler
- Bazı özel isimlerde (Safranbolu, İstanbul) ve birleşik sözcüklerde (binbaşı, onbaşı) normalde olması gerekirken olmayan istisnai örnekler vardır.
- Bu istisnalar, ses olayı olmayan doğru yazılmış kelimelerdir.
- Çarşamba ve Perşembe gibi kelimelerde ses olayı vardır.
- 52:11Büyük ve Küçük Ünlü Uyumunun Temel Kuralları
- Büyük ünlü uyumunda, kelimeler ya tamamen ince ünlülerden ya da kalın ünlülerden oluşmalıdır.
- Küçük ünlü uyumunda, ilk hecede "a" veya "e" varsa sonrasında da "a" veya "e" olmalıdır.
- "A" ünlüsü varsa ilk hecede, sonrasında "ı" gelmez.
- 53:21Uygulama Kampı ve Öneriler
- Konu anlatımı videoları uzun sürdüğü için, uygulama için ayrı bir TYT uygulama kampı başlatılmıştır.
- Konu anlatımı bittiğinde, TYT uygulama kampındaki ilgili konu uygulamalarını izlemek önemlidir.
- Kanalda sözel mantık, paragraf, anlam bilgisi ve tüm dilbilgisi konuları için videolar bulunmaktadır.