Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan KPSS AGS tarih dersinin üçüncü gününü içermektedir. Eğitimci, Konya'da yaklaşık 4-5 yıl öğretmenlik yapmış biri olarak deneyimlerini paylaşmaktadır.
- Ders, Türk devlet anlayışının temel unsurlarından başlayarak (yaşanan coğrafyanın şartları, kut anlayışı, cihan hakimiyeti) Türk devlet teşkilatının detaylı incelemesine odaklanmaktadır. Video, devlet yapısı (Kaan, Hatun, Yabgu, Kurultay, Hükümet, Ordu), yönetim sistemleri, idari görevler, Türk ordusu ve toplum yapısı, ekonomik yaşam ve hukuk sistemi gibi konuları kapsamlı şekilde ele almaktadır.
- Eğitimci, konuları günlük hayattan örneklerle ve akılda kalıcı şifrelerle açıklamakta, öğrencilerin ezberlemelerini yerine anlamalarını sağlamaya çalışmaktadır. Dersin sonunda eğitimci, yarınki derste İslamiyet öncesi Türk tarihini bitireceklerini ve sonrasında soru çözümü yapacaklarını belirtmektedir.
- KPSS AGS Tarih Dersi Tanıtımı
- KPSS AGS tarih dersi üç güne gelmiş olup, otuzbeş günde soru bankası çözerek bitirilecek.
- Ders için üç temel malzeme gerekiyor: el kitabı, seksen yaprak resim defteri ve soru bankası.
- Soru bankası baskıya gitti, 256 sayfa olacak ve çözümleri içermeyecek, çünkü beraber çözülecek.
- 01:54Ders Programı ve Destek İsteği
- Bugün kültür-gar ile ilgili bir bölüm işlenecek, yarın ise diğer bölüm bitirilecek.
- Dersler bittikten sonra soru bankasından testler çözülecek ve beraber tekrar edilecek.
- İzleyicilerden Trendyol.com'da ve video altına yorum yapmaları, kanala abone olmaları isteniyor.
- 02:50Türk Devlet Anlayışı
- Eski Türklerde devlete "il" veya "el" denilmiştir.
- Türklerin devlet anlayışını etkileyen üç temel unsur vardır: yaşanılan coğrafyanın şartları, kut anlayışı ve cihan hakimiyeti anlayışı.
- Kut anlayışı, hakimiyetin Tanrı'dan geldiğine inanma anlayışıdır ve taht kavgalarına sadece belirli ailelerin karışabilmesi anlamına gelir.
- 05:12Cihan Hakimiyeti Anlayışı
- Cihan hakimiyeti anlayışı, dünyaya hükmetme anlayışıdır ve İslamiyet öncesi de vardır.
- İslamiyet ile beraber cihan hakimiyeti anlayışı "ilahi kelimetullah" (Allah'ın adını yaymaya yönelik hareket) ve "gaza" (İslam yaymak için) kavramlarına dönüşmüştür.
- Gaza ve cihad kavramları İslamiyet öncesi yoktur, sadece İslamiyet sonrası ortaya çıkmıştır.
- 07:19Devlet Kurmanın Zorlukları
- Devlet kurmak için eğitim, ordu ve sağlık gibi teşkilatların olması gerekir.
- Devlet kurmak kolay değildir, işgal edilme, ortadan kaldırılma veya isyan edilme riski vardır.
- Devlet kurmak için bağımsızlık, oksuzluk, vatan ve halk gereklidir.
- 08:20Kut Anlayışı
- Kut anlayışı, hakimiyetin kaynağının Tanrı'ya dayandırılmasıdır.
- Günümüzde hakimiyetin kaynağı halktır, millettir ve sandık oylaması ile belirlenir.
- Kut anlayışı Türklerde hakimiyetin kaynağının Tanrı'ya dayandırıldığı anlayışıdır.
- 09:10Kut Anlayışının Özellikleri
- Kaan, Gök Tanrı'nın yeryüzündeki vekili olarak görülürdü, ancak tanrı kral anlayışı yoktu.
- Kaanlar yeryüzünde adaleti sağlamakla görevlidir ve halk için çalışırlar.
- Kaan, Gök Tanrı istediği ve kendisine kut verildiği için hükümdardır, Tanrı istemezse kut verilmezdi.
- 09:38Kut Anlayışının Önemi
- Türkler, Gök Tanrı tarafından verilen kutunun geri alınabileceğine inanmıştır.
- Kaan'ın yetkileri sınırsız değildir, töreye (Türklerdeki sözlü hukuk kurallarına) uymak zorundadır.
- Töre kurallarını yazılı hale getiren Uygurlardır.
- 11:41Göktürk Kitabelerinde Kut Anlayışı
- Göktürk kitabelerinde "Türk milleti Tanrı buyurduğu için, kendi devlette olduğum için Kaan oldum" gibi ifadeler vardır.
- Kut anlayışının göstergesi olarak üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta ikisi arasında insanoglu kılınmış, insanın üzerine Bumin Kağan ve İstemi Kağan oturmuştur.
- Türklerde hatun'un da kut aldığına inanılmıştır, kitabelerinde "Babam Kaan ile anam Hatun da kutaltanı bahşettiğince" gibi ifadeler vardır.
- 12:36Kut Anlayışının Sonuçları
- Kut anlayışı varsa bir Türk devletinde ülkeyi sadece bir aile (hanedan) yönetir.
- Hanedan yönetimi hak etmiş, Tanrı ona göndermiştir.
- Timur Han ünvanı kullanmamış, emir ünvanı kullanmıştır çünkü o soydan gelmediğine inanılmıştır.
- 13:19Türk Devletlerinde Kut Anlayışı
- Memlüklerde kut anlayışı yoktur, bu nedenle taht kavgaları daha çok yaşanmıştır.
- Hunlarda Tutku ailesi, Göktürklerde Aşina ailesi ve Uygurlarda Yağlakar ailesi vardır.
- Kut anlayışı, veraset anlayışını da getirmiştir; ülke hanedanın ortak malı olarak görülür ve taht kavgaları yaşanır.
- 16:18Veraset Anlayışı ve Osmanlılar
- Osmanlılarda I. Ahmet zamanında Ekber ve Erşet sistemi getirilmiştir; tahta en yaşlı ve en akıllı olan geçecek.
- Verasetin belirgin bir kurala bağlanması, taht kavgalarını engellemek amacıyla yapılmıştır.
- 16:46Türk Cihan Hakimiyeti Anlayışı
- İlk Türk devletlerinde güneşin doğduğu yere kadar her yere zapted anlayışı vardı, bu dünya'ya hakim olma anlayışıydı.
- Türk cihan hakimiyeti anlayışı, "cihan" kelimesine odaklanarak dünya hakimiyeti anlayışını ifade eder.
- Nizam-ı alem, aleme düzen verme ve Türk adaletini dünyaya yayma anlayışıdır.
- 17:53Kızılelma ve Hedefler
- Konuşmacı, 2013'te YouTube macerasına başlamış ve 2018'de video açma kararı almıştır.
- İlk hedefi 200 bin abone olup, daha sonra 300 bin, 400 bin ve asıl hedefi 1 milyon abone yapmaktır.
- Konuşmacı, KPSS için fedakarlık yapmanın önemini vurgulamaktadır.
- 20:43Cihan Hakimiyeti Anlayışının Değişimi
- Cihan hakimiyeti anlayışı, İslamiyet'in kabulü ile beraber değişime uğramıştır.
- Cihan hakimiyeti anlayışı, gaza ve cihat anlayışına dönüşmüştür.
- Gaza ve cihat, Allah'ın adını yayma ve İslam'ı yayma anlayışıyla ortaya çıkmıştır.
- 21:54Eski Türklerde Devlet Yapısı
- Eski Türklerde devlet yapısında Kaan, Hatun, Yabgu, Kurultay, Hükümet, Ordu ve Eğitim Sistemleri bulunmaktadır.
- Devlet doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı, batı kanadını yöneten kişi Yabgu'dur.
- Kurultay, Kengeş Toy Türklerdeki meclis, Ayık Hükümet, Shot (hanedan üyesi vali), Tigin (hükümdar çocukları) gibi kurumlar da devlet yapısında yer alır.
- 24:12Kaan'ın Özellikleri ve Görevleri
- Kaan bilgedir, alptir, erdemlidir, adalettir ve savaşçıdır.
- Kaan devletin milleti, töreyi düzene koyar, yargıya başkanlık eder ve halkın ihtiyaçlarını karşılar.
- Kaan töreyi uygular, töre değişikliği teklif eder, kurultayı toplantıya çağırır, orduyu komuta eder, elçi gönderir ve kabul eder.
- 25:23Hükümdar Ünvanları ve Sembolleri
- Hükümdarlar Han, Hakan, Şanyu, Tanhu, İlteber, Kurt, İleris, Erkin gibi ünvanlar taşır.
- Hükümdarlık sembolleri arasında örgü (taht), nevbet (davul), ot (çadır), tuğ (sancak), yayı, kılıç, kemer, kur (belge), kamçı, kama, ordu ve toy bulunmaktadır.
- Eski Türklerde siyasal yapı dine dayalı değildir, hükümdarın dinsel başkanlık etkisi yoktur ve kurultayda din adamları görevli değildir.
- 29:04Hükümdarın Güçleri
- Eski Türklerde hükümdarın üç önemli gücü vardır: Kut, Lük ve Küç.
- Kut siyasi iktidar, Lük ekonomik güç, Küç ise askeri gücü ifade eder.
- Türk devletlerinde genelde merkez Ötügen şehriydi, Uygurlarda ise Karabağla su merkezi olmuştu.
- 30:53Hatun'un Yetkileri
- Hatun, hükümdar eşlerine verilen isimdir ve gerekli zamanlarda devlet reisliği yapabilir.
- Hatun, kurultaya katılabilir, elçi kabul edebilir ve naiflik edebilir.
- Bu görevler hatunun siyasi yetkiye sahip olduğunu gösterir.
- 32:00Tigin ve Ataman
- Tigin, hükümdar çocuğudur ve ona ataman adı verilen bir hocası vardır.
- Ataman, eski Türklerde melikleri ve tiginleri yetiştiren hocalara verilen isimdir.
- Ataman'ın Selçuklu'daki karşılığı atabey, Osmanlı'daki karşılığı ise atadır.
- 33:10Kurultay ve Toy
- Kurultay, Türklerde "keşken" olarak adlandırılır ve "to" kelimesi şenlik/şölen anlamında kullanılmıştır.
- Toylar, Türklerde sosyal devlet anlayışının göstergesidir.
- Kurultayda devlet meseleleri görüşülür, ancak son söz Kaan'a aittir.
- 34:36Kurultay Üyeleri ve Görevleri
- Kurultay üyeleri "toygun" olarak adlandırılır ve Kaan, Hatun, handan mensupları, hükümet üyeleri, boy beyleri ve devletlerin temsilcileri içerir.
- Hükümet üyeleri Kaan tarafından seçilir, kurultay tarafından değil.
- Kurultay, Hakan'ı seçer, ülkenin genel politikasını belirler, orduyu teftiş eder, insan ve hayvan sayımı yapar, töre koyar ve en üst mahkeme görevini üstlenir.
- 38:16Kurultay'ın Yetkileri
- Kurultay'ın yetkileri etkisiz değildir, örneğin Bilge Kağan'ın Budizm'i tanıtma teklifi reddedilmiştir.
- Kurultay, Kaan'ın seçimi veya görevden alınmasında etkili bir kurumdur.
- Tapo Kağan'ın ölümü üzerine kurultay, İspara Kağan'ı ilan etmiştir.
- 39:45Türk Devletlerinde Meclisler
- Hazarlarda kurultay yerine "ihtiyarlar meclisi" denir ve bu meclis "hazırlar" olarak anılır.
- Peçeneklerde "komenton meclisi" vardır ve bu meclis "peçete" ile ilişkilendirilir.
- Tuna Bulgarları'nda "millet meclisi" vardır ve bu meclis "Türkiye Büyük Millet Meclisi" ile ilişkilendirilir.
- 42:02Diğer Türk Devletlerinde Meclisler
- Avrupa'da "seçkinler meclisi" vardır ve bu meclis "seçkin" kelimesiyle ilişkilendirilir.
- Top Kaçlarda "nazırlar meclisi" vardır ve bu meclis "topkaç" kelimesiyle ilişkilendirilir.
- Oğuzlarda "tırnağı ne yesin" meclisi vardır.
- 44:43Kurultay ve Orhun Üş
- Orhun Ülüş'te kurultay vardır ve kurultayda boy beylerinin oturacağı yere "or" denir.
- Kurultayda herkesin bir "gülüş hakkı" vardır ve bu pay güce göre belirlenir.
- Boy beyleri kurultaya katılmazlarsa bu iddiasızlık ve isyan anlamına gelir.
- 46:20Türk Devletlerinde Demokratik Uygulamalar
- Kurutun varlığı, Hakan'ın halkına hesap vermesi ve tahta çıkmanın belli kıstaslara bağlanması demokratik uygulamalardır.
- Ülkenin töreye göre yönetilmesi demokratik bir uygulamadır ve töre hukuk kurallarıdır.
- Kaan yasama, yürütme ve yargı yetkisine sahiptir; yasama kanun koyma ile ilgilidir ve kurultaydan onay alır.
- 47:35Devlet Teşkilatı
- Kurultayda Kaan, aygocu (vezir), hatun, boy beyleri ve halkın ileri gelenleri bulunur.
- Kurultay üyelerine "toyya" veya "toygun" denir.
- Devlette bir meclis (kurultay) ve bir hükümet (aygocu) vardır; hükümeti Kaan seçer ve bakanlar buyruk olarak adlandırılır.
- 48:14Türk Devletinde Görevler ve Şifreler
- Paranın gerçek anlamda ağırlığı, kendini açamayan birinin başkasının yardımıyla hareket etmesi gibidir.
- Sivil idareci kavramı, arpa, buğday ve çiftçi gibi kelimelerle ilişkilendirilerek akılda kalıcı hale getirilebilir.
- KPSS sınavında kahve, bitikçi, katip gibi kelimeler akılda kalıcı hale getirilebilir.
- 49:49Türk Devletinde Görevlerin Anlamları
- Keneşçi, bilimsel danışman anlamına gelir ve Türklerden gelen bir terimdir.
- Tamgacı, tamgayı basıp yazıyı dışarıya gönderen, yazışmalardan sorumlu kişidir.
- Atıl Kurt, vergi memuru anlamına gelir ve Todd'un vergi kaçakçısını kovaladığı bir karakterle ilişkilendirilebilir.
- 52:04İkili Teşkilat Sistemi
- İkili teşkilat sisteminde devlet doğu-batı olarak ikiye ayrılır; doğu Kaan tarafından, batı ise Kaan'ın kardeşi tarafından yönetilir.
- Yabgu, doğuya bağlı kalmak şartıyla elçi gönderip kabul edebilir ve başka devletlerle anlaşmalar yapabilir.
- İkili teşkilat sistemi, ülke hanedan ortak malı olduğu için hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve göçebe Türk toplumunu daha kolay kontrol altına almak için uygulanmıştır.
- 53:50İkili Teşkilat Sisteminin Etkileri
- İkili teşkilat sistemi, sınırları kısa sürede genişletmeye yardımcı olmuştur çünkü her iki tarafın da kendi ordusu vardır.
- Sistemin olumsuz etkisi, Kaan'ın ölümünden sonra taht kavgalarının iki ordu arasında yaşanmasıdır.
- İkili teşkilat sistemi, devletin kısa ömürlü olmasına yol açar ve bu sistem Karahanlar'da uygulanmıştır.
- 55:00Federal Yapı
- Federal yapı, içten serbest, dışları merkeze bağlı olma durumudur.
- Türk devletlerinin boylardan oluşması ve ikili teşkilat sisteminin uygulanması, federal yapıyı gösterir.
- Her iki yapıda da içten serbest, dışları merkeze bağlı yapılar vardır.
- 55:37Türk Ordusu ve Savaş Taktikleri
- Türklerde ordu millet anlayışı vardır ve kadın erkek herkes asker olarak eğitilir.
- İlk düzenli ordu Metehan tarafından MÖ 209 yılında kurulmuş ve tümen, tabur, bölük, takım gibi birimler ve onbaşı, yüzbaşı, binbaşı gibi komutanlar sistemi oluşturulmuştur.
- Türkler Çin, Moğollar, Romanlar ve Rusları etkilemiş, süvari birliklerinde at, bol paça pantolon ve ok, yay, kılıç, kargı, gür süngü gibi silahlar kullanılmıştır.
- 57:36Türk Savaş Taktikleri ve Birlikleri
- Hilal taktiği, önce hilal şeklinde ilerleyip düşmanı içine alıp yok etme taktiğidir.
- Sahte ricat, sahte geri çekilme ve pusu gibi taktikler uygulanmıştır.
- Yenme keşif birliği, kalabalık muhafız birliği ve hükümdarın korunması için kullanılan birliklerdir.
- 59:24Türk Toplum Yapısı
- Toplumun en küçük yapı birimi ailedir, aileler birleşince uruk (sülale), sülaleler birleşince boy (kabile) oluşur.
- Boy, millet, budun ve il siyasi yapıları ifade eder, en küçük siyasi yapı boydur.
- Her boyun bir damgası, ongun (savaş narası) ve sembol hayvanı vardır, bodunlar şad, ilteber, erkeğin gibi ünvanlar taşıyan kişiler tarafından yönetilmiştir.
- 1:02:00Türk Ekonomik Yaşamı
- Türklerde sınıf ayrımı oluşmamıştır çünkü toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir ve konar göçer yaşam yaşantısını etkilemiştir.
- Türkler çadırlarda (yurt, alaca gerekü) yaşamış, çekirdek hali yaygın monogami (tek eşli evlilik) ve egzogami (başka kabilelerden evlilik) uygulanmıştır.
- Hayvancılık temel geçim kaynağı olmuştur, Uygurlarla beraber tarım başlamış ve tarımla uğraşanlara tarıkçı denir.
- 1:03:27Eski Türklerin Ekonomik Hayatı
- Asya Hun Devleti, bölgede savaş yapmadan özel güvenlik önlemleri almış ve serbest ticaret pazarı oluşturmuştur.
- Atilla'nın Bizans ile yaptığı anlaşmada, iki ülke arasında ticaret için önceden belirlenen sınır kasabaları yapılması belirtilmiştir.
- Eski Türkler Çin, İran ve Bizans paralarını kullanmış, ayrıca kamdu ve para yarmak gibi madeni paralar kullanmıştır.
- 1:05:21Eski Türklerin Para Sistemi
- Uygurlar kağıt para kullanmamış, para bööz mühürlenmiş kumaş olarak kullanılmıştır.
- Türkler hayvan eti, bitkiler ve tarım ürünleri beslenmiş, konserve yapma geleneği Türkler'den çıkmıştır.
- Hunlarda vergi memurları "todun", Göktürklerde "imha", Uygurlarda ise "akıcı" olarak adlandırılmıştır.
- 1:06:56Eski Türklerin Ekonomik Faaliyetleri
- Baga Tarkan adlı Türk hükümdarı para basmış, Türk parası "Türküş mani" olarak adlandırılmıştır.
- Türkler hayvan ürünleri, madeni araç ve silahlar, dokumacılık ve canlı hayvan ihraç etmiş, ipek kumaş, hububat ve tarım malzemeleri ithal etmiştir.
- Türkler konserve yapan ilk millet olup, bankacının temellerini Uygurlar atmıştır.
- 1:07:29Eski Türklerin Toplumsal Hayatı
- Kaşgarlı Mahmut'un "Divanü Lügati't-Türk" eserinde Nevruz bayramı anlatılmıştır.
- Töre, sözlük kuralları olarak tanımlanmış, Kaan'ın ülkeyi töreye göre yönetmek zorunda olduğu belirtilmiştir.
- Uygurlarda mal edinme, satış sözleşmesi, evlat edinme gibi konularda yazılı belgeler kullanılmış, töre yazılı hale gelmiştir.
- 1:08:24Türk Töresinin Özellikleri
- Törenin değişmeyen hükümleri vardır, ancak bazıları değiştirilebilir olup, bu değişme çağı yakaladığını gösterir.
- Könlülük (adalet), eşitlik, uzluk (iyilik), tuzluk (insanlık) gibi değerler değişmezdir.
- Türk töresi üç ana kaynağı vardır: Kaan'ın oluşturduğu töreler, kurultay töre koyabilme yetkisi ve yıllardır halk içinde gelen örf ve adetler.
- 1:09:29Eski Türklerin Yargı Sistemi
- Göçebe yaşamdan dolayı uzun süreli hapisler yoktur.
- Kurultay davaya bakıyorsa yargı mahkemesi olarak adlandırılır.
- Eski Türkler'de adli suçlara bakan mahkemeler de yargı mahkemesi olarak adlandırılmıştır.
- 1:10:09Dersin Sonu ve Gelecek Planları
- Ders sayfa 21'e kadar gelmiş, yarınki derste İslamiyet öncesi Türk'de bitirilecek ve soru çözümü yapılacak.
- Dersler farklı formatta yapılacak, her ünite bitiminde soru bankası çözülecek ve akşamında tüm sorular tekrar edilecek şekilde anlatılacaktır.
- Yarınki derste kavram haritaları ve veriler hazırlanacaktır.