Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir jeomorfoloji/coğrafya dersi formatında, bir uzman tarafından karst jeomorfolojisi ve özellikle obruklar hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Konuşmacı, 2016 yılında Konya Ovası'nda obruk risk derecesi haritası hazırlamış bir uzman olarak bilgilerini paylaşmaktadır.
- Video, karst jeomorfolojisinin temel kavramlarından başlayarak obrukların oluşumu, özellikleri ve Konya Havzası örneği üzerinden detaylı analizler sunmaktadır. İçerik, karst oluşumunun faktörleri, obrukların morfolojik özellikleri, yeraltı sularının rolü, Anadolu'nun jeomorfolojik yapısı ve obruk gelişimini etkileyen faktörler gibi konuları kapsamaktadır. Son bölümde ise obruk tehdidine karşı yapılacak gözlemler, aletsel ölçümler ve kısa/uzun vadeli önlemler anlatılmaktadır.
- Sunumda obrukların iki ana gruba ayrılması (aniden gelişen ve aşamalı gelişen), Konya Havzası'ndaki obruk türleri (güncel, genç, paleokastik ve fosilize olmuş obruklar) ve obruk tehdidine karşı alınabilecek önlemler gibi pratik bilgiler de yer almaktadır. Video, karst jeomorfolojisi ve obruklar konusunda bilimsel bir inceleme sunmakta olup, özellikle Konya Havzası örneği üzerinden detaylı analizler içermektedir.
- 00:04Jeomorfoloji ve Karst Tanıtımı
- Konuşmacı, önceki seminerlerinde kas jeomorfolojisi, mağaralar ve Türkiye kası hakkında bilgi verdiğini belirtiyor.
- Jeomorfoloji, yapı, etken ve zaman faktörlerinin zaman içinde etkileşimi sonucu meydana gelen yeryüzünün şekillenmesidir.
- Yeryüzünü şekillendiren kuvvetler ikiye ayrılır: iç etkenler (levha hareketleri, epirogenik ve orogenik hareketler, organizma ve depremler) ve dış etkenler (sünlere bağlı süreçler).
- 02:15Suların Yeryüzünü Şekillendirme Süreci
- Dış etkenler, hareketine göre statik süreçler (fiziksel ve kimyasal çözünme) ve mobil süreçler (sular, yeraltı suları) olarak ikiye ayrılır.
- Suların fiziksel süreçleri, akarsuların aşındırma, taşıma ve biriktirme süreçleriyle meydana gelen jeomorfolojik şekillerdir.
- Kimyasal süreçler (çözünme/korozyon) hem yüzeyde hem de yerin altında etkili olur ve yeraltı sularının hareketi (hidrolik gradyan) bu süreçleri güçlendirir.
- 04:35Karst Tanımı ve Özellikleri
- Karst, suların fiziksel ve özellikle kimyasal süreçleri sonucu hem yüzeyde hem de yerin altında meydana gelen bir sistemdir.
- Karstlaşmanın olabilmesi için çözünmeye uygun kayaçların (özellikle karbonatlı ve sülfatlı kayaçlar) bulunması gerekir.
- Karst süreçleri tersinir olup, çözünme-taşınma-birikme döngüsü oluşturur ve hem yüzeyde (karstik şekiller) hem de yerin altında (mağara sistemleri) görülebilir.
- 07:23Karstın Morfolojik Bölümleri
- Karst, yüzey karst, yeraltı karst ve geçiş zonu olmak üzere üç ana bölüme ayrılır.
- Yüzey karst, yüzeyde meydana gelen karstik şekilleri içerir.
- Yeraltı karst, kas tavan düzeyi üzerinde daimi doygun zonunda meydana gelir.
- Geçiş zonu, yüzey ve yeraltı karst arasında olan bölgedir ve obruklar, düdenler, karstik kaynaklar, doğal bacalar gibi şekilleri içerir.
- 09:55Karstın Gelişimi ve Etkileyen Faktörler
- Karst, iklim kuşaklarına bağlı olarak morfojenetik bölgeleşme gösterir ve ekvatordan kutuplara kadar farklı biçimlerde kesintisiz görülür.
- Karst, denizin altında, orta seviye yüksekliklerde ve dağların en yüksek kesimlerinde gelişebilir.
- Karst morfolojisi denetleyen parametreler, çözücü faktörler (suyun hidrolojik ve hidrojeolojik özellikleri), çözünmeye uygun kayaçlar ve fiziksel aşınma faktörleridir.
- 13:46Karşılaşma Gelişiminde Önemli Faktörler
- Karşılaşma gelişiminde yeraltı sularının eğimleri (hidrolik gradyanları) ve jeotermal karışım önemli faktörlerdir; jeotermal karışım suyun sıcaklığını artırır ve yeraltından gelen karbondioksit çözücü bir faktör olarak etkilidir.
- Karşılaşma için çözünmeye uygun kayaçlar (birincil faktörler, kökensel faktörler veya jeolojik faktörler) gereklidir; kayaçların kimyasal bileşimi, stratigrafik konumu ve gözeneklilik özellikleri önemlidir.
- Karbonatlı kayaçlar son derece gözenekli olduğu için akifer kayaçlar olarak adlandırılır ve karşılaşmada temel kayacı oluşturur.
- 16:06Karşılaşma Gelişiminde Tektonik ve Morfolojik Faktörler
- Tektonik hareketlerin seyri (sıkışma, gerilme veya blok yükselme bölgesi) karşılaşmayı belirleyen temel özelliklerdir.
- Obruk morfolojisini ve obruktokografyasını belirleyen en temel faktör, bir bölgenin epirojenik olarak blok olarak yükselmesi veya yükselirken gerilmesidir.
- Karşılaşmanın nerede olacağı ve hangi yönde nasıl gelişeceğini belirleyen faktörler, morfometrik ve morfojenetik özelliklerini veren ikincil faktörlerdir.
- 17:23Jeomorfolojik ve İklimsel Faktörler
- Jeomorfolojik faktörlerden yükselti morfolojisi ve kas taban düzeyi, obruk morfolojisini belirleyen en önemli faktördür.
- Yarılma ve akarsularla yarılma, bölgenin yükseldiğini ve topografyanın jeomorfolojik gençleşmeye uğradığını gösterir.
- İklim ve iklim değişmeli (sıcaklık ve yağış miktarı) faktörleri karşılaşmayı belirleyen önemli unsurlardır.
- 18:46Bitki Örtüsü ve Zaman Faktörleri
- Bitki örtüsü karşılaşmada belirgin etkilere sahiptir; kökleri kayaları çatlatarak suların derinlere inmesine neden olur ve bitkilerin çürümeleri sonucu oluşan biyolojik karbondioksit karşılaşmayı artıran temel faktördür.
- Zaman, tüm jeomorfolojik şekillenmede olduğu gibi karşılaşma gelişiminde de son derece önemlidir.
- Kesintisiz kast sistemi, dağların en yüksek kesiminden deniz altında yüz eksi yüzelli metreye varana kadar farklı konumlarda, şekillerde karşılaşmayı gösterir.
- 21:29Karşılaşma Şekilleri ve Oluşum Alanları
- Karşılaşma şekilleri konumuna göre üç gruba ayrılır: yüzey kastı, yeraltı kastı ve geçiş bölgesi.
- Yüzey kastı, doğrudan çözünmeye bağlı olarak lap ve kolyeler gibi şekiller oluşturur; yeraltı kastı ise çözünme ve fiziksel aşınma ile gelişir.
- Geçiş bölgesinde hem çözünme hem de fiziksel aşınma ile gelişen şekiller görülür; obruk, doğal baca, yerköprüler, doğal tüneller ve kastik kaynaklar geçiş bölgesinin karakteristik şekilleridir.
- 23:16Obruklar ve Önemi
- Obruk gelişimi son zamanlarda Türkiye için önemli sonuçlar doğurmaya başlamış, insan can ve mal güvenliği açısından tehlikeler oluşturmuştur.
- Türkiye'nin birçok yerinde obruk görülmektedir, en yaygın olarak Konya Havzası'nda bulunur.
- Konya Havzası, orografik olarak karasallığın olduğu, yüzeyden kapalı yerin altından farklı hafızalara doğru hareket eden bir iç havza olup, dünyada obruk morfolojisinin en güzel örneklerini vermektedir.
- 24:23Obruk Kavramı ve Özellikleri
- Obruk kavramı yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandığında, çöküntü, düzene ve doğal bacaya da uygulanması nedeniyle kavram kargaşası oluştu.
- Obruk, etrafı yüksek dağlarla çevrili, sürekli yükseliş halindeki, kapalı yüzeyden veya yarı açık havzalarda daimi doygun suya sahip bölgelerde oluşur.
- Obrukların oluşumunda en önemli özellik, daimi doygun zonda ağır hareket eden yeraltı suyunun geçtiği bölgeleri eritmesi ve bu sayede freyatik boşlukların meydana gelmesidir.
- 26:41Obrukların Oluşum Süreci
- Freyatik tüpler, daimi doygun zonda oluşur ve eğer bölgenin yükselmesi veya daimi doygun zonun alçalması durumunda vadoz kuşağına geçer.
- Vadoz kuşağındaki fiyatik tüplerin tavanları, üzerindeki kayaların litostatigrafi özellikleri uygunsa çöker ve kuyu şekilli ikincil çukurluklar meydana gelir.
- Obruklar, yüzey kastı ile yeraltı kastının geçiş bölgesinde yer alır ve çok dönemli, çok kökenli gelişim özelliğine sahiptir.
- 29:39Obrukların Fonksiyonel Özellikleri
- Obruklar yeraltı suyunun bacası veya penceresi konumunda bulunur ve daimi doygun zonda oluşan boşluklar vadoz kuşağından geçer.
- Obruklar üzerindeki örtünün kalkması sonucu yeraltı suyunun basınç azalmasıyla yüzeye yükselmesine neden olur.
- Obruklar dairesel simetrik özelliklere sahiptir ve çöküntü dolimlerinden farklıdır.
- 33:44Obruk ve Çöküntü Farkları
- Obruklar hem hidrolojik bakımdan hem de işlevsel olarak çöküntü dolimlerinden önemli farklılıklar gösterir.
- Çöküntü dolimleri asimetrik şekillerde gelişirken, obruklar simetrik ve daire biçimli olurlar.
- Çöküntü dolimlerinin tavanında mutlaka su bulunurken, obruklarda ilk oluştuklarında tavanında su vardır.
- 39:05Obrukların Oluşumu
- Obruklar kapalı havuzlarda, derin kars tabanı karakteristiği olan ve yeraltı suyu hafızası bulunan bölgelerde oluşur.
- Konya havzası gibi örneklerde yeraltı suları ağır hareket ederek (yıllık 6-8 metre hızla) boşluklar meydana getirir ve bu boşlukların tabanının çökmesi sonucu obruklar oluşur.
- Obrukların en önemli özelliği dairesel ve simetrik morfometrileridir.
- 40:38Yeraltı Suyu Hareketi ve Çöküntüler
- Obrukları oluşturan yeraltı suyu hareketi, obrukların bulunduğu bölgedeki yeraltı sularının hidrolik radyanlarının son derece düşük olmasıdır.
- Çöküntülerdeki yeraltı nehri, hidrolik gradyanı yüksek yeraltı nehirleri tarafından oluşturulmuş mağaraların tavanının çökmesi sonucu meydana gelir.
- Bu çöküntüler devam ederek doğal bir yerköprü oluşturur ve zamanla mağara kanyon meydana gelir.
- 42:16Mağara Kanyon ve Çift Yönlü Mağaralar
- Mağara kanyon, kanyonun kökeninin yeraltı nehri hidrolik radyanının yüksek yeraltı nehri tarafından oluşturulan mağaranın tavanının çökmesi sonucu meydana gelmesidir.
- Çift yönlü mağaralar, kas taban seviyesi yerin altında ise kurak dönemlerde yeraltı suyu seviyesi alçalır ve yağışlı dönemlerde yükselir.
- Bu mağaralar önce düden, sonra kaynak işlevini alır ve çift yönlü çalışan mağara olarak adlandırılır.
- 44:39Çöküntü Şekillerinin Oluşumunda Etki Eden Faktörler
- Obruk, çöküntü dolini, güden, çift yönlü çalışan mağaralar ve tastik kaynakların oluşumunda bölgenin litografik özellikleri ve yeraltı suyu kuşağı konumları etkilidir.
- Çöküntü şekillerinin (obruk, dolini, güden) belirlenmesinde bu özellikler önemli rol oynar.
- Su seviyesi çok aşağıda olan bölgelerde epifitik solda ve düdenler gelişirken, yağışlı dönemlerde kaynak, kurak dönemlerde düden işlevi gören şekiller oluşur.
- 46:03Obruğun ve Dudenin Farkı
- İzmir'de meydana gelen bir çöküntü örneğinde, suyun hızlı bir şekilde girmesi ve havzayı boşaltması duden oluşumunu gösterir.
- Obruklarda su girişi çok ağır olurken, dudenlerde su hızlı bir şekilde girmektedir.
- Obruğun içinde suyun girişi yavaş olurken, dudenlerde su hızla girmektedir.
- 47:44Obrukların Gelişimi ve Antropojenik Etkiler
- Orta Anadolu bölgesinde, insanoglu bölgesi gibi etrafı yüksek dağlarla çevrili iç havzalarda derin kars tabanı gelişir ve karakteristik obruklar oluşur.
- Obruk gelişmesinde çözücü faktörler olarak birincil, ikincil faktörlerin yanında antropojenik (insan kaynaklı) faktörler de belirleyici olur.
- Beşeri faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerde (yollar, tarım makineleri, yerleşim alanları) yerin altında boşluklar meydana gelir ve tetikleyici faktörlerle birlikte obruk gelişmesine zemin hazırlar.
- 51:23Yeraltı Suları ve Obruk Gelişimi
- Yeraltı sularının fiziksel ve kimyasal özellikleri, özellikle sıcaklık ve karbondioksit içeriği, obruk gelişiminde belirleyici rol oynar.
- Yeraltı suyu zonları, yüzeyden giren suyun yeraltıda izlediği yol ve macerasıdır.
- Yeraltı suyu üç ana gruba ayrılır: kuru bölge, toplanma bölge ve oynama bölgesi.
- 51:58Yeraltı Suyu Zonları
- Kuru bölgede sular dikey yönde yerçekimine uygun hareket eder ve fiziksel aşındırma ile derin kuyular ve bacalar oluşur.
- Toplanma bölgede sular yatay hareket eder ve plastik tüpler oluşur.
- Oynama bölgesinde yeraltı suyu seviyesi mevsimlere ve insan faktörüne bağlı olarak hem düşey hem yatay yönde hareket eder ve burada en uzun mağaralar oluşur.
- 53:46Obruk Gelişiminin Belirleyicileri
- Obruk gelişimini belirleyen önemli faktörlerden biri jeotermal karışım, örneğin Konya Havzası'nda volkanik kökenli karbondioksitin obruk gelişimini hızlandırmasıdır.
- Obruk gelişiminde yeraltı suyu zonlarının konumu, suların hareket biçimi ve hidrolik gradyanları önemli faktörlerdir.
- Oynama bölgesinde yeraltı suyu seviyesi mevsimlere ve tarımsal faaliyetlere bağlı olarak alçalıp yükselir, bu durum mağara içinde çökme meydana getirir.
- 56:27Kayaçların Özellikleri ve Obruk Gelişimi
- Kuru bölgede yüzeyden gelen sular güdenler ve çatlaklar vasıtasıyla yerin altına iner ve düdenlerin geliştiği bölgedir.
- Obrukların geliştiği karbonatlı kayaçlar akifer kayaçlardır ve petrografik olarak son derece gözeneklidir.
- Kayaçların karbonatlılığı, litostatigrafik özellikleri ve geçişsiz kayaçların konumu obruk gelişimini belirler.
- 59:38Örtü Kayaçlarının Etkisi
- Karstik kayaçların üzerinde bulunan geçirimsiz, erimesiz tabakaların kalınlığı obruk gelişimini belirleyici faktördür.
- Eğer karstik bir kayaç üzerinde kalın bir geçirimsiz tabaka varsa (30-35 metreden fazla), obruk gelişimi çok yavaştır veya olmayabilir.
- Genel olarak örtü kayasının kalınlığı 20 metre civarında olan bölgelerde ideal obruklar meydana gelir.
- 1:02:11Obruk Türleri ve Özellikleri
- Ana kayada gelişen obruklar kapanmaz ve uzun süre varlıklarını devam ettirir, genellikle ova seviyesinden 40-50 metre yukarıda meydana gelir ve içlerinde göller bulunur.
- Alüvyon içinde veya örtü tabakasının altında gelişen obruklar çok hızlı kapanır ve yok olur.
- Kırık ve çatlaklar obrukların morfometrik özelliklerini belirler, ana faylar ise yeraltı suyu sistemlerinin yayılışını ve dağılımını belirler.
- 1:05:49Anadolu'nun Jeomorfolojik Yapısı
- Anadolu, Avrasya ve Afrika tarafından sıkıştırılması sonucu orta yerinden iki yerden boğulmuş ve bu durumda Orta Toroslar, Orta Anadolu ve Orta Karadeniz dağlarının genişlemesiyle karakteristik bir bölge oluşmuştur.
- Bölgede yükselme ve gerilme rejimi sonucu, Orta Anadolu Kuşağı olarak adlandırılan bölgeye fazla yüksek olmayan platolar (İç Anadolu, Taşeli, Küre Dağları, Canik Dağları) ve karstik platolar oluşmuştur.
- Şengül'ün haritasında Orta Anadolu Ova Bölgesi olarak adlandırılan bölgede, Konya Havzası ve en karakteristik obrukların bulunduğu yer bulunmaktadır.
- 1:07:20Obruk Gelişiminin Belirleyici Faktörleri
- Obruk gelişiminde belirleyici olan ikincil faktörler arasında en önemlisi morfolojik taban düzeyi ve karstik taban düzeyidir.
- Morfolojik taban düzeyi, akarsuların ve yeraltı suların yüzeye şekillendirmesindeki en alt sınırdır ve geçici (dağlar, ovalar, göller) ve sürekli (deniz seviyesi) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Karstik taban düzeyi, karstik oluşumlara uygun kayaların arasında bulunan geçirimsiz birimlerin seviyesidir ve bu seviyenin yüzeyle olan mesafesi obruk gelişimini belirleyen temel faktörlerden biridir.
- 1:09:00Karstik Taban Düzeyinin Obruk Gelişimindeki Rolü
- Karstik taban düzeyi morfolojik taban düzeyinden yukarıda olursa sığır karstik oluşumlar gelişir, bu oluşumların karakteristiği yatay yönde bir karstik gelişimdir.
- Karstik taban düzeyi morfolojik taban düzeyinden aşağıda ise derin karstik oluşumlar gelişir ve en güzel örneği obruk morfolojisidir.
- Konya Havzası'nda obruk gelişmesinin nedeni karstik taban düzeyinin morfolojik taban düzeyinden aşağıda olmasıdır.
- 1:10:32Obruk Gelişiminde Yeraltı Suyu ve Topografya
- Yeraltı suyu zonlarının konumu ve bu zonlarda hareket eden yeraltı suyunun hareket biçimleri karstik derinliğini ve obruk morfolojisini belirler.
- Karstik taban seviyesi çok derinse ve mağara boşlukları oluşursa, yeraltı suyu seviyesi düşerse obruklar gelişmeye başlar.
- Obrukların gelişmeye başladığı "oynama bölgesi"nde sular hem yatay hem düşey yönde hareket eder ve ideal obrukların geliştiği bölge bu oynama bölgesinin hemen üzerine gelir.
- 1:12:17Topografya ve Fosil Obruklar
- Topografya, özellikle yüzey karstik oluşumları ve emare morfolojisi için önemlidir.
- Konya Havzası örneğinde, geçmiş coğrafi dönemlerdeki aşınma (gastrik veya akapsu aşınma) sonrası taban seviyesinin değişmesine bağlı olarak örtüler geliştikçe obruk morfolojisini belirler.
- Günümüzde Konya Ovası'nda görülen fosil obruklar, temele ait kayalar üzerindeki Permiyen kireçtaşlarının içinde gelişmiş ve yeraltı suyu seviyesinin alçalması veya bölgenin yükselmesiyle ana kayaya kopya edilmiştir.
- 1:14:22Küresel İklim Değişiklikleri ve Antropojenik Faktörler
- Konya Havzasındaki obruk gelişiminde sadece antropojenik faktörler tetikleyici veya hızlandıran faktörlerdir.
- Küresel ısınma sonucu yağış azalması ve karasallığın artması, Konya Havzası gibi alanlarda yeraltı suyu seviyesinin düşmesine neden olur.
- Kontrolsüz su çekimi ve sürekli yükselen bölge seviyesi, yeraltı suyu seviyesinin düşmesine katkıda bulunur.
- Antropojenik faktörler arasında yanlış arazi kullanımı ve iklime uygun ürün deseninin seçilmesi, özellikle hayvancılığa dayalı yem bitkilerinin yaygınlaşması ve ağır iş makinelerinin kullanımı bulunmaktadır.
- 1:18:21Obruk Gelişiminde Etki Eden Faktörler
- Yeraltı suyu seviyesinin düşmesi obruk gelişimini artırır, ancak tek başına bu bir faktör değil.
- Obruğun gelişmesi için tetikleyici faktörlerin olması gerekir; yeraltı suyu seviyesi düştüğünde mağara boşlukları oluşur.
- Konya havzasında Konya-Ereğli arasında faal bir karayolu üzerinde ağır ulaşım araçları ve tarımsal faaliyetler obruk gelişimini tetikler.
- 1:20:18Obruk Gelişiminde İnsan Etkileri
- Mağara boşluğu kritik bir dengeye ulaştığında, titreşimler sonucu çökme meydana gelir.
- Tarımsal araçlar ve köylerin yakınındaki insan faaliyetleri sallantılar yaratır ve obruk gelişimini artırır.
- Karapınar'da obruklar oluştuğu yerde oluşur, ancak şehirleşme ve sanayileşme artmasıyla meydana gelen titreşimler obruk gelişimini artırır.
- 1:23:42Obruk Türleri ve Özellikleri
- Obruklar bilişim hızlarına göre iki ana gruba ayrılır: aniden gelişen ve aşamalı gelişen obruklar.
- Aniden gelişen obruklar ana kayada oluşur, yüzeyde belirti vermeden birdenbire çökme meydana getirir ve dimdik bir kuyu gibi gelişir.
- Aşamalı gelişen obruklar örtü tabakalarında oluşur, önce çukurluklar ve çatlaklar gelişir, sonra çökme meydana gelir.
- 1:26:09Aşamalı Obrukların Belirtileri
- Aşamalı gelişen obrukların yüzeyinde çukurluklar, halkalar şeklinde çatlaklar ve nemcil bitkiler görülür.
- Kar yağdığı zaman obruk etrafındaki karların daireler şeklinde erimeye başlaması bir belirtici olabilir.
- Bu obrukların üst bölümleri içbükey, çökme yerinde ise dışbükey bir yamaç profili vardır.
- 1:29:08Büyük Konya Gölü Havzası
- Büyük Konya Gölü Havzası, Akşehir, İlgın ve Tuz gölleri ile Konya havzasını içine alan bir alan.
- Bu havzada obruklar belirgin şekilde var ve bunun nedenleri orografik özellikler, jeolojik yapı, mitostatigrafik özellikler ve tektonik rejimdir.
- Bölgenin termal aktivitesi fazla olduğu için yoğun bir karbondioksit çıkışı vardır.
- 1:30:01Konya Havzasında Obrukların Gelişimi
- Konya gölü havzasında obrukların gelişmesine paleo to cografya, iklim, iklim değişmeleri ve beşeri faktörler neden olmaktadır.
- Obruklar sadece kapalı havzada değil, Akşehir gölü ve Akşehir'e doğru giden bölgelerde de yaygın olarak görülür.
- Konya havzasında yeraltı suyu seviyesi çok derinlerde olup, kuzeybatıdan güneye doğru geliyor.
- 1:31:39Obrukların Farklı Gelişimi
- Konya havzasındaki obrukların gelişimini sadece günümüzün koşullarıyla açıklayamayız, en azından Pliosen döneminden itibaren gelişen obruklar bulunmaktadır.
- Bölgedeki obruklar farklı dönemlerde gelişmiş olup, ova seviyesi ortalama 1000 metreden Toros dağlarının yamaçlarında 600 metreye kadar yüksekliklerde görülüyor.
- Bölgedeki obruklar oluşum özelliklerine ve dönemlerine göre dört gruba ayrılır: güncel obruklar, yeni obruklar, paleo obruklar ve fosilize olmuş obruklar.
- 1:33:37Obrukların Türleri ve Özellikleri
- En alçak seviyelerde güncel obruklar, ova seviyesinden yaklaşık 40 km yukarıdaki alçak platoda genç obruklar görülür.
- Yeni obruklar Kuaterner buzul ve buzul arası dönemlerde yeraltı suyu seviyesinin alçalıp yükselmesine bağlı olarak en alçak platolarda ana kaya üzerinde gelişmiş olup, derinlikleri 150 metreyi aşabilir.
- Paleo obruklar ova seviyesinden yukarıda, Triyas veya Pliosen dönemlerinde oluştuğuna ait izler taşıyan ve kapanmadan günümüze kadar devam eden obruklardır.
- 1:37:58Fosilize Obruklar ve Obruk Araştırmaları
- Fosilize obruklar, obruk oluşmuş ve sonradan birikim alanı haline gelmiş, örtülmüş ve kapanmış olan obruklardır.
- Paleo obruklar ise oluştuğu dönemden sonra örtülmemiş, kısmen parçalanmış olarak günümüze kadar gelen obruklardır.
- Obruk araştırmalarında coğrafi gözlemler, arazi gözlemleri, toprağın içindeki değişmeler, çukurlaşmalar ve bitki örtüsündeki değişimler önemlidir.
- 1:41:44Obruk Araştırmalarında Kullanılan Yöntemler
- Obruk araştırmalarında arazinin kullanım şekli ve üzerindeki iş makineleri gibi faktörler göz önünde bulundurulur.
- Yer yüzeyi ve yeraltının jeolojik oluşum ve gelişim özelliklerinin belirlenmesi önemlidir.
- İdeolojik hidrojeolojik gözlem ve ölçümler, yeraltı suyu seviyesi değişimlerini ve suyun fiziksel-kimyasal özelliklerini belirlemek için kullanılır.
- 1:44:24Obruk Çalışmaları ve Yöntemleri
- Öncelikle arazi gözlemleri, çıplak gözle ve coğrafik gözlemlerle bitki örtüsünde, toprak yapısında ve tomografik özelliklerdeki değişmeler izlenecek.
- Belirlenen alanlarda sular üzerinde çalışmalar yapılacak ve aletsel ölçümler gerçekleştirilecek.
- Jeofizik faaliyetleri, gravimetri çalışmaları ve özellikle yer radarı ile yerin altındaki boşlukların derinlikleri ve geometrileri belirlenecek.
- 1:45:31Sismik ve Jeoteknik Çalışmalar
- Sismometreler kullanılacak ve sadece depremler değil, ana yola yakın olmak, sanayileşme ve askeri araçların verdiği titreşimler de ölçülecek.
- Gözlem kuyuları açılacak ve suyun değişimi sağlanacak.
- Obruklaşmanın olduğu yerlerde zemin stabilitesini ölçmek için jeoteknik çalışmalar yapılmalı ve lojistik ve regresyon yöntemi ile çökme riski alanları belirlenecek.
- 1:47:00Obruk Risk Haritaları
- CBS analizleri yapılarak obruk risk derecesi haritası oluşturulacak.
- Konya için mahalle, köy ve yayla düzeyinde risk haritaları üretilerek önlemler alınabilir.
- Özdemir'in 2016 yılında yaptığı çalışmada Konya Ovası'nda grup risk derecesi haritası oluşturulmuş.
- 1:48:02Obruk Tehlikesine Karşı Önlemler
- Obruk oluşum nedenleri belirlendikten sonra önlemler kısa vadeli ve uzun vadeli olarak iki grupta ayrılabilir.
- Riskli bölgeler belirlenip ilan edilmeli ve bu alanlarda ağır iş makinaları ve ulaşım vasıtaları kullanılmamalı.
- Riskli alanlarda sadece hayvancılık ve basit aletlerle tarımsal faaliyetler yapılabilir.
- 1:49:32Acil Önlemler
- Yüksek titreşim yaratacak patlatma ve patlatmalı faaliyetlerden uzak durulmalı.
- Riskli alanlarda yapılaşmaya gidilmemeli, aksi takdirde çökmeler meydana gelebilir.
- Karapınar örneğinde, obruklar altında oluşmuş ve yeraltı suyu hareket etmiş, ancak yerleşme ve ağır iş makinelerinin kullanımı çökmeleri tetiklemiştir.
- 1:50:27Uzun Vadeli Önlemler
- Obruk oluşumu jeomorfolojik bir şekillenme olduğu için önlenemez, ancak gelişimin hızı yavaşlatılabilir.
- Yağış azlığının yanında yeraltı suyu seviyesinin düşmesini önlemek için kuru tarıma dayalı ürünler tercih edilmeli.
- Kontrolsüz kuyu açımına müsaade edilmemeli ve planlı sulama yapılmalı.
- 1:52:11Multidisipliner Yaklaşım ve Alternatifler
- Obruk çalışmaları tek bir meslek grubu tarafından değil, jeolog, jen morfolojist, jeofizikçi ve tarımcı gibi farklı meslek alanlarında çalışmalar yapan kişilerin bir araya gelmesi gerektirir.
- Riskli alanlarda obruk seviyesini belirlemek için uzaktan algılama ve interferometre yöntemleri kullanılmalı.
- Konya havzasının yeraltı suyu bilançosu belli olduğundan, komşu havzalardan su aktarılması gibi alternatifler araştırılmalı.