Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir radyo programı formatında olup, sunucu ve konuklar (Galip, Prof. Dr. Özcan Kökten ve Meşe) korku edebiyatının kökenlerini ve gelişimini tartışmaktadır. Program Saha Festivali'nde kaydedilmiştir.
- Video, korku edebiyatının halk anlatılarından, mitolojik hikayelerden başlayarak tarihsel gelişimini kronolojik olarak ele almaktadır. İçerik, antik dönemlerden başlayarak Gotik edebiyatı, karanlık romantizm, Edgar Allan Poe, Mary Shelley'nin "Frankenstein", H.P. Lovecraft ve diğer önemli yazarların eserlerine kadar uzanan bir yapıya sahiptir. Ayrıca, korku edebiyatının Türk edebiyatındaki yansıması ve Anadolu halk anlatıları da incelenmektedir.
- Programda korku edebiyatının üç temel evresi açıklanmakta, karanlık romantizmin özellikleri, "penny dreadfuls" gibi ucuz korku kitaplarının önemi ve korku anlatılarının zaman içinde nasıl evrimleştiği detaylı şekilde anlatılmaktadır. Video, izleyicilerden gelen sorularla devam ederek "The Church" filminin temaları hakkında da görüşler sunulmaktadır.
- 01:09Korku Edebiyatının Kökenleri
- Korku edebiyatının çıkış noktası olarak halk anlatıları, destanlar, meseleler ve masallar gösterilebilir.
- Anlatılar içinde korku, komedi, aşk, gerilim, trajedi, mutluluk ve üzüntü gibi değerler genellikle bir arada görülür.
- Bazı masallar ve destanlar diğerlerinden daha kanlı olup korku konusuna dahil olabilir.
- 02:20Korku Edebiyatının Tanımı
- Korku edebiyatı, okurda korku, dehşet, vahşet, endişe gibi hissi yaratmak için merak, dehşet, vahşet ve gerilimle insanlara hikaye anlatan bir kurgu türüdür.
- Korku anlatısı zaman içinde farklı formlar alabilir; hazine define hikayesi, dini hikaye veya kahramanın yolculuğu olabilir.
- Howard Phillips Lovecraft'ın makalesinde insanlığın en eski ve güçlü korkusunun bilinmezlik korkusu olduğu belirtilir.
- 04:24Korkunun Doğuşu
- Pixar'ın "Kurudlar" animasyonunda, ateşin bulunmadığı zamanlarda mağarada yaşayan insanlar, baba gece olunca ailesine korku hikayeleri anlatarak onları dışarı çıkmaktan alıkoyar.
- Bu animasyon, korkunun anlatısının en eski halinin mağaraların içinde bulunduğunu ve hikaye anlatımı ile korkunun burada doğmuş olabileceğini gösterir.
- 05:24Korkunun Doğası ve Gelişimi
- İnsan doğadaki durumunu belirlemek ve doğal koşulları değiştirmek için verdiği savaşın sonucu olarak korku oluşur.
- İlk ve ilkel insanlar doğa olayları karşısında duydukları korkularını şeytan, büyücü, cadı, cin, dev, hortlak gibi simgeler içinde tasarlamışlardır.
- Korku, belirsiz olan hiçlik ve yok olma kaygısını anlam kazandırarak insanın günlük yaşamında yer almıştır.
- 07:00Korku Anlatılarının Gelişimi
- İnsan doğduğu anda korkuyla tanışır ve bu duygusu hayatta kalması için en temel duygudur.
- İlk korku anlatıları ölümle gelişir ve mağara duvarlarında işaretlerle anlatmaya başlanır.
- Bu anlatılar zaman içinde nesilden nesile aktarılır ve yazının bulunduğu ana kadar efsane olarak devam eder.
- 08:59Gılgamış Destanı
- Gılgamış destanı, fantastik olarak nitelendirilen ve ilk korku öğelerini içeren önemli bir eserdir.
- Destanın içinde ölüm, ölüm sonrası, ölümsüzlük, hayaletler, canavarlar (yılan, ejderha), Lilit ve Anzo kuşu gibi korku öğeleri bulunur.
- Mitoloji hikaye anlatımının en erken şeklidir ve insanlar o dönemde bu hikayeleri gerçek olduğunu düşünürlerdi.
- 11:13Mitolojik Dönemin Korku Elemanları
- Epik dönem, Beowulf'un yazılışına kadar (yaklaşık 1. asıra kadar) devam eden bir dönemdir ve bu dönemde mitolojinin oturmasıyla birlikte korku elementleri ortaya çıkmaya başlar.
- Bu dönemde Gilgamesh, Hamurabi İlyat ve Odysseus gibi epiklerde tanrılar, canavarlar, büyü ve yarı insan yarı hayvan yaratıklar gibi korku elemanları bulunur.
- Hesiod'un Theogonisi adlı eserinde geniş doğaüstü olaylara şahit olunur ve bu elementler bugün korku edebiyatında yoğun olarak kullanılmaktadır.
- 13:04Odysseus Hikayesinde Korku Elemanları
- Odysseus'ta Hades'in yanına (ölüler diyarına) gitmek için kurban kesip kanını ölülerin üzerine akıtıp onların canlanıp yol göstermesi hikayesi vardır.
- Bu hikayeden vampir ve zombi gibi korku elemanlarının kökeni bulunabilir.
- Milattan önce 6. yüzyılda Dionysos'un ölüler diyarına gitmesi, oradaki macerası ve geri gelmesi hem canlandırılıyor hem de kutlanan bir festivalde yer alır.
- 14:38Tragedyde Korku Elemanları
- Tragedyde kahramanlar genellikle cinayet, hırs, para hırsı veya cinsel arzu gibi tutkulara tabi olurlar ve bu tutkular genellikle ensest şeklinde yasak aşklara dönüşür.
- Tragedyde sahne perdenin önünde cinayetler işlenmez veya tecavüzler olmaz, ancak arka tarafta ciddi, kirli ve karanlık bir dünya vardır.
- Antik Yunanlılar, cinayet ve hırs gibi konuları anlatarak acıma ve korku duygularını uyandırıp ruhu tutkudan arındırarak ahlaki bir yapı oluştururlar.
- 16:48Korku Edebiyatında Önemli Elemanların Kökenleri
- Perili ev hikayesi, 200'de Klaus'un Moteliea adlı yapıtında tam anlamıyla ortaya çıkmıştır.
- Kurt adam hikayesi, Petronius'un Satirico eserinde (1. yüzyılda) anlatılmıştır; asker kıyafetlerini çıkarıp kurta dönüşür ve kıyafetleri taşa dönüşür.
- Ovid'in Metamorphoses adlı eserinde insanların hayvana ve bitkiye dönüşme hikayesi anlatılır, bu daha sonra Nathaniel Hawthorne'un "Rapaci'nin Kızı" adlı eserinde görülebilir.
- 20:05İlk Hayalet Hikayesi
- Trallesli Flegon'un "Phil, Ion ve Maşete" adlı hikayesinde, Phil Alexander the Great'in (İskender'in) generallerinden biriyle evlenir ve altı ay sonra ölür.
- Phil, öldükten sonra evine geri döner ve tanrıların bunun izin verdiği söyler, ancak üç günlük izin biter ve ikinci kez ölür.
- Hikaye sadece hayalet hikayesi değil aynı zamanda bedenlenip geri dönen bir zombi (mortlak) hikayesidir.
- 21:33Korku Edebiyatının Temelleri
- Konunun derinliği nedeniyle zemin yaprak oluşturmak için uğraşıyorlar ve bu temel bilgiler olmadan edebiyat kısmına geçilemeyecek.
- Halk anlatıları mitolojilere, efsanelere dönüşmüş ve edebiyatın kökenleri olmuş.
- Efsaneler genellikle yaşanan olayların kurgulanmasıyla veya anlatılırken yeterince heyecan verici olmaması nedeniyle yeniden ele alınmasıyla oluşur.
- 23:15Efsanelerin Kökenleri
- Efsaneler bazen gerçek olaylara işaret edebilir, örneğin ölüme dair hikayeler aslında vaktinde anlaşılamamış ölüm durumlarına işaret edebilir.
- Ölümün son olmadığı, ölümden sonra bir yaşamın olduğu veya geri gelebileceğini düşüncesi hayalet, hortlak ve zombi hikayelerini doğurmuştur.
- Bu hikayeler sadece intikam değil, aynı zamanda aşk ve yoğun sevgi içeren hikayelerdir.
- 24:36Dante'nin İlahi Komedyası
- Dante'nin İlahi Komedyası dinsel öğelerin yoğunlaştığı ve daha sonraki edebiyata etki ettiği bir dönemi başlatmıştır.
- Cennet-cehennem olgusu, kapları, melekler, şeytanlar ve iblislerin bürokrasisiyle bir macera yaratmıştır.
- Korku edebiyatının en önemli özelliklerinden biri atmosferin oluşturulmasıdır ve Dante'nin Infernos'u makab atmosferini yaratması itibariyle modern korku edebiyatı için önemli bir temeldir.
- 25:44Cadı Kavramı ve Shakespeare
- Daha sonra dinin yoğunlaşmasıyla cadı ve büyücü kavramı korku edebiyatına girer.
- "Cadı Çekici" (1486) kitabı, cadı avısının başlamasına ve pek çok cadı hikayesinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
- Shakespeare'in trajediyalarında cadı olgusu trajediyalara dahil edilmiş, doğaüstü ve gerçek öğeleri güzel bir şekilde birleştirmiştir.
- 29:00Gotik Dönem ve Korku Edebiyatının Evreleri
- Gotik dönem, korku hikaye anlatışının ikinci veya üçüncü evresine geçişini temsil etmektedir.
- İlk evrede insan doğaya karşı yaşadığı korkuları somut cisimlere dönüştürür, diş ağrısını cinlerden ellemek gibi.
- Korku hikayeleri mitolojiye dönüşür, antik Yunan tiyatrolarıyla birlikte sanat haline getirilir ve ahlak hikayeleri anlatılır.
- 31:51Korku Edebiyatının Tarihsel Gelişimi
- Horoz ilk kitabı 1752'de yazılmış olmasına rağmen, korku edebiyatının oluşumu aniden değil, bir süreç olarak gerçekleşmiştir.
- 19. yüzyılda zirve yapacak olan romantizmin bir alt türü olan karanlık romantizm, kötülüğün kaynağı konusunu ele almıştır.
- Korku hikayelerinde kötülük kaynağı önce göksel bir şey olarak görülürken, sonra insanın kendi tercihleriyle ortaya çıkan günahlar olarak tanımlanmaya başlamıştır.
- 33:39İnsan Ruhunun Kötülük Kaynağı Olması
- İnsan, bilim ve dünya ile birlikte, daha önce tanrıya ait olan insan ruhu da kötülüğün kaynağı olarak ele alınmaya başlamıştır.
- Antoine Galland 1704-1717 arasında "Binbir Gece"yi çevirirken, Richard Burton gibi çevirmenlerin eklemeleriyle Gulyabani gibi varlıklar şekillenmiştir.
- Romantizm akımının bir başlangıcı olan bu dönemde, doğaya karşı duyulan coşku ve hayvanlarla olan ilişki de başlamıştır.
- 36:12Gotik Yazım ve Gotik Dönem
- Gotik yazım, gotik dönem, oryantalizm, romantizm ve bilim kurgusu (science fiction) iç içe geçtiği görülmektedir.
- Gotik eserlerde ölü sevgili temalı şiirler (Augsburg'un Leno ve Samuel Taylor Colridge'in Christabel) vampir olgusuna ilham vermiştir.
- "Rhyme of the Ancient Mariner" adlı eserde bir denizcinin albatrosu öldürmesi ve bunun ardından gemideki insanların ölüm ve dirilişlerinin yaşandığı bir hikaye anlatılmaktadır.
- 40:40Karanlık Romantizm Akımı
- Karanlık romantizm, dönem romantiklerinden farklı olarak daha zor anlaşılır ve "yenilir yutulur şeyler değil" olarak tanımlanmaktadır.
- Romantizm, Aydınlanma çağına ve endüstri devrine karşı çıkan, dini duygular ve doğada birebir karşınıza bulunmayacak hislerle ortaya çıkan bir sanat akımıdır.
- Karanlık romantizm, yüksek mutluluk, tanrıya karşı karşılık beklemeden duyulan tapınç duygusu ve yücelik gibi duyguları alaşağı ederken, melankoli, kara safra, delilik, cinnet duygusu ve suç gibi konuları ele alır.
- 42:45Karanlık Romantizmin Özellikleri
- Karanlık romantikler, karanlık ve kasvetli bir atmosfer içerisinde hikayeler ve şiirler yazarak, mitolojik hikayeleri, korku, canavarlar, vampirler, hortlaklar, cadılar ve hayaletler gibi konuları sevdiklerini anlatırlar.
- Bu akım 1800'lerin başında Almanya'da (Kıta Avrupası) ortaya çıkmış olup, ilk örneklerini Ernest Theodore Amadeus Hoffman gibi yazarlardan görüyoruz.
- Karanlık romantizm, Almanya'dan İngilizce konuşan ülkeler ve Amerika'ya geçerek Samuel Taylor Coleridge, Edgar Allan Poe, Herman Melville, Arthur Rimbaud gibi yazarları içine almıştır.
- 44:48Karanlık Romantizmin Önemli Eserleri
- Washington Irving'in "Alman Öğrenci" adlı hikayesi, Fransız Devrimi döneminde giyotin'in yanında mutsuz bir kızla tanışan bir Alman öğrencinin hikayesini anlatır.
- 1800'lerin ortasında Avrupa'da sokağın cinayetleri ve giyotinle idam edilenler hakkında edebiyat oluşmuştur.
- Bu dönemde vampirler yükselişe geçmiş, kanibalizm ve sadizm konuları işin içine girmiş, "Rappachini'nin Kızı" gibi önemli eserler ortaya çıkmıştır.
- 47:26Karanlık Romantizmin Gelişimi
- Perili evler, oryantalizm ve mumyalar bu dönemde edebiyata girmeye başlamıştır.
- Andros Bierce'in 1893'te "Dedem Thing" (Lanetli Şey) adlı eseri, lanet olgusunu işin içine dahil etmiştir.
- Frankenstein'la birlikte bilim kurgu korku türü başlamış, daha sonra H.G. Wells ve Dr. Moreau'nun Adası gibi örnekler ortaya çıkmıştır.
- 49:10Mary Shelley ve Frankenstein
- Mary Shelley'nin en ünlü eseri Frankenstein'dir ve sonraki eserlerine göre daha fazla tepki görmüştür.
- Mary Shelley'nin gerçek adı Mary Wollstonecraft Godwin'dir ve annesi Mary Wollstonecraft, feminizmin en ateşli savunucularından biri olup 1790'da Fransa'da kadın hakları üzerine bir kitap yazmıştır.
- Babası William Godwin de düşünür, yazar ve gazetecidir.
- 50:10Mary Shelley ve Frankenstein
- Mary Shelley, anarşizmin temel ilk kullanan isimlerden biri ve yararcılık akımının destekçilerinden biri olan bir ailenin içinde doğmuştur.
- 1818'de Percy, Shelly ve Polidor ile çıktığı tatilde, galvanizm ve elektrik deneyleri etkisiyle Frankenstein fikri aklına gelmiş ve 18 yaşında yazdığı bu eser bugün ilk bilim kurgu romanı olarak kabul edilmektedir.
- Mary Shelley'nin annesinin ölümü ve kendi çocuklarının ölümü, Frankenstein eserinde büyük etkisi olmuştur; söylentilere göre bu eseri, rüyasında kendi çocuğunun tekrar canlandığını gördükten sonra ilham alarak yazmıştır.
- 52:50Mary Shelley'nin Hayatı ve Edebiyatı
- Mary Shelley, bir ocakta yetişmiş, donanımlı ve yetenekli bir kadın olmasına rağmen, ailesi ve kocası Percy'nin etkisiyle reddedilmiştir.
- Percy, iflah olmaz romantiklerden ve karanlık tarafa yaklaşan biri olarak, Mary Shelley'ye elektrik deneyleri ve meteoroloji gibi konuları tanıtmıştır.
- Mary Shelley'nin edebiyatı, geleneksel ve romantik tarzın bir karışımıdır; dünyada karanlık bir yer olan ölüm ve mezarlara ilgi gösterir.
- 54:44Frankenstein'in Edebi Değeri
- Mary Shelley, Victor Frankenstein adlı bir bilim adamı ortaya koyarak, bilimi anlatmak yerine bilim adamını anlatmayı amaçlamıştır.
- Eserinde insanı evrenin merkezi yerine, evrenin karşısında küçük görüyormuş ve bu yaklaşımı daha sonra kozmik korku olarak adlandırılan temel bir duygu olarak ele almıştır.
- Frankenstein, karanlık korku edebiyatını ve fantastik edebiyatı başlatmış, insan bedenlerini toplayıp yeni bir birey yaratma gibi büyük günahları ele almıştır.
- 56:41H.P. Lovecraft
- H.P. Lovecraft, yabancı korkusu olan ve münzevi olmaya müsait bir şahıs olarak, yaşamının sonlarında yalnız ve parasız ölmüştür.
- Lovecraft, sonraki yazarların üzerinde büyük etkisi olan bir mentor olmuştur; seneler boyunca onlarla yazışmış ve hayatı boyunca 300.000 kadar mektup yazmıştır.
- Yabancı korkusu ve yalnızlık duyguları onu kozmik korkuya yönlendirmiş ve eşi benzeri olmayan bir korku edebiyatı yaratmış olmasına neden olmuştur.
- 58:14Edgar Poe ve Korku Edebiyatı
- Lovecraft hakkında konuşmak için öncelikle Edgar Poe'nun anlatılması gerekiyor, 1812-1842 yılları arasında yaşamış, zorlu bir hayat yaşamış ve yetenekli bir yazar.
- Poe hem gerçek hem de ruh dünyasında korku yaratabilen ilk yazarlardan biri olarak biliniyor, fiziksel korku ötesinde insan ruhunun derinliklerinde vicdan, ızdırap ve keşkelerle yaratılmış korku dünyası sunuyor.
- Poe aynı zamanda polisiye ve akılcılık konularında da iyi yazılar yazan, cesur doğaüstü korku hikayeleri anlatan bir yazar.
- 1:00:08Edgar Poe'nun Önemli Eserleri
- Poe'nun "Kuzgun", "Kırk Dolar", "Ailesel Bir Tüyo", "Morg Sokağında Cinayet", "Hayvan Korkusu", "Valdemar Vakasındaki Gerçekler" ve "Kara Kedi" gibi önemli eserleri var.
- Poe ömür boyu yazarak yaşamış ve ilk yazarak yaşayan yazarlardan biri olarak kabul ediliyor.
- Poe'nun eserleri Türkiye'de daha önce çevrilmiş ve etek yayınları tarafından yeniden yayınlanacak.
- 1:01:31Korku Edebiyatının Tarihi
- Korku edebiyatı, gotik ve karanlık romantikler döneminden sonra ortaya çıkan bir tür.
- Korku edebiyatı, tragedya, komedi ve dram gibi türlerden daha halka yakın ve daha yaygın bir tür olarak gelişmiş.
- Bugün bildiğimiz korku kitaplarından önce "penny dreadfol'lar" (on paraya satılan ucuz hikayeler) gelmiş, bu hikayeler istismar ve kan revan dehşet üzerine kurulmuş.
- Korku edebiyatının kökeni aynı zamanda video piyasasının ve korku sinemasının kökeni olarak da kabul ediliyor.
- 1:03:31Kitap Satışının Temel Sebepleri
- Kitapların satılmasının temel sebepleri iki tür: malzemenin ucuzlaması ve hikayenin ucuzlamasıdır.
- Palp adı verilen, 1830-40'larda ilk üretilen ve trenlerle her tarafa gönderilebilen, çok fazla üretim yapılabilecek bir kağıt maddesi ortaya çıkarak kitapların daha demokratik bir edebiyat yapısına sahip olması sağlanmıştır.
- Bu kitaplar genellikle 12-18 yaş arası gençler tarafından okunuyor, fabrikalarda çalışıyor ve şok tiyatrolarına gitmeyi seviyorlardı.
- 1:04:36Peni Dergileri ve Korku Edebiyatı
- Peni dergileri, 40 sayfalık küçük fasiküller şeklinde ortaya çıkmış ve başlangıçta ucuz, sonra kaliteli hale gelmiştir.
- Gotik romanlar ve polisiye hikayeler bu türdeki dergileri ele geçirdiğinde, korku edebiyatı dönüştü ve 1923'te çıkan "Weird Tales" dergisi bugünki korku edebiyatını şekillendirmiştir.
- Howard Phillips Lovecraft, Robert Edwin Howard ve Conan'ın yaratıcısı olarak bilinen yazarlar, korku edebiyatının önemli isimleridir.
- 1:06:07Yazarların Evren Yaratma Özellikleri
- Bu yazarlar, çizgi roman filmlerinde 2000'lerden sonra moda olan evren yaratma meselesini aslında başlatanlardır.
- Karakterler kendi evrenlerini yaratıyor, farklı öykülerde benzer yaratıklarla karşılaşıyor ve birbirlerinin öykülerindeki mekanları, karakterleri alıp kendi öykülerine sokuyorlar.
- Bu şekilde evrenler gelişiyor ve karakterler sanki gerçek mekanlarda gibi birbirlerinin hikayelerinde ortaya çıkıyor.
- 1:07:22Kitap Önerileri
- "Hortla Yirmibeş Öyküsü" kitabında neredeyse tüm bildiğimiz masalların kökeni bulunabilir, bu kitap Hint masalları derlemesidir.
- "Arda Brafname" adlı kitap, Sasaniler devrinde kaleme alınmış, Zerdüşt din kitabı gibi bir eserdir ve içinde sırat köprüsü ve İslam kozmogonisi ile alakalı detaylar bulunur.
- Anadolu korku öyküleri derleyicileri olarak, 13. yüzyıl dervişlerinin vilayetnamelerinden de faydalanmışlardır.
- 1:09:10Türk Edebiyatındaki Korku Unsurları
- Abdülbaki Gölpınarlı'ya göre, dine dayanan Türk epik edebiyatı bir zincirdir ve Dede Korkut ile başlayıp Saltukname ile sürer.
- Osman Baba Vilayetnamesi, Rumeli'nin (Türkiye'nin) o dönemin yaşamını anlatır ve bu eserlerde doğaüstü olaylar, ejderhalar ve uçan dervişler gibi korku unsurları bulunur.
- 13. yüzyıl dervişlerinin vilayetnameleri, korku öyküleme açısından çok önemlidir.
- 1:11:10Korku ve Öldürme İçgüdüsü
- Konuşmacı, korku ve öldürme içgüdüsü konusunda "The Church" filmiyle benzerlik olduğunu düşünüyor.
- Modern dünyanın getirdiği bir fikir olabilir çünkü popülasyon arttıkça yiyecek ve kaynak azalıyor, bu da insanla doğanın barışık yaşamasını zorlaştırıyor.
- Eski dünyada popülasyon bir dert olma konusu yoktu çünkü o zamanlar çok az insan ve çok fazla yer vardı.