Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, tarihçi "Kişisel Tarihçi" tarafından sunulan bir tarih anlatımıdır. Sunucu, Kırgız Türkleri hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir.
- Video, Kırgızların etnik kökeni, dilinin kökeni ve tarihsel gelişimi hakkında bilgiler sunmaktadır. Kırgızların M.Ö. 201 yıllarından itibaren Çin kaynaklarında geçtiği, M.Ö. 2. yüzyılda ilk devletlerini kurduğu, Göktürk ve Uygur Kağanlıkları dönemindeki durumu, İslam'ı nasıl kabul ettiği ve 20. yüzyılda Sovyetler Birliği dönemindeki durumu anlatılmaktadır. Ayrıca Kırgızların coğrafi dağılımı, dini inançları ve günümüzdeki durumu da ele alınmaktadır.
- Kırgızların Tarihi ve Etnik Kökenleri
- Kırgızlar veya Kırgız Türkleri, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan bir Türk halkıdır.
- Yenisey ve Orhun yazıtlarında ve Çin tarihi kaynaklarında MÖ 201 yılında Hunlar zamanındaki olaylar anlatılırken Kırgızlar zikredilmektedir.
- Kırgızların bilinen ilk devletlerini MÖ 2. yüzyılda bugünkü Kırgızistan topraklarından doğuya ve kuzey doğuya uzanan bölgede kurdukları anlaşılmaktadır.
- 00:39Kırgız Kelimesinin Kökeni
- Kırgız etnonimi üzerine yapılan çalışmalar, sözcüğün kırk as, kırk kız, kırk uz veya kırk kabile boy sözcüklerinden türediği yönündedir.
- Kırgızistan bayrağında güneş benzeri şeklin etrafındaki kırk ışık süzmesi bu teoriye göndermedir.
- Kırgız kelimesi günümüzde Türk dünyasının her yerinde geçer; Tuva'da bir Türk sülalesinin adı ve soyadı olarak, Türkiye'de da dağ ve sokak adı olarak kullanılmaktadır.
- 01:24Kırgızların Tarihsel Gelişimi
- Çin ve Arap kaynaklarında yeşil ve mavi gözlü, kızıl saçlı, sarışın olarak geçen Kırgızlar, en eski Türk halklarından biridir.
- Ön-Kırgızların Moğol kabileleriyle yaptıkları evlilikler sonucu günümüz Kırgızları ortaya çıkmıştır.
- MÖ 250 yıllarında Yenisey Kırgızları olarak Rusya Federasyonu içindeki Krasnayarsk bölgelerinde yaygın olarak yaşamaktaydılar.
- 01:54Kırgızların İlk Devletleri
- Yenisey nehri boyunca yaylak-kışlak tarzı bir hayat süren Kırgızlar, MS 1. yüzyılda Hun Devleti'nde yer aldılar.
- Dördüncü yüzyılda kurulan Yenisey Kırgız Hanlığı, Baykal Gölü'nden Tibet'e kadar genelde Türk topluluklarının yaşadığı bölgelerde hakim oldu.
- Altıncı yüzyılda Göktürk Kağanlığı kurulduğunda Kırgızlar Mukan Kağan döneminde Göktürklere bağlandılar.
- 02:31Kırgızların Göktürk ve Uygur Dönemi
- Göktürklerin Çin hakimiyeti altına girdiği 630-680 yılları arasında Kırgızlar Çin işgaline karşı başkaldırıp ayrı olarak yaşadılar.
- İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasıyla yeniden Göktürk Kağanlığı ile birleştiler ve bu dönemde sık sık yönetime ayaklandılar.
- Göktürk Kağanlığı'ndan sonra Uygur Kağanlığı hakimiyetine girdiler ve 840 senesinde Uygur Kağanlığı'nı yıkarak kendi Kırgız Türk Kağanlığı'nı kurdular.
- 03:03Kırgızların İslami Dönüşümü
- Kırgızlar 840 yılında Orhun bölgesine giderek Uygur hakimiyetini ortadan kaldırdılar ve Orhun bölgesini ele geçirdiler.
- Karahanlıların tesiriyle İslam dinini kabul ettiler ve 10. yüzyılda 200 bin Müslüman Kırgız ailesi vardı.
- 922 yılında Moğol Kitan Devleti Kırgızları baskıya uğratarak Tanrı Dağları çevresine göç etmelerine sebep oldu.
- 03:32Kırgızların Moğol Dönemi ve Sonrası
- Kırgızlar Moğollardan sonra Timur ve Özbek Hanlığı içerisinde yaşadılar ve 17. yüzyılın sonlarına kadar hanlık seviyesinde varlıklarını devam ettirmişlerdir.
- 1870'lerde Hokand Hanlığı'yla beraber hareket eden Kırgızlar, Rusların Hokand Hanlığı'nı yıkmasıyla Rus hakimiyetine girdi.
- 1863'te kurulan Orta Asya Rus Generalliği'ne bağlanan Kırgızlar, Rus Çarına karşı sürekli ayaklanmıştır.
- 03:59Kırgızların Sovyet Dönemi ve Bağımsızlık
- 1917'de Rusya'da meydana gelen ihtilal sebebiyle Kırgızlar Orta Asya'da kurulan ve 1918 yılının sonunda yıkılan bağımsız Alaş Orda'ya katıldılar.
- 1920'de Kırgız bölgesini içine alan Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içerisinde yaşayan Kırgızlara "Kara Kırgız" adı verilmiştir.
- 1924'te Kara Kırgızlar Özer Koblastı halkını oluşturmuş ve 1926'da Kırgızistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla Kırgızlar ulusallaşmıştır.
- 04:43Kırgızların Coğrafyası ve Dil Bilgisi
- Kaşgarlı Mahmut'un "Divanu Lugatit Türk" eserinde Türk dünyasının en doğusunda Kıta için ülkesine yakın Kırgız Türkleri olduğu belirtilmiştir.
- Eserde Kırgızların konuştuğu dilin Arı Türkçe olduğu tanımlaması yapılmıştır.
- Eski zamanlarda Türkiye'ye göç eden Türkistan toplulukları arasında Ötüken ve Yenisey dolaylarından Moğol soykırımından kaçan bazı Kırgız toplulukları da gelmiştir.
- 05:29Kırgızların Demografisi ve İslamiyet
- Dünya'da beş milyonu aşan Kırgız halkı yaşamaktadır; 3,35 milyonu Kırgızistan'da, 440 bin Özbekistan'da, 81 bin Tacikistan'da, 32 bin Rusya'da, 40 bin Kazakistan'da, 4 bin Türkiye'de ve 3 bin Ukrayna'da bulunmaktadır.
- Kırgızlar ağırlıklı olarak Sünni-Hanefi Müslümanlardır ve İslam ilk olarak 7. ve 8. yüzyıllarda İpek Yolu boyunca seyahat eden Arap tüccarlar tarafından tanıtıldı.
- 10. yüzyıl Farsça metni Hudud el-Alam'da Kırgızlar hala ateşe saygı duyan ve ölüleri yakan bir halk olarak tanımlandı.
- 06:08Kırgızların Dini Gelişimi
- Kırgızlar 17. yüzyılın ortalarında İslam'a geçmeye başladı ve tasavvuf misyonerleri bu dönüşümde önemli bir rol oynamıştır.
- 19. yüzyıla gelindiğinde Kırgızlar dindar Müslümanlar olarak kabul edildi ve bazıları hac yaptı.
- Şamanizmin birkaç kültürel ritüeli özellikle Kırgızistan'ın merkezinde İslam'ın yanında hala uygulanmaktadır.
- 07:10Kırgızların Yaşam Tarzı ve Türkiye İlişkileri
- Kırgız Türkleri yakın dönemde yerleşik hayata geçmiş bir toplumdur ve bayraklarındaki güneş benzeri şekil bunun bir özetidir.
- Kırgızlar asıl olarak dağlarda yaşayan ve buna bağlı olarak dünyanın en iyi çadırını geliştirmiş Türk toplumudur.
- Kırgızistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler Kırgızistan'ın